W związku ze zmianami klimatycznymi trwają prace nad powstaniem unijnej strategii wodnej – Blue Deal. Jedną z najnowszych inicjatyw Europejskiego Komitetu Społeczno-Ekonomicznego (EESC) jest Blue Deal (Niebieski Ład). Komitet zajął się tą sprawą wobec coraz większych problemów z dostępnością wody na tzw. Starym Kontynencie. Niebieski Ład będzie odpowiednikiem Green Deal (Zielony Ład) i jest prowadzony pod hasłem „Call for Blue Deal”.
Blue Deal: 400 mld euro do rozdysponowania
Blue Deal to szansa dla Polski na pozyskanie środków finansowych na realizację zadań z zakresu gospodarki wodnej, która szczególnie w ostatnich latach ma się nie najlepiej. Pomysł ten uzyskał już poparcie Parlamentu Europejskiego w tym jego Grupy ds. wody oraz kluczowych organizacji w tej dziedzinie. W ramach Strategii UE przeznaczonych zostanie na ten cel ok. 400 mld Euro.
O środki te będą mogli się starać zarówno przedsiębiorcy jak i jednostki samorządowe. Wsparcie będzie można uzyskać na takie cele jak: ochrona zasobów czystej wody, zrównoważona gospodarka wodna, tzw. „sprawiedliwa niebieska transformacja” czy na realizację inwestycji w zakresie produkcji elementów infrastruktury służącej do ochrony i lepszego wykorzystania wody.
By mieć wpływ na ostateczny kształt Strategii Polska musi wypracować wspólne stanowisko w zakresie priorytetów wodnych i angażować się w prace nad tym dokumentem już na początkowych etapach jego tworzenia.
Polska z problemami związanymi z wodą, szczególnie jej niedostatkiem najbardziej odczuwalnym przez rolnictwo, ma do czynienia już od dłuższego czasu. Przyczyną takiego stanu rzeczy są długotrwałe susze, które występują w naszym kraju regularnie już od ponad dekady. Ich przyczyn należy upatrywać w postępujących zmianach klimatu.
Czechy i Polska mają najmniejsze zasoby wody z krajów europejskich
Poziom retencji w polskim rolnictwie to tylko około 5% podczas gdy w Hiszpanii to prawie 40%. Nowa polityka wodna UE ma pomóc krajom członkowskim dostosować się do nowych realiów i przezwyciężyć trudności zarówno z dostępnością jak i czystością wody. Stąd w ramach Blue Deal poszukiwane będą rozwiązania pozwalające na kilkukrotne wykorzystanie wody w obiegu wtórnym.
26 października 2023 r., odbyła się debata instytucjonalna na sesji plenarnej Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie Niebieskiego Ładu, na której wezwano Komisję Europejską do potraktowania polityki wodnej jako priorytetu na skalę europejską.
Przyjęte założenia zawierają 15 zasad przewodnich:
Zasada 1: Nowa europejska polityka wodna musi być dostosowana do wszystkich innych polityk UE, tak jak miało to miejsce w przypadku Zielonego Ładu UE. Polityka i działania w ramach Niebieskiego Ładu muszą opierać się na aktualnych, dokładnych, przejrzystych, porównywalnych, łatwo dostępnych i wiarygodnych danych dotyczących wody.
Zasada 2: Przywrócenie i ochrona ekosystemów, terenów podmokłych i różnorodności biologicznej powinny stanowić zasadniczą część Niebieskiego Ładu.
Zasada 3: Unia Europejska musi przyjąć podejście do wody oparte na prawach człowieka i walczyć z ubóstwem wodnym, zgodnie z zasadą 20 Europejskiego filaru praw socjalnych. Prawo do zdrowego środowiska powinno również zostać uznane za podstawowe prawo człowieka.
Zasada 4: Usługi wodne, sanitarne i higieniczne muszą być zrównoważone, sprawiedliwe, wysokiej jakości i przystępne cenowo dla wszystkich. W przypadku kryzysu wodnego obywatele i ich podstawowe potrzeby muszą mieć pierwszeństwo.
Zasada 5: Wszyscy użytkownicy wody powinni być zachęcani do przyjmowania rozwiązań i praktyk wspierających zrównoważone wykorzystanie i jej zużycie.
Zasada 6: UE musi wspierać rozwój technologii umożliwiających oszczędne gospodarowanie wodą, recykling i redukcję zanieczyszczeń, a także ich stopniowe wdrażanie w rolnictwie, przemyśle i gospodarstwach domowych.
