1 maja 2024 roku weszły w życie przepisy, które ograniczą eksploatację nieekologicznych kotłów na węgiel i drewno w województwie małopolskim. Wprowadzenie ograniczeń eksploatacji pozaklasowych kotłów oraz miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń niespełniających wymagań ekoprojektu jest rozwiązaniem przemyślanym, stanowiącym najważniejszy element małopolskiej polityki antysmogowej. Rozwiązanie to stanowi kluczowe działanie naprawcze, zapewniające realizację celu jakim jest osiągnięcie dopuszczalnych norm zanieczyszczeń w powietrzu.
Uchwała antysmogowa dla Małopolski
Uchwała antysmogowa dla Małopolski nie wprowadza zakazu spalania drewna i węgla, lecz określa parametry dotyczące tych paliw. Głównym założeniem uchwały jest wymiana urządzeń grzewczych na niskoemisyjne i bardziej efektywne. Uchwała antysmogowa dla Małopolski nie nakazuje wymiany urządzeń na konkretne źródło ogrzewania. Możliwa jest instalacja różnych urządzeń m.in. pomp ciepła, kotłów gazowych, urządzeń zasilanych pelletem, kotłów zgazowujących na drewno, ogrzewania elektrycznego, instalacji przyłączonej do sieci ciepłowniczej, a nawet nowoczesnych kotłów na węgiel (ecodesign). Wybór zastępczego źródła ogrzewania jest kwestią indywidualną i uzależnioną od dostępnych dla danego gospodarstwa rozwiązań. Przepisy zostały uchwalone w styczniu 2017 roku i zapewniały 7,5-letni okres przejściowy na wymianę kotłów pozaklasowych oraz 10-letni na wymianę kotłów 3 i 4 klasy. Okres przejściowy wynikał z uwzględnienia konieczności uzyskania niezbędnych zgód, przeprowadzenia prac związanych z wymianą źródła ciepła i modernizacją instalacji czy pozyskania dofinansowania na realizację inwestycji przez mieszkańców. Uchwała antysmogowa dotyczy każdego, kto ma w swoim domu czy mieszkaniu ogrzewanie na węgiel lub drewno. Niezależnie, czy służy do ogrzewania domu czy podgrzewania wody, czy też do celów rekreacyjnych (kominki).
Małopolska uchwała antysmogowa daje możliwość eksploatacji:
- od 1 lipca 2017 roku nowych kotłów spełniających co najmniej wymagania Ekoprojektu
i wyposażonych w automatyczny podajnik paliwa oraz miejscowych ogrzewaczy pomieszczeń na paliwa stałe spełniających co najmniej wymagania Ekoprojektu, - kotłów na paliwa stałe niespełniających żadnym norm (poniżej klasy 3) nie dłużej niż do końca kwietnia 2024 roku,
- kotłów na paliwa stałe klasy 3 i 4 nie dłużej niż do końca 2026 roku,
- kotłów klasy 5 do końca ich technicznej żywotności,
- kominków, trzonów kuchennych niespełniających wymagań Ekoprojektu lub nieosiągających sprawności cieplnej na poziomie co najmniej 80% do końca kwietnia 2024 roku, z tym, że istnieje możliwość dostosowania ich do tychże wymagań.
W Małopolsce prowadzone są działania informacyjne dotyczące uchwały antysmogowej. Województwo od wielu lat prowadzi szkolenia dla samorządów, przygotowuje materiały edukacyjne, organizuje kampanie społeczne, a także włącza się w projekty pilotażowe usprawniające wymianę pieców. To Małopolska jako pierwsza w kraju utworzyła sieć ekodoradców, którzy na co dzień w urzędach gmin wspierają mieszkańców w procesie wymiany pieców węglowych. Dziś mamy już około 250 ekodoradców w całym regionie. Zadbaliśmy także o finansowanie ich etatów z funduszy unijnych. Uruchomiliśmy środki na działania kontrolne dedykowane strażnikom miejskim/gminnym. Chcieliśmy tym samym rozwiązać problem kadrowy i finansowy wielu gmin.
Ile kotłów jest wciąż do wymiany w Małopolsce?
Według danych z Centralnej Ewidencji Emisyjności Budynków (CEEB) prowadzonej przez Główny Urząd Nadzoru Budowlanego na terenie województwa małopolskiego pozostaje ok. 126 tys. kotłów poniżej 3 klasy lub bezklasowych. Szacuje się, że jest pomiędzy 40-50 tys. instalacji stanowi samodzielne czyli jedyne źródło ciepła. Oznacza to, że w części nieruchomości dostępne są inne, także ekologiczne źródła ciepła. Zatem po 1 maja 2024 r. to one powinny stanowić główne źródło ciepła. Pozaklasowe urządzenia nie będą mogły być eksploatowane.
Likwidacja pieców i kotłów węglowych
Od momentu wejścia w życie uchwały antysmogowej dla Małopolski, czyli w latach 2017-2023 wymieniono około 95 tys. pozaklasowych kotłów. Założyć można, że wartość ta jest dużo większa, ponieważ w minionych latach urządzenia grzewcze wymieniane bez dotacji finansowych nie były ewidencjonowane.
