Bakteryjne choroby zagrażają uprawie cebuli

27 czerwca 2011

W ostatnich latach w Polsce zaobserwowano na roślinach warzywnych znaczny wzrost liczby chorób bakteryjnych, które niejednokrotnie stanowią zagrożenie epidemiologiczne. Na zjawisko to złożyło się kilka przyczyn, m.in. zmiany warunków atmosferycznych – wysoka temperatura w okresie wegetacji warzyw, duża ilość opadów atmosferycznych, gradobicia, silne wiatry, okresowe podtopienia pól. Ponadto intensywny import warzyw do naszego kraju z innych państw Unii Europejskiej jest powodem zawleczenia nowych patogenów.

W ogrodnictwie choroby bakteryjne przysparzają ogromnych problemów, ponieważ są trudne do wykrycia i zdiagnozowania, często choroba ujawnia się w zaawansowanej fazie rozwoju, a bakterie szybko rozprzestrzeniają się, atakując zdrowe rośliny. Wśród metod diagnostycznych wykorzystuje się m.in. testy sprawdzające cechy fizykochemiczne bakterii, testy immunologiczne i molekularne. Niestety, ostateczna diagnoza nie może opierać się na jednej wybranej metodzie, ale musi zostać potwierdzona przy użyciu przynajmniej jeszcze jednej techniki, co dodatkowo wydłuża oczekiwanie na wynik.

Ponadto bakteriozy są bardzo trudne do zwalczenia, m.in. ze względu na niewielką liczbę preparatów antybakteryjnych dostępnych na polskim rynku. W dobie rozwoju gospodarstw ekologicznych brakuje biologicznych, bezpiecznych dla środowiska i człowieka metod ochrony przed bakteriozami.

$\"\"$ Poważnym zagrożeniem stały się choroby bakteryjne w uprawach cebuli, warzywa mającego ogromne gospodarcze znaczenie w naszym kraju. W minionym roku wystąpiły niekorzystne warunki do uprawy cebuli. W wielu rejonach nie notowano opadów deszczu w lipcu, co spowodowało dość szybkie zasychanie i załamywanie szczypioru. Natomiast obfite opady deszczu w sierpniu uniemożliwiły dalsze dosuszanie szyjki. Zjawisko to nasiliło występowanie bakterioz, jak również innych infekcyjnych chorób.

Ochrona cebuli przed bakteriozami
Ochrona roślin przed chorobami bakteryjnymi stanowi jeden z najważniejszych i trudnych do rozwiązania problemów produkcji roślinnej. Jednym z powodów jest sama natura tych chorób, decydująca w znacznej mierze o ich występowaniu i rozwoju.

Ze względu na trudności w zapobieganiu wtórnemu rozprzestrzenianiu się bakterii, działania ochronne powinny koncentrować się na lokalizowaniu i eliminowaniu pierwotnego źródła infekcji. Ma to szczególne znaczenie w przypadku cebuli dymki, ponieważ bakterie mogą penetrować materiał wysadkowy i wraz z nim mogą być przenoszone na duże plantacje. Partie, w których wykryto pojedyncze zakażone bakteriami cebule dymki trzeba całkowicie wyeliminować. Zatem należy używać tylko zdrowego, z pewnego źródła, materiału wysadkowego. Bakterie patogeniczne dla cebuli nie są przenoszone na nasionach.

Ponadto bardzo ważne jest staranne przygotowanie pola przed wysianiem cebuli. Nie należy prowadzić uprawy w monokulturze i na stanowiskach podmokłych, źle zmeliorowanych. Gleba powinna być starannie uprawiona i prawidłowo nawieziona, o odpowiednich stosunkach wodnych. W trakcie uprawy należy chronić plantację przed szkodnikami i chorobami.

Szkodliwe nicienie, owady lub grzyby, uszkadzając tkanki cebuli, otwierają drogę infekcji dla bakterii. Ponadto często dochodzi do chorób kompleksowych, czyli powodowanych wspólnie przez różne mikroorganizmy i szkodniki. Wówczas występuje zjawisko synergizmu, czyli wzajemnego wspomagania działania różnych organizmów prowadzące do zwiększenia patogeniczności obu lub przynajmniej jednego z tych czynników.

$\"\"$ Bardzo ważny jest okres wegetacyjny od momentu formowania się cebul. Należy wówczas zadbać o odpowiednie nawadnianie. Woda powinna być dostarczana z pewnego źródła. Ponadto w miejscach, w których potencjalnie może wystąpić problem z bakteriozami, zalecane jest nawadnianie bruzdowe (woda jest dostarczana bezpośrednio do gleby, a część nadziemna rośliny nie jest narażona na bezpośredni kontakt z wodą). Jeżeli jest to możliwe, to zabieg ten należy stosować przez cały sezon lub przynajmniej od momentu tworzenia się cebul.

Natomiast nawadnianie poprzez deszczowanie podczas całego okresu wegetacyjnego stwarza najbardziej optymalne warunki dla rozwoju patogenicznych bakterii, a ostatnie cztery deszczowania mogą spowodować wzrost nasilenia bakterioz o 150–300%. Ponadto szczególnie w końcowym okresie uprawy, w fazie dojrzewania cebul, nie można dopuścić do zachwaszczenia plantacji, gdyż powoduje to utrzymanie się wysokiej wilgotności, co z kolei przedłuża zasychanie szyjki cebuli i ułatwia zakażenie przez bakterie.

Z pola w trakcie uprawy należy eliminować najlepiej poprzez spalenie nawet pojedyncze cebule porażone bakteriami. Jedna chora roślina może stać się źródłem patogenu w promieniu 8 m, czyli może doprowadzić do całkowitego zniszczenia plantacji. W przypadku, kiedy mamy do czynienia z epidemią, chore cebule muszą bezwzględnie zostać zebrane i zniszczone, w żadnym wypadku nie mogą pozostać na polu nawet po przyoraniu.

Uprawa niektórych roślin, takich jak: marchew, burak, rzodkiewka i sałata powoduje obniżenie populacji B. cepacia, podczas gdy uprawa kukurydzy i soi zwiększa liczebność tej bakterii. Na polach zainfekowanych patogenami bakteryjnymi nie powinno uprawiać się cebuli przez co najmniej 2 lub 3 lata. W tym czasie najbezpieczniej uprawiać na tym stanowisku zboża.

Cebule przeznaczone do zbioru powinny być dojrzałe z dobrze zaschniętą szyjką. Bezpośrednio po zbiorze należy szybko i dokładnie je dosuszyć, a do przechowywania przeznaczyć tylko zdrowe i nieuszkodzone mechanicznie. Należy zapewnić optymalną temperaturę i odpowiednią wentylację, aby zapobiec gromadzeniu się CO₂, a przede wszystkim wilgoci, która szczególnie sprzyja rozwojowi i rozprzestrzenianiu choroby. Cebule niedojrzałe, z grubą szyjką charakteryzują się gorszą jakością przechowalniczą, zatem najbezpieczniej jest je wyeliminować.

$\"\"$ W Polsce w celu ochrony cebuli przed bakteriozami zaleca się stosowanie środków na bazie ekstraktu z grejpfruta. Środki te działają skutecznie, gdy zastosujemy je przed załamywaniem się szczypioru cebuli. Skuteczność zabiegów po załamaniu szczypioru może być bardzo ograniczona lub zerowa.