Zasada 7: Straty wody spowodowane przeciekami w sieciach i marnotrawstwem wody przez rolnictwo, przemysł, gospodarstwa domowe i wszystkich innych użytkowników muszą zostać znacznie ograniczone.
Zasada 8: Rolnictwo jest zarówno główną przyczyną, jak i ofiarą niedoboru wody. UE musi zapewnić, poprzez strategiczny plan, dostęp do wody o wystarczającej jakości i zrównoważone zarządzanie nią w rolnictwie, aby umożliwić odpowiednią i zrównoważoną produkcję żywności w UE.
Zasada 9: Biorąc pod uwagę związek między energią, wodą i surowcami krytycznymi, woda powinna być postrzegana jako podstawowy element strategii przemysłowej UE.
Zasada 10: Potrzebne jest sektorowe podejście przemysłowe, ponieważ różne gałęzie przemysłu mają różne potrzeby i możliwości w zakresie oszczędnego gospodarowania wodą. Zasada nieszkodzenia musi być połączona z prawem działalności gospodarczej do korzystania z wody.
Zasada 11: Należy zapewnić dostępność wykwalifikowanych i wyspecjalizowanych pracowników oraz zachować konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw.
Zasada 12: Kompleksowej polityce wodnej UE musi towarzyszyć równie ambitny plan finansowy. Ceny wody, koszty i podatki muszą być sprawiedliwe i przejrzyste, a ceny oparte na zasadzie pełnego zwrotu kosztów.
Zasada 13: UE powinna zwiększyć swoje wysiłki w zakresie niebieskiej dyplomacji, a woda powinna zostać włączona do polityki zagranicznej i stosunków zewnętrznych UE, w tym polityki sąsiedztwa, handlu i rozwoju. Jednym z głównych celów strategicznych niebieskiej dyplomacji powinno być ulepszenie ram traktatowych ONZ we wszystkich kwestiach związanych z wodą i szybkie wdrożenie umów międzynarodowych.
Zasada 14: Konieczne jest opracowanie międzynarodowych polityk promujących oszczędne i wydajne wykorzystanie wody we wszystkich sektorach gospodarki i społeczeństwa, w celu zmniejszenia zanieczyszczenia wód gruntowych i powierzchniowych, a także przywrócenia zanieczyszczonych wód.
Zasada 15: Niebieski Ład UE wymaga odpowiedniego zarządzania zasobami wodnymi.
Założenia Niebieskiego Ładu wprost wskazują, że w przypadku sektorów znacznie zużywających zasoby wodne, jak przemysł, rolnictwo czy nawet gospodarstwa domowe, UE powinna wspierać wdrażanie technologii umożliwiających oszczędne gospodarowanie wodą, recykling i redukcję zanieczyszczeń oraz ograniczenie straty wodne spowodowane wyciekami w sieciach. Ponadto, polityka rolna i przemysłowa UE musi obejmować środki wspierające ponowne wykorzystanie i recykling wody oraz redukcję zanieczyszczenia wody. Wszystkie programy Wspólnej Polityki Rolnej powinny zachęcać do zrównoważonej i wydajnej gospodarki wodnej. Biorąc pod uwagę związek między energią, wodą i surowcami krytycznymi, woda powinna być postrzegana jako podstawowy element strategii przemysłowej. Podkreślono, że równie ważne jest zapewnienie sektorowego podejścia do oszczędzania wody w przemyśle i efektywnej realizacji zasady nieszkodzenia oraz zrównoważonej produkcji żywności w UE. Przy tym wszystkim należy zapewnić dostępność wykwalifikowanych i wyspecjalizowanych pracowników oraz zachować konkurencyjność europejskich przedsiębiorstw.
Na razie dokument ten ma charakter opinii. EKES to organ doradczy UE, który skupia przedstawicieli różnych grup społecznych, w tym organizacji pracowniczych, pracodawców, rolników i konsumentów. Opinie te służą jako wytyczne dla przyszłych aktów prawnych kierowanych do Komisji Europejskiej, Rady UE, czy Parlamentu Europejskiego. Zatem, aby propozycje te mogły zostać wdrożone potrzebny jest osobny priorytet strategiczny, traktowany na równi z Europejskim Zielonym Ładem.
W obliczu zmieniającego się klimatu czekają nas wszystkich zmiany związane głównie z oszczędnym i racjonalnym gospodarowaniem wodą, która jest wspólnym dobrem.
Opracowanie:
Marta Ceglarek
