Jednym z głównych czynników osiągnięcia sukcesu w odchowie bydła jest zdrowie cieląt. Aby tak się stało, ważne jest już odpowiednie postępowanie z krową podczas ciąży. Szczególnie ważne są ostatnie dwa miesiące przed porodem, w których płód najintensywniej się rozwija. Dbanie o kondycję matki zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób u cielęcia i zwiększa jego przeżywalność. Ważne są również pierwsze dni odchowu cieląt, w których nabywa ono odporności.
Po porodzie cielę powinno mieć jak najszybciej udrożnione nozdrza oraz odciętą i zdezynfekowaną pępowinę jodyną lub nadmanganianem potasu. Dobrą praktyką jest przetarcie grzbietu cielęcia wiechciem słomy energicznym ruchem, tak aby pobudzić jego krążenie.
Siara
Siara czyli pierwsze mleko matki jest źródłem odporności. Jest ona bogata w białko, zawiera wiele składników biologicznie aktywnych oraz witaminy i minerały. Dostarcza wielu hormonów i czynników wzrostu. Dobrej jakości siara ma kremowy kolor i jest gęsta. Zawartość w niej przeciwciał zależna jest od żywienia krów i rasy. Krowy ras mlecznych mają znacznie więcej przeciwciał w siarze niż krowy ras mięsnych. Jakość siary można zmierzyć za pomocą siaromierza. Na jakość siary ma wpływ także utrzymanie krów, a w szczególności okres 3-4 tygodni przed wycieleniem, w którym powinny przebywać w porodówce.
Koncentracja przeciwciał w siarze maleje z czasem, podobnie jak zmniejsza się przepuszczalność ścian jelita cienkiego dla immunoglobulin. Istotne jest więc jak najszybsze podanie celęciu siary zaraz po urodzeniu. Koncentracja immunoglobulin w siarze jest największa po wycieleniu, a już podczas drugiego i trzeciego doju ich ilość wynosi odpowiednio 70 i 40% stężenia początkowego.
Cielęta mleczne
Uważa się, że kluczowe jest podanie siary w pierwszych 30 minutach życia cielęcia. W pierwszej godzinie życia cielę musi wypić co najmniej 2,5 litra siary. Jej ilość dostarczona cielęciu w pierwszej dobie powinna wynosić od 8 do 10% masy ciała zwierzęcia, a w pierwszych 6 godzinach powinno ono jej wypić w ilości około 60% swojej masy ciała. Dopiero po 4 tygodniu życia cielę nabywa własnej odporności.
Częstą metodą stosowaną wśród hodowców jest mrożenie siary do wykorzystania w późniejszym czasie. W przypadku utrzymywania cieląt w kojcach indywidualnych lub grupowych w ciągu kolejnych 5 dni cielęta powinny być karmione siarą 2 razy dziennie – łącznie od 4 do 5 kg siary.
Najczęściej siarę podaje się cielętom z wiader lub butelek ze smoczkiem. Ważna jest obecność smoczka, który imituje wymię matki i pozwala na wykonanie naturalnego odruchu ssania przez cielę. Wiadro powinno być umieszczone na wysokości około 60 cm od podłoża, co powoduje naturalne ułożenie się rynienki przełykowej w taki sposób, że siara trafia wprost do trawieńca, pomijając żwacz. Zapobiega to procesom fermentacyjnym jakie mogłyby zajść w żwaczu, co powodowałoby wzdęcia. Do 3. tygodnia życia zaleca się karmienie cieląt mlekiem pełnym. W przypadku, gdy karmi się cielęta pójłem przygotowanym z wody i preparatu mlekozastępczego w proszku najlepiej jest, aby głównym źródłem białka były produkty mleczne. Należy pamiętać, aby pokarm był podawany w temperaturze 40 °C, co przypomina ciepłe mleko matki i polepsza strawność.
Cielęta mięsne
Cielęta ze stad mięsnych najczęściej przebywają na pastwisku łącznie z matką i całym stadem. Należy wówczas zwrócić uwagę szczególnie na pierwsze godziny i dni życia. Duża podaż runi pastwiskowej na początku sezonu wpływa stymulująco na matki, a przy wczesnowiosennych ocieleniach pastwisko dostarcza w ciągu roku aż 65% paszy. W przypadku, gdy cielę jest osłabione i nie potrafi samo pobrać siary konieczna jest natychmiastowa pomoc np. poprzez wprowadzenie siary sondą. Najlepiej byłoby, aby zabieg przeprowadzały osoby doświadczone, ponieważ przy wprowadzaniu sondy można ją umieścić w płucach, co może doprowadzić do ich przebicia. Oprócz mleka cielę powinno mieć swobodny dostęp do wysokobiałkowych pasz treściwych podawanych w paśnikach. Są one tak skonstruowane, aby nie były dostępne dla krów mamek. Ilość takiej paszy jest zależna od wieku i od wysokości przyrosty, które chcemy uzyskać.