*od roku 2020 dane odnoszą się do liczby budynków/lokali, w których dokonano likwidacji nieefektywnych źródeł ciepła na paliwa stałe
Niekwestionowanym liderem w wymianie kotłów jest Miasto Kraków. Na kolejnych pozycjach plasują się takie gminy jak: Skawina, Myślenice, Wieliczka, Tarnów, Chrzanów, Liszki, Zabierzów, Miasto Nowy Targ oraz Niepołomice.
Działania podjęte w Małopolsce w latach 2017 – 2023 umożliwiły ograniczenie emisji pyłu PM10 o 3 733 ton.
Dofinansowanie do wymiany kotłów z programu Czyste Powietrze
Ogólnopolski program dopłat do wymiany starych pieców oraz docieplenia domów jednorodzinnych cieszy się wielką popularnością. Program z roku na jest coraz bardziej dopasowywany do większego grona beneficjentów. W ostatnim czasie nastawiony jest szczególnie na pomoc najuboższym. Mieszkańcy Małopolski bardzo chętnie korzystają z pomocy finansowej na wymiany źródeł ciepła
z programu Czyste Powietrze. Według danych Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie od początku działania programu (2018 – 2023) Małopolanie złożyli 81,2 tys. wniosków, a łączna kwota wypłaconych w tym okresie środków to ponad 741,8 mln zł.
Działania informacyjno-edukacyjne – Projekt LIFE IP Małopolska w zdrowej atmosferze
Od 2015 roku w Małopolsce realizowany jest Projekt zintegrowany LIFE „Wdrażanie Programu ochrony powietrza dla województwa małopolskiego – Małopolska w zdrowej atmosferze”, którego celem jest skuteczne wdrożenie Programu ochrony powietrza, a także efektywne wykorzystanie dostępnych środków unijnych i krajowych przeznaczonych na poprawę jakości powietrza. Sztandarowym działaniem projektu było utworzenie sieci ekodoradców zatrudnionych w gminach, którzy na co dzień wspierają mieszkańców w procesie wymiany pieców węglowych. Był to pionierski pomysł na skalę krajową. Obecnie w Małopolsce mamy około 250 ekodoradców zatrudnionych w 178 gminach.
W ramach projektu LIFE Urząd Marszałkowski realizuje kampanie informacyjno – edukacyjno – promocyjne. Jedną z nich była akcja dystrybucji oczyszczaczy powietrza do przedszkoli, żłobków
i klubów dziecięcych. Oczyszczacze przekazano do 1 800 placówek z obszaru całego województwa. W 2022 roku zrealizowany został również projekt tworzenia sieci mierników do pomiaru zanieczyszczenia powietrza wraz z interaktywnymi tablicami informacyjnymi dla szkół na terenie województwa małopolskiego – w projekcie uczestniczyło 116 gmin.
Informacje o uchwale antysmogowej oraz wpływie smogu na życie ludzkie przekazywane były także w kampaniach społecznych o szerokim zasięgu. Kampanie realizowane były m.in. w prasie i rozgłośniach radiowych.
Jakość powietrza w Małopolsce
Szereg zrealizowanych działań wojewódzkich jak również lokalnych przekłada się bardzo wyraźnie na jakość powietrza w Małopolsce.
Zgodnie z corocznymi ocenami jakości powietrza przekazywanymi przez Główny Inspektorat Ochrony Środowiska na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat znacznie spadła liczba dni z przekroczeniami pyłów PM10 oraz poziomów pyłu PM 2,5.
* w ocenie za 2022 rok nie wykorzystano serii pomiarowych pochodzących ze stacji Kraków, Al. Krasińskiego, ze względu na zbyt niski procent ważnych danych spowodowanych przyczynami technicznymi, niezależnymi od GIOŚ
Poprawa jakości powietrza w Krakowie i Małopolsce szczególnie widoczna jest w okresie grzewczym od października do marca. Średnie stężenie pyłu PM10 między sezonem zimowym 2014-2015 (okres przed wprowadzeniem uchwały antysmogowej dla Krakowa i Małopolski) a sezonem 2023-2024 spadło w Małopolsce o 51%, w tym w Krakowie aż o 57%, a poza Krakowem o 49%.
1 maja – co dalej?
Termin 1 maja jest kluczowy i to rzeczywiście ten czas, kiedy używanie bezklasowych urządzeń nie będzie dopuszczalne, ale jest to okres kiedy właśnie kończy się okres grzewczy. Dla wielu mieszkańców w praktyce oznacza to, że zyskają kilka miesięcy przed kolejnym sezonem na wymianę pieca, jeśli jeszcze tego nie zrobili.
Każdy mieszkaniec, który chce wymienić piec, ocieplić dom lub zainstalować urządzenia OZE, przede wszystkim powinien skontaktować się z ekodoradcą w swojej gminie. Tam uzyska szczegółowe informacje oraz porady dotyczące zastosowania ekologicznego ogrzewania. Dane kontaktowe do ekodoradców można znaleźć na www.powietrze.malopolska.pl/ekodoradcy/
Źródło: Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego
