Soja w Polsce zyskuje coraz więcej zwolenników. Jak ją uprawiać?

Soja w Polsce zyskuje coraz więcej zwolenników. O jej plonowaniu decyduje kilka czynników. Doceniane  są także walory tej rośliny zarówno w żywieniu zwierząt, jak i człowieka oraz możliwość wzbogacania stanowiska w materię organiczną.

Soja jest cenną rośliną przedplonową, wzbogaca glebę w azot pobrany z powietrza

Soja jest jedną z najwartościowszych roślin uprawnych na świecie, którą wykorzystuje się jako pokarm dla ludzi i pasze dla zwierząt. Nasiona soi posiadają bardzo wysokie wartości odżywcze, zawierają wartościowe białko ok. 40% o doskonałym składzie aminokwasowym oraz ok. 20% tłuszczu o wysokiej zawartości niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych. Z punktu widzenia agronomicznego, podobnie jak inne rośliny strączkowe, soja jest cenną rośliną przedplonową, wzbogaca glebę w azot pobrany z powietrza, a resztki pożniwne poprawiają właściwości fizyczne i chemiczne gleby, zwiększając w niej zawartość substancji organicznej. Korzenie soi głęboko drenują glebę, to powoduje jej rozluźnienie, oraz zdolność pobierania trudno przyswajalnych składników pokarmowych, przemieszczając je z warstwy podornej na wierzch. Soja to roślina o krótkim okresie wegetacji 120–130 dni – pomaga poprawić organizację pracy i wykorzystanie maszyn w gospodarstwie. Należy również pamiętać, że w ujęciu nowych przepisów dotyczących płatności bezpośrednich na lata 2015–2020 soja może okazać się bardzo trafnym rozwiązaniem, spełniającym warunek posiadania obszarów proekologicznych, będących jednym z elementów zazieleniania.

2 krytyczne okresy rozwoju

Uprawę soi w Polsce utrudniają jej duże wymagania termiczne i ujemna reakcja na długość dnia. Do uprawy w polskich warunkach nadają się odmiany, których okres wegetacji nie przekracza 140 dni. Soja jako roślina ciepłolubna, stosunkowo łatwo bywa uszkadzana przez przygruntowe przymrozki. Wyróżnia się 2 krytyczne okresy rozwoju, w których soja ma szczególnie duże wymagania termiczne. Pierwszy występuje od siewu do pełni wschodów – niska temperatura w tym czasie może przedłużyć okres kiełkowania, gdzie znaczna część nasion gnije i nie wschodzi. Drugi to faza kwitnienia, gdy temperatura spada poniżej 10°C nie wchodzi ona w fazę kwitnienia, a utrzymywanie się przez dłuższy czas temperatury poniżej 24°C – opóźnią kwitnienie. Mniej ciepła potrzebuje soja w okresie dojrzewania. Gromadzeniu białka sprzyja wyższa średnia temperatura dobowa i pewien niedostatek opadów. Natomiast gromadzeniu tłuszczu raczej niższa średnia temperatura dobowa oraz normalna i zwiększona ilość opadów.

Wymagania glebowe soi

Soja uprawna wymaga gleb żyznych, w wysokiej kulturze o dobrych właściwościach fizycznych. Najbardziej właściwe dla soi są gleby kompleksu pszennego bardzo dobrego, dobrego wadliwego, klasy bonitacyjnej II–III b. Soja nie toleruje gleb kwaśnych, najbardziej odpowiednie są gleby o odczynie obojętnym. Warto również pamiętać, że soja kiełkuje epigeicznie, liścienie wyrastają nad powierzchnię gleby, na zlewnych glebach mogą mieć z tym trudności, jeśli dojdzie do ich zaskorupienia. Soja nie jest więc dobrą rośliną na gleby zbyt ciężkie, podmokłe z natury zimne.

Soję można uprawiać na stanowiskach po zbożach, w 3 roku po okopowych uprawianych na oborniku i nie częściej niż co 4 lata na tym samym polu. Na glebach słabszych soja może być uprawiana po okopowych w 2 roku po nawiezieniu gleby obornikiem. Soję można również siać po kukurydzy, pod warunkiem że stosowane w niej herbicydy uległy rozkładowi. Soja jest dobrym przedplonem dla pszenicy ozimej, ponieważ zostawia glebę naturalnie zdrenowaną i rozluźnioną. Pozostawia także znaczne ilości azotu zawiązanego przez bakterie brodawkowe, którego ilość waha się w przedziale 40–80 kg N/ha rocznie.

Odchwaszczanie soi

Największą uwagę należy przyłożyć do odchwaszczenia stanowiska pod soję, i jednocześnie zapewnić dobre warunki wilgotnościowe do kiełkowania nasion. Gleba pod siew soi powinna być zaorana na zimę na głębokość ok. 25 cm. Uprawki wiosenne trzeba ograniczyć, aby nie przesuszyć roli. Wczesną wiosną należy przerwać parowanie gleby i zniszczyć kiełkujące chwasty. Przed samym siewem glebę należy uprawić na głębokość 5–6 cm za pomocą agregatu uprawowego. Bardzo ważne jest, aby pole przed siewem było wyrównane i bez kamieni ze względu na konieczność bardzo niskiego koszenia. Na glebach lekkich można wykonać zabieg wałowania posiewnego w celu wyrównania pola oraz zapewnienia lepszego podsiąkania wody dla dobrego kiełkowania nasion.

Soja dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi sama zaopatruje się w azot. Gdy symbioza z bakteriami brodawkowymi jest prawidłowa, powszechnie zaleca się podanie startowej dawki azotu przedsiewnie w ilości 30 kg/ha. Na glebach o średniej zasobności składników pokarmowych na jesień pod orkę przedzimową zaleca się zastosować 40 kg P₂O₅ i 60 kg K₂O na 1 ha. Natomiast na glebach o wysokiej oraz bardzo wysokiej zasobności w fosfor i potas nawożenia można zaniechać. Soja reaguje korzystnie na mikroskładniki: bor, molibden i cynk. Nawożenie dolistne soi mikroelementami w początkowym okresie wzrostu poprawia jej wigor i wzrost. W okresie blisko kwitnienia poprawia plon oraz parametry jakościowe plonu. Stosowanie boru i molibdenu w fazie kwitnienia ma wpływ na zwiększenie liczby nasion z rośliny oraz jej plony.

Soję wysiewa się w glebę ogrzaną do temperatury powyżej 8°C

Przed siewem należy sprawdzić temperaturę oraz poziom uwilgotnienia gleby. Soję wysiewa się w glebę ogrzaną do temperatury powyżej 8°C. Gdy gleba jest zimna, wschody roślin opóźniają się, a nasiona narażone są na działanie mikroorganizmów. Przymrozki dodatkowo zwiększają ubytki roślin. Fenologicznym wskaźnikiem terminu siewu soi jest okres kwitnienia klonu zwyczajnego lub koniec kwitnienia wiśni, zazwyczaj jest to okres od 20 kwietnia do 5 maja – w zależności od rejonu. Wczesny termin siewu wpływa korzystnie na wysokość osadzenia dolnych strąków. Najwyższe plony nasion osiąga się przy obsadzie nasion 70–80 roślin/m². Przy uwzględnieniu masy tysiąca nasion oraz zdolności kiełkowania daje to wysiew od 120 do 180 kg/ha. Soja nie znosi głębokiego siewu, optymalna głębokość siewu to ok. 3 cm w zależności od warunków glebowych. Najkorzystniej wysiewać ja w szerokości rzędów 15–25 cm, wykorzystując siewnik zbożowy. Materiału siewnego powinien być zaszczepiony bakteriami brodawkowymi, przygotowany przez firmy nasienne.

Soja po wschodach rośnie wolno i bardzo łatwo ulega zachwaszczeniu. Dlatego, należy wybierać pod soję pola wolne od uciążliwych chwastów. Do chwastów najbardziej uciążliwych należy zaliczyć: komosę, samosiewy rzepaku, rdesty, przytulię czepną oraz chwastnicę jednostronną. Problem z odchwaszczaniem soi polega na tym, że do niedawna w Polsce nie było żadnych zaleceń do chemicznego zwalczania chwastów w tej uprawie. W zasiewach soi w szerokie rzędy chwasty można zwalczać poprzez pielenie w międzyrzędziach.

Na roślinach soi może występować wiele chorób wirusowych, bakteryjnych i grzybowych. W naszym klimacie zagrożenie nimi nie jest duże, a ich występowanie zależy od przebiegu pogody, odporności odmian oraz od niektórych zabiegów agrotechnicznych. Do chorób soi możemy zaliczyć: mozaikę soi, bakteryjną ospowatość soi, bakteryjną plamiastość soi, zgorzel siewek, mączniaka rzekomego soi, septoriozę. Szkodniki w uprawie soi mają małe znaczenie. W Polsce można liczyć się z pojawieniem takich jak: mszyce, zmienniki, śmietka kiełkówka, strąkowiec bobowy, strąkowiec grochowy oraz przędziorek chmielowiec.

Dojrzałość soi poznaje się po opadnięciu liści

Strąki są żółtobrazowe, a nasiona nabierają żółtej barwy z brązowym znaczkiem, twardnieją i „dzwonią” w strąkach. Odmiany uprawiane w Polsce w zależności od regionu nadają się do zbioru w 3 dekadzie września, najpóźniej w1 dekadzie października. Zbiór przeprowadza się przy wilgotności ziarna ok. 13% kombajnem zbożowym. Niekorzystną cechą większości odmian soi jest niskie osadzenie dolnych strąków, co powoduje straty nasion podczas zbioru. Aby temu zapobiec, aparat tnący należy ustawić jak najniżej, aby uniknąć przecinania dolnych strąków i pozostawienia ich na polu. Omłotu należy dokonać przy obrotach bębna zmniejszonej do ok. 500–600 obr./min. Należy też pamiętać, że jeżeli nasiona zostały zebrane przy wilgotności przekraczającej 14%, należy je dosuszyć.

Źródło: COBORU, SDOO we Wrócikowie
Opracowanie: Agnieszka Wiśniewska