Pierwsze pasze
Siano działające stymulująco na rozwój brodawek żwacza i błony śluzowej przedżołądków i jest ważną paszą w żywieniu cieląt. Może być podawane już od drugiego tygodnia życia w formie 2 cm sieczki, ale najlepiej w połączeniu z musli, czyli z mieszaniną pasz białkowych z dodatkami mineralno-witaminowymi, a także ziarnem zbóż, które mogą być w formie całej, gniecionej lub poddanej obróbce termicznej. W mieszance takiej mogą znaleźć się także słoma, melasa, nasiona roślin oleistych oraz suszone owoce. Racjonalne żywienie, to również uzupełnienie dawek w składniki mineralne oraz witaminy. Zawartość żelaza w preparatach mlekozastępczych musi być zgodna z wymogami UE, gdyż niedopuszczalne jest utrzymywanie cieląt w stanie anemii (odchów na tzw. białe mięso). Powinno być ono dostarczane w dawkach wynoszących od 25 do 30 mg w kg suchej masy paszy płynnej w pierwszym okresie opasania, natomiast później cielę powinno dostać od 10 do 15 mg w kg suchej masy paszy płynnej. Cielęta powinny mieć również swobodny dostęp do czystej wody. Zagwarantowanie wszystkich podstawowych wymogów sprawia, że cielęta rozwijają się prawidłowo, w pełni wykorzystują pasze, a tempo ich przyrostów jest duże.
Dobrostan
Cielęta do 8 tygodnia życia mogą być utrzymywane w budkach z wybiegiem, w kojcach indywidualnych lub grupowych. Cielęta utrzymywane w pojedynczych kojcach powinny mieć zapewniony kontakt wzrokowy z innymi zwierzętami. Wymiary pojedynczego kojca dla cielęcia powinny wynosić: szerokość kojca – co najmniej wysokość cielęcia w kłębie, natomiast długość – co najmniej 1,1 długości ciała cielęcia mierzonej od czubka nosa do ogonowej krawędzi guza kulszowego. Powyżej 2 miesiąca życia należy utrzymywać cielętach w kojcach zbiorowych, w których minimalna powierzchnia przypadająca na 1 sztukę powinna wynosić: przy masie ciała do 150 kg – 1,5 m2, od 150 kg do 220 kg – 1,7 m2 , a powyżej 220 kg – 1,8 m2. W systemie otwartym, powierzchnia na której utrzymywane są cielęta powinna wynosić co najmniej 5 m2 na 1 sztukę.
Cielęta utrzymywane w budynkach inwentarskich powinny mieć pomieszczenia suche, czyste i o odpowiednich parametrach, zbudowane z materiałów nieszkodliwych dla zdrowia zwierząt i ludzi. Dachy, stropy i ściany wykonane powinny być z takiego materiału, który się nie nagrzewa w czasie dni upalnych. Podłogi powinny być gładkie i równe, tak aby zapewniały stabilność i komfort przemieszczania się cieląt. Należy unikać przeciągów w budynkach. Bardzo niekorzystnie wpływają na cielęta nagłe zmiany mikroklimatu. Przy utrzymywaniu ściołowym zalecana temperatura to 12-16 °C, natomiast w systemie bezściołowym – optymalna mieści się w granicach 12-20 °C. Należy zwrócić uwagę na sprawność systemu wentylacyjnego. Przy wysokiej temperaturze i niskiej wilgotności może dojść do wysuszenie błon śluzowych, co prowadzi do infekcji dróg oddechowych.
Zwierzęta przebywające w pomieszczeniach powinny mieć zapewnione oświetlenie sztuczne, bądź naturalne, które będzie odpowiadało światłu dziennemu w godz. od 9:00 do 17:00. Stosunek powierzchni okien do powierzchni podłogi powinien wynosić 1:18-20, a natężenie światła sztucznego – 15-30 lx. Stężenie dwutlenku węgla (CO2) nie może przekraczać 3000 ppm, amoniaku (NH3) – 20 ppm, a siarkowodoru (H2S) – 5 ppm. Pomieszczenia z cielętami powinny być kontrolowane przynajmniej dwukrotnie w ciągu dnia, a gdy są one utrzymywane w systemie otwartym wystarczy kontrola jednokrotna. Cielęta chore należy otoczyć szczególną opieką.
***
Czynniki, które decydują o zdrowotności cielęcia i efekcie jego odchowu zależą od wartości odżywczej siary i mleka matki (w przypadku krów mamek), warunków utrzymania krów w czasie porodu i prawidłowego postępowania z cielęciem po porodzie. Dlatego ważne jest zapewnienie właściwej opieki cielnym krowom, a odpowiednie żywienie cieląt powinno wpłynąć na ich prawidłowy rozwój, który w późniejszym czasie decyduje o wartości użytkowej, kosztach odchowu i efektach produkcyjnych.
Daria Andrzejewska
KPODR w Minikowie
