Roztocza – niewielkich rozmiarów pajęczaki są uciążliwymi szkodnikami wielu upraw, w tym roślin jagodowych. Jak rozpoznać zagrożenie? Jakie działania wdrożyć aby mu zapobiec? Jak zwalczać te szkodniki? Niniejszy materiał zawiera cenne wskazówki, odpowiedzi na postawione wyżej pytania.

Przędziorek chmielowiec

Jest gatunkiem wielożernym, zasiedlającym ponad 300 gatunków roślin. Spośród upraw sadowniczych, pajęczak ten jest bardzo groźny szkodnikiem truskawki, poziomki i krzewów owocowych − porzeczek, maliny, jeżyny, agrestu, winorośli, aronii, rzadziej borówki wysokiej, ale także drzew owocowych, głównie śliwy, wiśni, brzoskwini, moreli, a ostatnio coraz częściej jabłoni. Gatunek ten chętniej zasiedla rośliny dobrze nawożone, w szczególności azotem. Przędziorek chmielowiec, żerując nakłuwa liście, opróżnia komórki miękiszowe, zwiększa transpirację wody z tkanek, niezbędną do prawidłowego wzrostu i owocowania roślin. Stadia ruchome (larwy i osobniki dorosłe) żerują na dolnej stronie liści, często pod delikatną pajęczyną. Jaja składane są na dolną stronę liści, często pod pajęczyną.

Rozwój jednej generacji trwa około 2 tygodnie lub dłużej. Szkodnik szybko rozmnaża się i rozwija się intensywnie w warunkach wysokiej temperatury, powyżej 20°C oraz niskiej względnej wilgotności powietrza, poniżej 60%.

Przędziorek chmielowiec, to ważny gospodarczo szkodnik upraw polowych, ale jego szkodliwość jest zdecydowanie większa w uprawach pod osłonami. W sezonie wegetacyjnym w uprawach polowych może wystąpić do 5 pokoleń szkodnika. Sposób żerowania oraz pokrycie liści delikatną przędzą utrudniają kontakt przędziorków z cieczą użytkową stosowanych w ich zwalczaniu akarycydów. Dlatego konieczne jest stosowanie odpowiedniej techniki zabiegów. Samice, po przezimowaniu są mniej wrażliwe na stosowane środki ochrony roślin. Okres ich wychodzenia z kryjówek także może być rozciągnięty w czasie, co z kolei utrudnia skuteczne zwalczanie.

W uprawie maliny, lokalnie występuje przędziorek malinowiec, powodujący straty gospodarcze w tej uprawie. Jego szkodliwość, podobnie jak w przypadku przędziorka chmielowca polega na nakłuwaniu liści i ogładzaniu jej z substancji odżywczych. Żerowanie prowadzi do: przedwczesnego żółknięcia i zasychania liści, zwiększenia transpiracji w roślinie, wykształcenia przez roślinę gorszej jakości owoców (zawierających mniej cukru, gorzej wybarwionych), zwiększonej wrażliwości roślin na przemarzanie, słabszego zakładania pąków kwiatowych na następny rok.

Szpeciele

W tej grupie należy wyróżnić szpeciele powodujące powstawanie różnego rodzaju wyrośli i nadmiernie powiększonych pąków oraz wolnożyjących na dolnej stronie liści powodujących rdzawienie, odbarwienie czy pilśniowate narośla. W tej grupie roztoczy znajdują się groźne szkodniki krzewów owocowych, których obecność na plantacji często prowadzi do istotnych strat w plonie. Ponadto szpeciele są wektorami wirusów, powodujących choroby wirusowe roślin. Szkodniki te żerują na/w:

• liściach − tworzenie pilśni i deformacji na liściach winorośli, np. pilśniowiec winoroślowy;
• pąkach − powodują deformacje i zanik owocowania np. wielkopąkowiec porzeczkowy, wielkopąkowiec porzeczki czerwonej, wielkopąkowiec leszczynowy
• pąkach kwiatowych, kwiatach i zawiązkach owoców − powodują niedojrzewanie owoców np. przebarwiacz jeżynowy lub redukcję owocowania, rozsypywanie się i niedojrzewanie owoców np. przebarwiacz malinowy.

Szkodliwość szpecieli polega na wysysaniu zawartości komórek i ogładzaniu rośliny, czego konsekwencją jest zwiększona transpiracja, przebarwienia liści, zasychanie pąków, kwiatów, tworzenie pąków „olbrzymów” (nadmiernie rozrośniętych), niedojrzewanie owoców, redukcja plonu.

