Bezrobocie na wsi

23 grudnia 2010

Po kilku latach zmniejszania się liczby bezrobotnych w połowie okresu 2007–2009 nastąpiło załamanie się tej tendencji.

Liczba bezrobotnych mieszkańców wsi zarejestrowanych w urzędach pracy zmniejszyła się z 775 tys. w końcu września 2007 r. do 617 tys. w końcu września 2008 r., a następnie wzrosła do 743 tys. w końcu tego samego miesiąca 2009 r. (w miastach odpowiednio spadek z 1 003 do 759 tys. i wzrost do 973 tys.). Podobne zmiany wykazują dane BAEL (tabela 2.10), informując przy tym, że tempo wzrostu liczby bezrobotnych na wsi w okresie między III kwartałem 2008 r. i III kwartałem 2009 r. było znacznie większe wśród ludności bezrolnej (33,1%) niż użytkującej gospodarstwo rolne (6,0%). W obu grupach ludności wiejskiej liczba bezrobotnych zwiększała się znacznie szybciej w populacji mężczyzn niż kobiet.

Najważniejsze kierunki zmian struktury bezrobotnych na wsi w latach 2005–2007 to:

• odsetek kobiet wśród bezrobotnych zmniejszył się z 50,0% do 49,8% (w miastach z 49,2% do 47,2%). W 2009 r. był on wyższy wśród ludności związanej z gospodarstwem rolnym niż wśród ludności bezrolnej (odpowiednio
53,5% i 48,5%);

• większość bezrobotnych stanowią osoby w wieku do 34 lat, ich udział zwiększył się z 59,1% w 2007 r. do 63,7% w 2009 r. (w miastach z 51,3% do 52,0%). Przewaga młodszych grup bezrobotnych jest znacznie większa wśród ludności związanej z gospodarstwem rolnym (w 2009 r. 83,1%) niż wśród ludności bezrolnej na wsi (56,4%). Obie grupy różnią się także znacząco wielkością odsetka bezrobotnych w wieku 45 lat i starszych (7,2% i 25,9%);

• poziom wykształcenia bezrobotnych jest niższy niż w miastach. W 2009 r. większość bezrobotnych na wsi stanowiły osoby, które ukończyły jedynie zasadniczą szkołę zawodową (37,2%) albo miały wykształcenie podstawowe
lub niższe (19,2%), podczas gdy w miastach wskaźniki te wynosiły odpowiednio 31,0% i 13,1%. Odsetek bezrobotnych z wykształceniem średnim był na wsi zbliżony do poziomu obserwowanego w miastach (34,8% i 37,9%), a z wykształceniem wyższym – dwukrotnie niższy (9,0% i 17,9%). Na samej wsi poziom wykształcenia bezrobotnych był znacznie niższy wśród ludności bezrolnej niż wśród związanej z gospodarstwem rolnym, co częściowo wiąże się ze starszą strukturą wieku pierwszej populacji w porównaniu z drugą;

• odsetek bezrobotnych długotrwale poszukujących pracy26 zmniejszył się z 30,2% w 2008 r. do 25,8% w 2009 r. (w miastach z 27,9% do 26,6%); czas poszukiwania pracy był dłuższy wśród mężczyzn niż kobiet – w 2009 r. wynosił przeciętnie 11,1 i 10,8 miesiąca (odwrotnie w miastach – 10,4 i 12,2 miesiąca);

• tylko niewielka część bezrobotnych posiada prawo do zasiłku z tytułu bezrobocia.

Według danych urzędów pracy z końca września 2009 r. uprawnienia takie posiadało 19,6% bezrobotnych na wsi i 21,6% w miastach. Podobnie jak w przypadku absolutnej liczby bezrobotnych, również w odniesieniu do stopy bezrobocia28 lata 2007–2009 były okresem załamania się trwającej od 2003 r. tendencji spadkowej wskaźnika. Według statystyki urzędów pracy stopa bezrobocia rejestrowanego ogółem, po spadku z 11,6% w końcu września 2007 r. do 8,9% w końcu września 2008 r., wzrosła do 10,9% w końcu tego samego miesiąca 2009 r. O zmianach stopy bezrobocia odrębnie mieszkańców wsi i miast informują jedynie dane BAEL. Według
wyników tego badania z III kwartału:

• stopa bezrobocia ogółem zmniejszyła się na wsi z 8,2% w 2007 r. do 6,5% w 2008 r., a następnie wzrosła do 8,0% w 2009 r. (w miastach z 9,6% do 6,7% i 8,1%);

• analogiczne przejście od spadku do wzrostu stopy bezrobocia odnotowano niezależnie od płci, wieku i poziomu wykształcenia bezrobotnych, zarówno wśród ludności związanej, jak i niezwiązanej z gospodarstwem rolnym.

Tempo wzrostu było na ogół najszybsze wśród młodzieży (18–24 lata) i osób starszych (45–59 lat) oraz posiadających wykształcenie średnie, zwłaszcza ogólnokształcące, i podstawowe. Poza tym było szybsze wśród mężczyzn niż kobiet;

• w 2009 r. stopa bezrobocia na wsi była wyższa wśród kobiet (9,3%) niż mężczyzn (7,0%), najwyższa wśród młodzieży w wieku 18–24 lata (21,6%), a najniższa wśród osób z wyższym wykształceniem (5,7%). W populacji osób z wykształceniem średnim stopa bezrobocia była wyższa wśród posiadających wykształcenie ogólne niż zawodowe;

• we wszystkich trzech badanych latach stopa bezrobocia na wsi ogółem i wśród ludności związanej z gospodarstwem rolnym była niższa niż w miastach, a wśród ludności bezrolnej na wsi wyższa niż w miastach. Analogiczne różnice odnotowano w zróżnicowaniu według płci, wieku i poziomu wykształcenia;

• przejście od spadku do wzrostu stopy bezrobocia na wsi obserwowano we wszystkich regionach kraju, we wszystkich też regionach stopa bezrobocia wśród ludności bezrolnej na wsi była wyższa niż w miastach ;

• wzrost bezrobocia w 2009 r. odnotowano we wszystkich krajach UE, przy czym w wielu z nich był znacznie większy niż w Polsce. Dlatego o ile w III kwartale 2007 r. poziom bezrobocia na polskiej wsi należał do najwyższych i o 17,1%, przewyższał średni poziom UE 27, o tyle w tym samym okresie 2009 r. był o 10,1% niższy i zbliżył się do poziomu krajów o stosunkowo niskim bezrobociu.

Wzrost w 2009 r. absolutnej liczby bezrobotnych i stopy bezrobocia w Polsce, w tym na wsi, był przede wszystkim naturalną konsekwencją spadku popytu na krajowym rynku pracy, związanego ze spadkiem PKB. Pewną rolę odegrało także znaczne zmniejszenie się możliwości migracji zarobkowych do innych krajów UE, dotkniętych często o wiele poważniejszym niż Polska załamaniem koniunktury gospodarczej i wzrostem bezrobocia.

$\"\"$