Druga strona chlewni

W ostatnich latach pogłębiają się obawy o działania człowieka, które w niezrównoważony sposób oddziałują na środowisko. Podstawy do takich obaw dają szacunki wpływu emisji zanieczyszczeń przemysłowych, motoryzacyjnych, z terenów zamieszkanych, a także wpływu działalności rolniczej na tereny pokryte roślinnością oraz na klimat.  W Polsce na 1 ha spada z powietrza rocznie ok. 15 kg azotu. Chlewnie emitują ok. 200 różnych gazów. Niektóre z nich nie stanowią zagrożenia, np. dwutlenek węgla, który jest wytwarzany przez świnie zjadające sezonowe pasze, ponieważ można powiedzieć, że w następnym roku produkcja roślin przeznaczonych na te pasze zutylizuje wyprodukowany CO₂.

Inne gazy mają charakter bardziej agresywny – np. metan, który jest bardzo trudny do kontrolowania, jako że wytwarzany w procesach trawienia. W produkcji świń skupiamy się często na amoniaku. Przeciętnie 10 – 15 % zawartości azotu w nawozie jest emitowane w postaci amoniaku, a to oznacza wiele ton amoniaku emitowanego rocznie do środowiska przez duże stado świń. Dużo uwagi poświęca się także emisji odorów z farm trzody chlewnej, które są uciążliwe dla mieszkańców terenów wiejskich i terenów otaczających tereny wiejskie. Także, wytwarzanie z odchodów trzody chlewnej ilości substancji odżywczych roślin, takich jak azot, czy fosfor stanowi poważne źródło obaw. Dlatego też, w UE przyjęto dyrektywę wymagającą specjalnego pozwolenia na produkcję trzody chlewnej w wielkości 750 stanowisk dla macior lub 750 stanowisk dla świń powyżej 30 kg. W pozwoleniu tym określony jest bieżący poziom wykorzystania takich elementów, jak pasza, woda i energia elektryczna, a także środki podjęte w celu ograniczenia zanieczyszczenia spowodowanego przez produkcji.

Generalnie w chlewniach z posadzkami szczelinowymi wydziela się stosunkowo dużo amoniaku i raczej niewiele tlenków azotu, natomiast stężenie tych ostatnich jest znacznie większe w przypadku podłóg całkowicie lub częściowo litych.

Amoniak

Około 75% azotu wydzielanego przez świnie ma postać amoniaku. W podwyższonej temperaturze i przy wyższych wartościach pH ciekły amoniak szybko przechodzi w postać gazową. Gazowy amoniak jest lotny, a w większych stężeniach wywiera drażniące działania na płuca i błony śluzowe, lecz nas ten gaz interesuje głównie jako substancja pośrednicząca w emisji azotu do środowiska naturalnego.

Około 40 – 50% amoniaku powstającego w procesie hodowli trzody chlewnej pochodzi z chlewni, gdzie wydziela się on wraz z wydalanym przez zwierzęta moczem, źródłem reszty jest składowany nawóz świński. Zazwyczaj
w budynkach przeznaczonych do chowu macior karmiących i odsadzonych prosiąt, latem, odnotowuje się koncentrację 5 ppm amoniaku w powietrzu, a zimą 10 – 15 ppm. W budynkach dla tuczników stężenie latem wynosi
5 ppm, natomiast zimą do 20 ppm.

Wysoka zawartość białka w paszy, wysoka temperatura, gromadzenie się odchodów w kojcach – wszystko to przyspiesza tempo parowania amoniaku.

Odór

Wiadomo, że świnie wydzielają specyficzny zapach, lecz jego intensywność bywa bardzo różna. Zależy ona od składu paszy, wieku zwierząt, sposobu obchodzenia się z odchodami oraz wybranej metody zarządzania.
 
Przykładowo warchlaki – ponieważ ich dieta jest wysokobiałkowa – wydzielają większą ilość odoru na 1 kg masy ciała, niż jakiekolwiek inne świnie. W UE opracowano system, polegający na mierzeniu intensywności zapachu przez pobieranie próbek powietrza w specjalnych woreczkach (wykonanych z TEDLAR, tzn. tworzywa sztucznego poddanego obróbce teflonem). Nie opracowano, jak dotąd, testu elektronicznego, toteż próbki te są badane w ciągu 30 godzin przez przeszkoloną grupę kontrolerów. Stężenie zapachu podaje się w jednostkach zapachowych na m³ zwanych (OU), przy czym 1 OU odpowiada minimalnej intensywności zapachu, którą członkowie grupy są
w stanie wykryć węchem. Zapach składa się z mieszaniny woni ponad 200 różnych substancji, szczególnie wielu kwasów organicznych, amoniaku i fenoli, a po kilku dniach składowania dochodzi do tego silny odór substancji zawierających siarkę. Poziom jednostek zapachowych w chlewni bywa wysoki. Gdy temperatura na zewnątrz budynku przekracza 20^oC, szacuje się, że 1 tys. kg świń wydziela 150 – 200 jednostek OU. Przy sprawnej wentylacji, w ciągu godziny, średnio 500 m³ powietrza jest wyprowadzane z budynku, a intensywność zapachu spada do 0,4 OU na m³.

Siarkowodór

Powstaje w warunkach beztlenowych na dnie kanału, produkują go bakterie rozwijające się na substancjach organicznych.

Posiada silnie trujące właściwości, wydziela się głównie w sytuacjach, gdy gnojowicę przechowuje się w kanałach lub dolnych partiach budynków przez okres dłuższy niż trzy tygodnie. Nagłe wyzwolenie się dużej ilości tego gazu na skutek przemieszczenia gnojowicy do zbiornika może zabić wszystkie świnie w danym pomieszczeniu. Dlatego też, należy przestrzegać zasady nie przekraczania granicznego poziomu 10 ppm, ponieważ przy takim stężeniu gaz ten jest łatwo wyczuwalny, podczas, gdy przy wyższych stężeniach, np. 100 ppm węch przestaje na niego reagować, a jeszcze wyższe koncentracje są śmiertelne.

Metan

Wytwarzany jest regularnie w procesie trawienia przez wszystkie zwierzęta. Wzbudza on pewne obawy jako gaz powodujący efekt cieplarniany.

Dwutlenek węgla

Wszystkie zwierzęta wydzielają dwutlenek węgla i jest to przejaw ich naturalnych procesów życiowych. CO₂ nie stanowi problemu w tym przypadku, ponieważ świnie zjadają pasze dostępne o danej porze roku, a na kolejnym etapie cyklu uprawy tych pasz, mogą one z powrotem związać dwutlenek węgla wydychany przez zwierzęta.

Zapylenie

Zapylenie może powodować problemy z systemem oddechowym u zwierząt i ludzi. Jednak ze względu na fakt, że pracownicy będą narażeni na działanie pyłu przez dłuższy czas niż świnie, ryzyko chorób i alergii jest wyższe i szczególna uwaga powinna być poświęcona ochronie pracowników. 

Źródło: Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.modr.mazowsze.pl, Oddział Siedlce