Końcowy wynik produkcyjny kukurydzy uprawianej na ziarno zależy od wielu różnych czynników. Niektóre z nich, jak na przykład przebieg warunków pogodowych, są poza naszą kontrolą, ale na inne mamy wpływ i w dużej mierze możemy je kształtować według naszego uznania. Zaliczamy do nich różnego rodzaju działania w ramach przeprowadzanych zabiegów agrotechnicznych, a jednym z nich jest wybór odpowiedniej odmiany do uprawy. Decyzja ta w blisko 30% wpływa na wysokość plonowania, więc powinna być starannie przemyślana. Jakie są zatem najważniejsze cechy odmian, które w największym stopniu wpływają na opłacalność uprawy kukurydzy na ziarno?
Potencjał plonowania
Tylko najwyżej plonujące odmiany są w stanie zapewnić odpowiednią opłacalność produkcji, ponieważ przy tych samych lub zbliżonych nakładach są w stanie uzyskać znacznie wyższe plony niż odmiany słabsze. Dobrze, gdy dany mieszaniec wykazuje również dobre przystosowanie do uprawy na różnych typach stanowisk glebowych, ponieważ to znacznie poszerza zakres warunków w jakich może być on wykorzystany. Zagadnienie to wiąże się z jeszcze jedną bardzo ważną cechą, którą jest wysoka stabilność plonowania. Rozumiemy ją jako zdolność danej odmiany do utrzymywania względnie wysokiego poziomu plonowania bez względu na warunki. Większość wysokowydajnych odmian potrzebuje zapewnienia im optymalnych warunków uprawowych do ujawnienia wysokiego potencjału, co w świetle coraz bardziej zmiennej pogody obfitującej w ekstremalne zjawiska pogodowe staje się coraz większym wyzwaniem. W takiej sytuacji wierność plonowania staje się równie ważna co jego wysokość, ponieważ pozwala na utrzymanie poziomu produkcji na względnie podobnym poziomie, co z kolei przekłada się na stabilizację i przewidywalność dochodów.
Wilgotność ziarna
Ta, w zależności od odmiany oraz warunków uprawowych i pogodowych najczęściej zawiera się w przedziale 20-38%. Zakres ten jest dosyć szeroki, a co za tym idzie plon „na sucho” (przy standardowej wilgotności 15%) może się znacznie różnić od plonu „na mokro” (przy wilgotności polowej, czyli zmierzonej w czasie zbioru). Najkorzystniej jest, gdy ziarno kukurydzy w czasie zbioru ma jak najniższą wilgotność, ponieważ wówczas nakłady ponoszone na dosuszanie ziarna są znacznie niższe. Ma to szczególne znaczenie w przypadku wysokich kosztów nośników energii wykorzystywanych do suszenia ziarna oraz w warunkach chłodnej i wilgotnej pogody jesienią, przy której ogólny poziom wilgotności ziarna kukurydzy w czasie zbioru jest wysoki. W związku z powyższym dobrą decyzją jest wybór do uprawy na ziarno odmian o ziarnie typu dent, szczególnie tych charakteryzujących się silnym efektem Dry-Down, czyli szybkim zrzutem wody w końcowej fazie dojrzewania. Cecha ta, w zależności od podejścia, umożliwia albo zbiór danej odmiany przy niższej wilgotności ziarna od innych odmian nie posiadających tej cechy (niższe koszty suszenia) albo wcześniejszy zbiór przy podobnej wilgotności, który może umożliwić na przykład wysiew ozimin na danym polu w tym samym roku. W obydwu przypadkach jest to bardzo pożądana cecha u odmian ziarnowych kukurydzy. Przykładem odmiany o silnym efekcie Dry-Down oraz o wyjątkowo korzystnym stosunku wysokiego plonowania do niskiej wilgotności ziarna w czasie zbioru jest średniopóźny mieszaniec DKC3937 (FAO 260-270).
