Grzyby zagrażają pszenicy

Wszystkie grzyby porażające pszenicę mogą być bezpośrednio lub pośrednio przyczyną znacznych strat w plonie. Mogą one również silnie wpływać na jakość produktów.

Groźne choroby grzybowe pszenicy, jak porażenie podstawy źdźbła przez łamliwość źdźbła, fuzaryjną zgorzel źdźbła i korzeni, zgorzel podstawy źdźbła, a także porażenie pochew liściowych źdźbła lub liści przez rdze oraz występowanie septoriozy powoduje, że ilość wadliwego ziarna w plonie zdecydowanie rośnie, zwłaszcza gdy wystąpią masowo.

Zagrożone ziarno
Główny wpływ na pogorszenie jakości ziarna mają grzyby, które obserwujemy bezpośrednio na kłosie i ziarnie. Wśród tych sprawców największe znaczenie ma kilka gatunków śnieci (cuchnąca, gładka, karłowa, indyjska), a także głownia pyląca pszenicy.

Do bardzo szkodliwych grzybów dla ziarna należą sprawcy septoriozy plew, mączniaka prawdziwego zbóż oraz brunatnej plamistości liści, czy też wiele gatunków z rodzaju Fusarium, które powodują fuzariozę kłosów, a także gatunki, które są sprawcami czerni kłosów.

Główny wpływ na pogorszenie jakości ziarna mają grzyby, które obserwujemy bezpośrednio na kłosie i ziarnie, fot.sxc.hu
 

Zanieczyszczenie w czasie wegetacji ziarna przez grzybnie lub zarodniki (np. teliospory śnieci cuchnącej) powoduje, że plon pszenicy trzeba zdyskwalifikować i uznać za produkt, który nie powinien być przedmiotem handlu, jak również nie powinien być użyty na paszę.

Podobnie jest w przypadku obecności innych śnieci czy głowni pylącej. Porażenie kłosów pszenicy przez grzyby powodujące fuzariozę ma wielostronny wpływ na to, że uzyskuje się ziarno złej jakości. Grzyby powodować mogą zniekształcenia ziarniaków i mają wpływ na zmianę barwy i budowę okrywy owocowo-nasiennej.

Bardzo niekorzystna sytuacja następuje w momencie, gdy grzyby – sprawcy fuzariozy kłosów, pozostawiają w ziarnie toksyczne metabolity. Metabolity te, zwane mikotoksynami, charakteryzują się wysoką toksycznością dla ludzi i zwierząt. Poziom tych metabolitów w latach o dogodnych warunkach do rozwoju tych gatunków grzybów jest wysoki i nieraz niebezpieczny dla konsumentów.

Poziom mikotoksyn
Niektóre z obecnych na ziarnie gatunków grzyba mają zdolność tworzenia kilku mikotoksyn. Fusarium graminearumi Fusarium culmorum wytwarzają deoxynivalenol (DON) i zearaleon, z kolei Fusarium avenaceum wytwarza moniliformin. Nie zawsze objawy obecności Fusarium spp. na ziarnie jest jednoznaczne z tym, że wytwarzane są mikotoksyny; gdy na powierzchni porażonego ziarna obserwuje się np. łososiowe, etiologiczne oznaki obecności grzyba, nie musi to oznaczać, że poziom mykotoksyn w ziarnie jest wysoki.

Trudno jest określić warunki do rozwoju grzyba, żeby jednoznacznie stwierdzić, że może on silnie zanieczyścić ziarno. Brakuje tutaj konkretnych zależności, które determinowałyby wysokie skażenie przez toksyczne metabolity. Jednak grzyby z rodzaju Fusarium w różnych rejonach Polski i innych krajach stanowią ostatnio poważne zagrożenie dla jakości ziarna. W latach wilgotnych, z dużą ilością opadów w czasie, gdy kwitnie pszenica, jest to ważna grupa grzybów powodująca wadliwość ziarna.

Obok stałego zagrożenia przez śnieć cuchnącą, w latach, gdy istnieją dogodne warunki do rozwoju grzyba Claviceps purpurea – sprawcy sporyszu, pojawiają się w ziarnie pszenicy przekształcone w skleroty grzyba dość liczne ziarniaki. Skleroty w formie czarnofioletowych tworów, zanieczyszczają ziarno. Zawarte w sklerotach alkaloidy są wysoce niepożądane w ziarnie i mogą przyczyniać się do wewnętrznych wylewów krwi.

Ziarno złe i wadliwe
Innym często obserwowanym zjawiskiem w czasie wegetacji jest czernienie zbóż. Grzyby wywołujące tę chorobę przenoszone są do magazynów lub stogów ze zbożem i tam często rozwijają się dalej. Penicillium spp., Mucor spp., Aspergillus spp. są sprawcami pleśnienia ziarna, pogarszając jego jakość. Wymienione grzyby mogą powodować, że uzyskuje się ziarno złe i wadliwe. Nie powinno stanowić materiału siewnego oraz nie powinno być przeznaczane na paszę. Nie w każdym sezonie wegetacyjnym daje się uniknąć obecności tych grzybów, bo zależy to od wielu czynników, np. od odporności odmiany na porażanie przez grzyby, od przebiegu pogody (ilości opadów, temperatury) itd.
Należy jednak kierować uprawę i ochronę roślin (zabiegi w czasie wegetacji) tak, aby zminimalizować obecność patogenów, które mogą zwiększać w plonie ilość ziarna wadliwego.

Pamiętać należy przy tym, że są to działania uwzględniające dużą ilość czynników. Im więcej tych zależności uda się zrealizować, tym bardziej uzyskany plon będzie spełniać wymogi, które zadowolą odbiorcę.

Epifitoza – rodzaj epidemii, choroba pewnej populacji roślinnej powszechnie występująca na danym terenie i w określonym czasie, której masowe rozprzestrzenienie ułatwił układ sprzyjających warunków dla rozwoju wywołującego chorobę patogenu. 

Źródło: Raport Rolny, www.raportrolny.pl, fot.sxc.hu