Gminy nie wypełniają ustawowych obowiązków dotyczących kontroli szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków

Bank Gospodarstwa Krajowego we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej przygotował raport, który pokazuje faktyczny stan kontroli, przeprowadzanych przez gminy w całej Polsce w nieruchomościach wyposażonych w zbiorniki bezodpływowe lub przydomowe oczyszczalnie ścieków.

Ponad 10 milionów mieszkańców Polski nie ma podłączenia do kanalizacji, a wytwarzane przez nich ścieki tylko w ok. 8% trafiają do oczyszczalni. Skala ściekowego problemu w Polsce jest zatem ogromna, co potwierdziło badanie stanu technicznego stacji zlewnych, które zrealizował w 2023 roku Bank Gospodarstwa Krajowego we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej. Kontrola ilości i miejsca pochodzenia ścieków jest utrudniona – stacje zlewne, do których trafiają ścieki w ponad 89%[1] nie spełniają wymogów rozporządzenia Ministra Infrastruktury, które określa m.in. zasady potwierdzania zrzutu nieczystości.

Nowe obowiązki kontrolne i sprawozdawcze dla gmin

Nowelizacja Ustawy Prawo wodne i niektórych innych ustaw, która weszła w życie 9 sierpnia 2022 roku, wprowadziła nowe obowiązki kontrolne i sprawozdawcze dla gmin. Obejmują one m.in. kontrolę, czy właściciele posesji, na której znajduje się zbiornik bezodpływowy lub przydomowa oczyszczalnia ścieków mają podpisaną umowę z firmą asenizacyjną na odbiór nieczystości ciekłych i czy opróżnianie zbiorników odbywa się regularnie. W przypadku braku umowy bądź też braku potwierdzeń wywozu nieczystości, gminy mają do dyspozycji szereg instrumentów prawnych takich jak np. wywóz zastępczy. Gminy zobowiązane są do kontroli szamb i przydomowych oczyszczalni ścieków minimum raz na dwa lata. Pierwszy cykl kontroli powinien zakończyć się do 9 sierpnia 2024 rok.

Bank Gospodarstwa Krajowego i idea 3W, we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej, postanowili sprawdzić, jak w praktyce gminy radzą sobie z nowymi obowiązkami kontrolnymi i sprawozdawczymi, które wynikają z nowelizacji Ustawy Prawo wodne i innych aktów prawnych, które weszły w życie w sierpniu 2022 roku. Wnioski zawarto w raporcie pt. „Stan przeprowadzania kontroli opróżniania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków”.

– Przyjęte przepisy, w zakresie zarządzania nieczystościami płynnymi były długo wyczekiwanym krokiem w kierunku uporządkowania systemu obiegu nieczystości płynnych na terenach nieskanalizowanych. Jakość wody, z której codziennie korzystamy, ma istotne znaczenie dla jakości naszego zdrowia i życia, dlatego trzeba zadbać o każdy element w procesie obiegu – mówi Agata Sobolewska, ekspert zespołu 3W odpowiedzialny za obszar wody. – Opublikowany przez BGK we współpracy z Instytutem Edukacji Środowiskowej raport ocenia nie tylko stan przygotowania gmin do wypełniania nowych obowiązków, ale także diagnozuje luki procesu kontroli i problemy, z którymi spotykają się gminy, dostosowując się do nowych regulacji – dodaje Agata Sobolewska.

Aż 1/4 gmin nie przygotowała planu kontroli

Wojciech Witowski, prezes Instytutu Edukacji Środowiskowej podkreśla znaczenie raportu: – Badanie pokazuje, że pomimo istotnych zmian w przepisach prawnych, wiele samorządów nadal zmaga się z implementacją efektywnego systemu kontroli. Gminy nie posiada planów kontroli i narzędzi, które ułatwiłyby wypełnienie obowiązków ustawowych. Jest to niepokojące, biorąc pod uwagę bliski termin zakończenia pierwszego cyklu kontrolnego w sierpniu tego roku.

Jak wynika z raportu „Stan przeprowadzania kontroli opróżniania zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków”, w całym 2023 roku skontrolowanych zostało zaledwie 25% posesji podlegających kontroli. Aż 1/4 gmin nie przygotowała planu kontroli, który znacznie ułatwiłby i przyspieszył pracę w tym zakresie. Aż 11% przebadanych gmin nie przeprowadziło żadnej kontroli, a czas na ich zakończenie minie 9 sierpnia 2024 roku. Za niedopełnienie tego obowiązku samorządom grożą wysokie kary finansowe.

Pomocne w wypełnianiu nowych obowiązków ustawowych są narzędzia informatyczne, które automatyzują prowadzenie ewidencji zbiorników, a także usprawniają przeprowadzenie kontroli posesji na terenie gminy. Niewiele gmin w Polsce korzysta z takich narzędzi.

Brak personelu i środków na kontrole

Oprócz braku odpowiednich narzędzi do skutecznej kontroli, gminy zmagają się również z niewystarczającą liczbą pracowników oddelegowanych do przeprowadzania kontroli.

Samorządy przeznaczają na kontrole aż 1/3 etatu, co generuje koszt w wysokości 2 500 zł miesięcznie. Rocznie wywiązanie się z ustawowego obowiązku w tym zakresie średnio kosztuje gminę 30 000 zł. W skali całego kraju, gminy wydają zatem na przeprowadzenie kontroli posesji, na których znajdują się zbiorniki bezodpływowe lub przydomowe oczyszczalnie ścieków, ponad 75 mln zł rocznie. Nie jest to wydatek jednorazowy – zgodnie z ustawą samorządy muszą wykonywać kontrole raz na dwa lata.

Partnerem raportu jest Bank Gospodarstwa Krajowego i Idea 3W, którym bliskie są wyzwania jednostek samorządu terytorialnego, zwłaszcza w zakresie szeroko pojętego sektora wodociągowo-kanalizacyjnego. – Zauważamy w tym zakresie szereg wyzwań stojących przed samorządowcami i staramy odpowiadać na nie programami wsparcia kierowanymi do JST i spółek komunalnych oraz działaniami edukacyjnymi, budującymi kompetencje i wiedzę pracowników samorządowych – mówi Agata Sobolewska, ekspert zespołu 3W odpowiedzialny za obszar wody.

Pełna wersja raportu jest dostępna bezpłatnie na stronie idei 3W i Instytutu Edukacji Środowiskowej[MA1] .

Szczegóły dotyczące badania

Na początku 2024 roku Instytut Edukacji Środowiskowej przy współpracy z Bankiem Gospodarstwa Krajowego i Ideą 3W, przeprowadził badanie ankietowe wśród jednostek samorządu terytorialnego, które są odpowiedzialne za gospodarkę ściekową w gminach. W ankiecie znalazły się pytania m. in. o:

• stan realizacji obowiązku uchwalenia regulaminu,
• proces aktualizacji ewidencji zbiorników bezodpływowych i przydomowych oczyszczalni ścieków,
• liczbę przeprowadzonych kontroli,
• zakres zakończonych kontroli,
• liczbę pracowników, którzy zostali oddelegowani do przeprowadzenia kontroli właścicieli posesji położonych na terenach nieskanalizowanych.

Badanie skierowane zostało do wszystkich samorządów w Polsce. Niniejszy raport powstał na podstawie 1227 odpowiedzi dotyczących stanu prowadzonych kontroli udzielonych przez 49,54% wszystkich gmin w Polsce.

[1] Wnioski z raportu z badania stanu technicznego stacji zlewnych w Polsce dostępne są na stronie: Idea3W.org

 [MA1]Linki do raportu