Roztocz truskawkowiec

Jest niewielkich rozmiarów roztoczem, szkodnikiem o dużym znaczeniu gospodarczym w uprawie truskawki. Żeruje na najmłodszych, zwiniętych liściach truskawki, na pąkach kwiatowych, kwiatach, rzadziej na zawiązkach owoców, wysysa soki roślinne. Jego szkodliwość polega na osłabieniu rośliny, co z kolei jest przyczyną hamowania jej wzrostu, drobnienia liści, przebarwień, wykształcania drobnych owoców, które gorzej dojrzewają – owocowanie jest zredukowane a plon gorszej jakości. Sadzonki zasiedlone przez szkodnika są dyskwalifikowane z obrotu.

Przyczyny niepowodzeń w zwalczaniu

• Brak lustracji pozwalającej na wczesne wykrycie szkodnika lub nieprawidłowe jej prowadzenie.
• Brak sprzętu pozwalającego na identyfikację szkodnika i umiejętności rozpoznawania tych niewielkich rozmiarów organizmów.
• Słaba znajomość objawów uszkodzenia roślin przez poszczególne szkodniki.
• Niedostateczna znajomość dostępnych akarycydów, ich działania na poszczególne stadia rozwojowe, mechanizmu działania na szkodnika i na roślinę, długości okresu działania roztoczobójczego, selektywności dla fauny pożytecznej, szczególnie dla roztoczy drapieżnych.
• Niewłaściwa technika opryskiwania, w tym brak dokładnego naniesienia i pokrycia cieczą użytkową z preparatem kontaktowym dolnej strony liści i najmłodszych liści.
• Stosowanie zbyt małej ilości wody, wykonywanie zabiegów w zbyt niskiej lub wysokiej temperaturze, przy wietrznej pogodzie.
• Brak systematycznej kontroli skuteczności przeprowadzonego zabiegu.
• Zbyt późne wykonanie zabiegu, kiedy populacja szkodnika jest bardzo liczna a rośliny uszkodzone.
• Brak prawidłowej rotacji lub brak możliwości rotacji akarycydów, co przyspiesza selekcję ras odpornych szkodnika.

Jak zwiększyć skuteczność zwalczania?

Skuteczność zwalczania tych uciążliwych szkodników można zwiększyć poprzez:

• prowadzenie systematycznej lustracji roślin w celu wykrycia oraz rozpoznania uszkodzeń i szkodnika;
• zwiększenie częstotliwość lustracji na obecność przędziorków i szpecieli żyjących na liściach, szczególnie wiosną oraz w okresach upalnej pogody;
• prawidłową ocenę stadiów rozwojowych i dobór odpowiedniego akarycydu;
• prawidłową ocenę okresu migracji wielkopąkowca porzeczkowego (różnice odmianowe), wykonywanie zabiegów zwalczania w okresie migracji, kiedy szpeciele wyjdą z pąków;
• wykonywanie zabiegów zwalczania, gdy liczebność populacji jest niewielka (osiągająca prób zagrożenia lub zbliżona do progu zagrożenia);
• wykonywanie zabiegów w temperaturze wyższej niż 15^oC , ale nie wyższej niż 25^oC, lepiej przed wieczorem, przy bezwietrznej pogodzie;
• dodawanie zwilżacza do cieczy użytkowej, celem zwiększenia skuteczności pokrycia cieczą rośliny i szkodników;
• dostosowanie dawki cieczy użytkowej do wielkości roślin i ich zagęszczenia, nie mniej niż 500 l cieczy/ha wczesną wiosną, zaś w pełni sezonu 750 l cieczy/ha;
• nie wykonywanie zabiegu drobnokroplistego przy niskiej wilgotności powietrza, gdyż parowanie jest zbyt duże;
• kontrolowanie skuteczności opryskiwania po kilku lub kilkunastu dniach (np. Nisssorun Strong 250 SC);
• prowadzenie prawidłowej rotacji akarycydów, z różnych grup chemicznych;
• wykorzystanie w rotacji środków te o działaniu mechanicznym;
• w przypadku stwierdzenia odporności szkodnika na daną substancję czynną zaniechanie jej stosowania na okres około 3 lat i stosowanie środków z innych grup chemicznych;
• zwalczanie szpecieli zanim uszkodzą kwiaty lub zawiązki owoców bądź wnikną do tworzących się pąków;

Należy też pamiętać, że ulewny i obfity deszcz (20 mm opadu) wkrótce po zabiegu zmywa środki roztoczobójcze − zabieg należy powtórzyć.

Dr hab. Barbara H. Łabanowska (prof. IO)
Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach