Podstawowymi paszami w żywieniu krów w gospodarstwach wyspecjalizowanych w towarowej produkcji mleka są kiszonki, sianokiszonki i pasze treściwe. Siano produkowane jest nadal w gospodarstwach małych, utrzymujących kilka krów, a także w celach handlowych. Niektórzy hodowcy bydła niewielkie ilości siana produkują dla cieląt.
Konserwowanie zielonek poprzez zakiszanie jest dominującą metodą gromadzenia pasz dla bydła w strefach klimatu wilgotnego. Analiza wyników badań i praktyki gospodarczej ostatnich 40 lat w Europie Zachodniej wykazuje, że kiszonki uzupełniane paszami treściwymi mogą być wyłącznymi paszami stosowanymi w żywieniu krów w okresie zimowym lub przez cały rok.
Doskonale zbilansowane
Dostępność kiszonek przez cały rok pozwala na zbilansowanie dawki pokarmowej dla krów mlecznych i uzyskanie wysokiej wydajności dzięki żywieniu bydła metodą TMR, czyli dawką kompletną. Kiszonka i sianokiszonka bowiem charakteryzuje się stałą wartością pokarmową, która w przeciwieństwie do zielonek nie zmienia się wraz ze zmianą warunków atmosferycznych oraz w miarę starzenia się roślin. Podstawą żywienia metodą TMR jest produkcja dużej ilości kiszonek bardzo dobrej jakości. W zależności od warunków glebowych, ilości opadów oraz wilgotności gleb w naszym kraju kiszonki można produkować z kilku grup surowców: – porost łąkowy, – rośliny z upraw polowych w plonie gównym (trawy, motylkowate drobnonasienne oraz ich mieszanki z trawami, całe roliny zbożowe, mieszanki zbożowo-strączkowe, kukurydza, słonecznik i inne), – rośliny z upraw polowych w plonie dodatkowym (poplony ozime i letnie), – produkty uboczne z upraw polowych (np. liście buraczane), – produkty uboczne przemysłu rolno-spożywczego (np. wysłodki buraczane).
Przydatność surowca do zakiszania
Przydatność surowca do zakiszania jest uzależniona od następujących cech chemicznych i fizycznych zielonki: Zawartość łatwo fermentujących węglowodanów, a przede wszystkim – cukrów rozpuszczalnych w wodzie, zawartości substancji buforujących, poziomu suchej masy, obecności substancji o działaniu bakterio- i fungostatycznym. struktury oraz czystości materiału roślinnego (zanieczyszczenie glebą sprzyja rozwojowi niepożądanych bakterii gnilnych i pleśniowych).
Przebieg procesu fermentacji i jakość uzyskanej kiszonki są uzależnione od gatunku roślin i ich przydatności do zakiszania, a z drugiej strony – od techniki zakiszania, która powinna być ciągle udoskonalana. Znane są przypadki, że z zielonek lekko zakiszających się, np. z kukurydzy, uzyskano kiszonkę miernej jakości, o wysokiej zawartości kwasu masłowego i daleko posuniętym rozkładzie białka.
Zawartość cukrów w zielonce oraz pojemność buforowa uzależnione są od gatunku roślin, fazy wegetacji, pory roku i dnia, nawożenia. Zawartość cukru jest wyższa w trawach niż w motylkowych. Małą zawartością cukru cechuje się lucerna i koniczyna, najwyższą zaś kukurydza. Zielonki o niższej zawartości cukru cechują się wyższą pojemnością buforową (białko, związki mineralne).
Istotny wpływ na zawartość cukru i pojemność buforową wywiera nawożenie azotowe. Powoduje ono wzrost plonu, jednak obniża zdolność zakiszania.
Wyższą zawartością cukru cechuje się zielonka zebrana w godzinach popołudniowych; różnica między wczesnym rankiem a wieczorem może wynosić nawet 100%. Kiszonki sporządzone w dni deszczowe i chłodniejsze cechują się niższą zawartością składników pokarmowych oraz intensywniejszym zapachem octowym.
Dodatki kiszonkarskie
Dodatki stymulujące fermentację mlekową to są to najczęściej preparaty o dużej zawartości łatwo fermentujących węglowodanów: cukier, melasa, śruty zbożowe, buraki cukrowe lub pastewne, zielonka z kukurydzy, koncentrat ukwaszonej serwatki, CO2. Najczęściej stosuje się melasę w dawce 2-4%, w rozcieńczeniu z woda w stosunku 1:1. Można stosować śruty zbożowe, lecz wymagany jest ich 10% dodatek. Koncentrat ukwaszonej serwatki stosuje się w dawce 0,5-3,0%, dodatek CO2 w dawce 100 g na 100 kg zakiszanej masy.}
Preparaty chemiczne o działaniu zakwaszającym zawierające mocne kwasy mineralne (kwas solny, siarkowy, fosforowy) lub ich sole. Ze względu na ujemny wpływ na organizm zwierzęcy, jak również korodujące działanie na maszyny, odchodzi się od ich stosowania.
Preparaty chemiczne o działaniu selektywnym na drobnoustroje, zawierające bezwodnik kwasu siarkowego lub azotyn sodu. Należy tu wymienić pirosiarczyn sodu lub azotyn sodu, kwas mrówkowy lub propionowy, a także sole wapniowe niskocząsteczkowych kwasów organicznych. Kwas propionowy i jego sole wykazują silne działanie zapobiegające pleśnieniu, zaś kwas mrówkowy – działanie hamujące rozwój bakterii masłowych i gnilnych. Kwas benzoesowy i jego sól sodowa ograniczają fermentację alkoholową, dlatego mają zastosowanie przy kiszeniu kukurydzy i buraków cukrowych.
Dodatek mocznika i innych związków azotowych niebiałkowych przy zakiszaniu pasz węglowodanowych w celu zwiększenia w nich zawartości azotu obecnie ma bardzo ograniczone zastosowanie. Kiszonki sporządzone z mocznikiem są mniej stabilne i szybciej ulegają procesowi wtórnej fermentacji.
Preparaty mikrobiologiczne – inokulanty zawierające bakterie kwasu mlekowego, które ułatwiają proces zakiszania poprzez opanowanie środowiska w pierwszych godzinach fermentacji, dzięki czemu dominującym procesem jest fermentacja mlekowa. Najczęściej biopreparaty zawierają szczepy bakterii Lactobacillus, Pediococcus, Enterococcus, Lactococcus ,Streptococcus, Leuconostoc, które zachowują aktywność w warunkach zmieniającej się kwasowości środowiska w procesie zakiszania. Często inokulanty zawierają enzymy amylolityczne i celulolityczne, które mają na celu umożliwienie dostępu do składników pokarmowych zawartym w biopreparatach bakteriom. Niektóre bakterie potrafią same syntetyzować enzymy; takie właściwości ma m.in. szczep bakterii fermentacji mlekowej Lactobacillus plantarum, który syntetyzuje enzym rozkładający ksylany i glukany.
Bezpieczne kiszonki
Badania nad wpływem bakterii kwasu mlekowego wykazują korzystny ich wpływ na przebieg procesu kiszenia. Zastosowanie inokulantu bakteryjnego do zakiszanego wilgotnego surowca roślinnego wpłynęło na bardziej rozległy proces fermentacji, o czym świadczy wyraźny spadek pH w grupach doświadczalnych, a w konsekwencji – na wyższą ilość wytworzonych kwasów organicznych. Bakterie te dobrze rozwijają się w środowisku kwaśnym, dzięki czemu możliwe jest szybkie obniżenie pH zielonej masy do wartości poniżej 4,2; wpływają korzystnie na poziom kwasu mlekowego, brak kwasu masłowego, spadek zawartości etanolu, ograniczenie dezaminacji aminokwasów. Poprawia się stabilność kiszonki, czyli obniżenie podatności na procesy wtórnej fermentacji zachodzącej w obecności tlenu po otwarciu zbiornika. Ponadto kiszonki z dodatkiem bakterii kwasu mlekowego są chętniej pobierane przez zwierzęta, charakteryzuje się lepszą smakowitością oraz wartością odżywczą, w związku z czym poprawie ulegają wyniki produkcyjne zwierząt, tj. wydajność i jakość mleka oraz ich zdrowotność i kondycja.
Ze względu na dodatni wpływ biopreparatów na procesy zakiszania oraz panującą na całym świecie tendencję do produkowania tzw. bezpiecznej żywności, stosowane są one coraz powszechniej w technologiach kiszonkarskich. Są to preparaty bezpieczne, naturalnie występujące w środowisku i florze bakteryjnej jelit.
Wchodzą w skład preparatów probiotycznych. Bardzo ważną ich cechą jest to, że nie można ich przedawkować (każda dawka jest bezpieczna), nie pozostawiają szkodliwych substancji ubocznych, które mogłyby kumulować się w produktach pochodzenia zwierzęcego, oraz nie zanieczyszczają środowiska.
Należy jednak pamiętać, że zarówno chemiczne, jak i biologiczne dodatki kiszonkarskie będą skuteczne w działaniu tylko wtedy, gdy cały proces kiszenia zostanie prawidłowo przeprowadzony. Mają one na celu ułatwienie przebiegu procesu fermentacji, a nie jego zastąpienie.
Zielonki trudno kiszące się – lucerna, koniczyna, groch, wyka, żyto.
Zielonki średnio kiszące się – trawy, seradela, łubin, mieszanka koniczyny z trawami.
Surowce łatwo kiszące się – kukurydza, sorgo, rzepak, CCM, słonecznik, liście buraczane, zielonka z owsa i jęczmienia, buraki, ziemniaki parowane, wilgotne ziarno zbóż.
Preparaty mikrobiologiczne można podzielić na trzy podstawowe grupy:
- preparaty zawierające wyłącznie bakterie kwasu mlekowego. Ułatwiają one proces zakiszania poprzez szybkie opanowanie środowiska w pierwszych godzinach fermentacji przez bakterie kwasu mlekowego.
- preparaty zawierające zarówno bakterie, jak i enzymy. Enzymy powodują uwolnienie z paszy roślinnej cukrów prostych, głównie glukozy, które są wykorzystywane przez bakterie kwasu mlekowego.
- preparaty zawierające bakterie kwasu mlekowego, enzymy (np. celulazę) oraz stabilizatory (np. benzoesan sodowy):
- stabilizatory w postaci soli niskocząsteczkowych kwasów organicznych hamują rozwój niepożądanych bakterii w procesie kiszenia, ponadto kiszonki są bardziej stabilne oraz bardziej odporne na samozagrzewanie.
Lidia Dymek
K-PODR Minikowo, Oddział w Przysieku
Źródło: Raport Rolny, www.raportrolny.pl, fot.sxc.hu
