Gazeta Agronews Nr.20

gatunków jednoliściennych takich jak miotła zbożowa, wyczyniec polny i owies głuchy, zachwaszczających uprawy zbóż. Jak powstają chwasty odporne Do szybszego procesu wyodrębniania się (selekcji) chwastów odpornych dochodzi wówczas, gdy rolnik w swoim gospodarstwie stosuje najczęściej uproszczoną uprawę roli i brak zmianowania (monokultury, uprawy wieloletnie), a zabiegi wykonuje herbicydami z tej samej grupy chemicznej (ten sam mechanizm działania). Mimo że tradycyjne technologie uprawy, na których zachowuje się pełną agrotechnikę i płodozmian, zdecydowanie najlepiej wypadają pod względem wpływu na ograniczenie zachwaszczenia pól, to rachunek ekonomiczny zmuszają wielu plantatorów do wyboru innych tańszych i bardziej opłacalnych systemów produkcji (uproszczona uprawa, rośliny rolnicze w monokulturze). Takie działanie może w niedalekim czasie prowadzić do wzrostu ryzyka uodporniania się chwastów na herbicydy. Znając główne czynniki warunkujące powstawanie tego zjawiska, można im w dużym stopniu przeciwdziałać lub je ograniczyć (tab. 1). Duży wpływ na powstawanie odporności mają właściwości biologiczne poszczególnych gatunków chwastów. Gatunki o dużym współczynniku rozmnażania (duża liczba nasion z jednej rośliny) dające kilka pokoleń w ciągu roku, o nasionach łatwo rozprzestrzeniających się na duże odległości, a także obcopylne (jak miotła zbożowa i wyczyniec polny) wykazują dużą zmienność genetyczną, dzięki czemu w populacji występuje wiele biotypów. U tych gatunków odporność na herbicydy pojawia się znacznie szybciej w porównaniu z gatunkami o mniejszym zróżnicowaniu biologicznym i genetycznym. Szybkość selekcji biotypów odpornych na herbicydy uzależniona jest także od mechanizmu działania herbicydów. Odporność chwastów najszybciej pojawiła się po wprowadzeniu do rolnictwa herbicydów sulfonylomocznikowych, które działają jako inhibitory syntetazy acetylomleczanowej (ALS). Środki te charakteryzują się dużą aktywnością biologiczną w bardzo małych dawkach i ze względu na stosunkowo niski koszt są przez wielu rolników chętnie stosowane. W produkcji rolniczej o uproszczonym płodozmianie, opartej głównie na cyklicznym wysiewie zbóż ozimym, istnieje duże Tabela 1. Ocena ryzyka rozwoju odporności chwastów na herbicydy CZYNNIK POZIOM RYZYKA WYSTĘPOWANIA ODPORNOŚCI niski średni wysoki Rotacja lub stosowanie mieszanin herbicydów więcej niż 2 mechanizmy działania 2 mechanizmy działania 1 mechanizm działania System uprawy coroczna orka orka raz na 2-3 lata uprawa uproszczona lub bezorkowa Zwalczanie chwastów metody uprawowe (szersza agrotechnika*) mechaniczne i chemiczne tylko chemiczne Stosowanie herbicydów o tym samym mechanizmie działania przez kilka sezonów jednokrotnie więcej niż 1 raz wielokrotnie Zmianowanie roślin pełna rotacja ograniczona rotacja brak rotacji — monokultura Stan zachwaszczenia na polu mały średni duży Zwalczanie chwastów w ostatnich 3 latach skuteczne średnie słabe Odporne chwasty w okolicy brak sporadyczne powszechnie * rozszerzona agrotechnika: uprawki przesiewne, niszczenie resztek pożniwnych, czyszczenie materiału siewnego, rośliny konkurencyjne, międzyplony, termin siewu, dobór odmian, materiał kwalifikowany i inne. Odporność oznacza brak wrażliwości niektórych osobników danego gatunku chwastu na taką dawkę herbicydu, która stosowana w normalnych warunkach zwalcza skutecznie całą jego populację na plantacji. 11 PRODUKCJA ROŚLINNA