Zdrowotność
Kolejną cechą wpływającą na opłacalność uprawy kukurydzy na ziarno jest wysoka zdrowotność roślin, a przede wszystkim niskie porażenie kolb przez fuzariozę. To powszechnie występująca i bardzo groźna choroba grzybowa, która oprócz negatywnego wpływu na wysokość plonu pogarsza również jego jakość poprzez zanieczyszczenie ziarna stwarzającymi realne ryzyko dla zwierząt i ludzi mykotoksynami. Ziarno porażone metabolitami wtórnymi sprawcy choroby ma obniżoną wartość użytkową i niższą cenę w skupie, a w przypadku przekroczenia ustalonego limitu ich zawartości nie jest w ogóle skupowane. Różne odmiany kukurydzy wykazują różną tendencję do porażenia przez fuzariozy kolb. Ma to między innymi związek z budową fizjologiczną roślin, a dokładniej ich kolb. Odmiany, których kolby są szczelnie okryte długimi i ściśle przylegającymi liśćmi okrywowymi oraz te o ziarnie typu flint, ze względu na utrudnione oddawanie wody z kolb, są bardziej narażone na infekcje chorobami grzybowymi. Z kolei odmiany o krótkich i luźno ułożonych liściach okrywowych kolb oraz te o ziarnie typu dent, ze względu na szybsze oddawanie wody z ziarna i lepsze przewietrzanie, najczęściej wykazują niższą tendencję do fuzarioz. Wybór odmiany mniej podatnej na takie infekcje będzie najbardziej istotny w latach o wysokiej ilości opadów oraz o wysokich temperaturach w okresie kwitnienia, czyli w warunkach sprzyjających wzmożonemu występowaniu fuzarioz kolb kukurydzy.
Wysoka tolerancja na wyleganie
W przypadku kukurydzy wyróżniamy wyleganie korzeniowe i łodygowe, jednak w warunkach klimatycznych Polski to drugie ma znacznie większe znaczenie gospodarcze. Rozpoznajemy je po złamaniu łodygi pod kolbą, które występuje głównie w okresie jesiennym. W zależności od nasilenia tego zjawiska może ono znacząco spowolnić i utrudnić zbiór oraz zmniejszyć plon wskutek braku możliwości zebrania kombajnem kolb z powierzchni gleby. Wyleganie łodygowe zależy od takich czynników jak: przebieg warunków pogodowych, presji ze strony agrofagów, błędów agrotechnicznych oraz cech odmianowych. Poszczególne odmiany mogą się znacznie różnić pod względem tolerancji na wyleganie, co będzie szczególnie widoczne w latach sprzyjających tego niepożądanemu zjawisku. Warto więc wybierać do uprawy te odmiany, które wykazują się niską tendencją do wylegania, w tym również w przypadku opóźnionych i przedłużających się zbiorów, co poprawi warunki zbioru i zwiększy bezpieczeństwo uprawy kukurydzy na ziarno.
W przypadku wystąpienia niekorzystnych warunków pogodowych po siewie nasion polegających na utrzymywaniu się niskich temperatur, ciepłolubna kukurydza „odczuwa” stres. Rośliny wówczas gorzej wschodzą, są słabsze i mniej wyrównane, wolniej się rozwijają oraz są bardziej podatne na zachwaszczenie. Obniżona obsada roślin, opóźnienie wegetacji i konkurencja ze strony chwastów to czynniki, które mogą w istotny sposób negatywnie wpłynąć w plon ziarna kukurydzy zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym. W takich warunkach silny wigor początkowy oraz wysoka tolerancja na niskie temperatury to cechy, które w początkowym okresie wzrostu i rozwoju kukurydzy mogą w znacznym stopniu poprawić ogólną kondycję roślin i przyczynić się poprawienia końcowego potencjału plonowania. Z reguły to odmiany wcześniejsze oraz te o ziarnie typu flint posiadają silniejszy wigor początkowy i niższe wymagania temperaturowe niż odmiany późniejsze oraz te o ziarnie typu dent.
Wybór odpowiedniej odmiany ma kluczowe znaczenie w powodzeniu prowadzonej uprawy i osiągnięciu satysfakcjonującego wyniku finansowego. Dlatego przed dokonaniem ostatecznej decyzji należy uważnie przestudiować charakterystykę dostępnych na rynku odmian oraz w miarę możliwości zapoznać się z praktycznymi opiniami osób je uprawiającymi. Pozwoli to na zminimalizowanie ryzyka uprawowego oraz zwiększenie bezpieczeństwa uprawy.
Marcin Liszewski
