Nadzór Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa nad produkcją i obrotem materiałem siewnym nie zawsze był prawidłowy i rzetelny. Opłaty za ocenę materiału siewnego nie były aktualizowane od 2014 r., pomimo że tylko w okresie objętym kontrolą średnia poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych wzrosła o 25%. Główny Inspektor Ochrony Roślin i Rolnictwa nie podjął skutecznych działań na rzecz aktualizacji wysokości tych opłat, mimo że rozporządzenie je regulujące było kilkukrotnie nowelizowane.
Istniejąca od 2002 r. Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa realizuje zadania związane ze stosowaniem środków ochrony roślin, monitorowaniem i walką ze szkodnikami oraz nasiennictwem. Celem kontroli było zbadanie czy nadzór PIORiN nad produkcją i obrotem materiałem siewnym roślin rolniczych był prawidłowy i rzetelny. Kontrolą objęto działania Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa w Warszawie oraz pięciu wojewódzkich inspektoratów w okresie od 1 stycznia 2019 r. do 30 czerwca 2023 r.
Najważniejsze ustalenia kontroli
Do 31 grudnia 2020 r. struktura organizacyjna Głównego Inspektoratu Ochrony Roślin i Nasiennictwa była dostosowana do realizacji zadań dotyczących nadzoru nad produkcją i obrotem materiałem siewnym roślin rolniczych. 1 stycznia 2021 r. nastąpiła zmiana przepisów ustawy o nasiennictwie, która przeniosła na Głównego Inspektora (w miejsce wojewódzkich inspektoratów ochrony roślin i nasiennictwa) obowiązek realizacji zadań dotyczących oceny materiału siewnego, prowadzenia szkoleń, nadzoru nad pracą laboratoriów urzędowych i akredytowanych. Jednak dopiero po 18 miesiącach od wejściu w życie tych przepisów utworzono samodzielne Stanowisko ds. koordynacji oceny materiału siewnego. Główny Inspektor nie podał przyczyn tego opóźnienia. W ocenie NIK nieprzygotowanie struktury organizacyjnej GIORiN do nowego stanu prawnego miało wpływ na jakość sprawowanego nadzoru nad wytwarzaniem i obrotem materiałem siewnym roślin rolniczych.
Ostatecznie Główny Inspektor ustalił wytyczne dotyczące nadzoru nad produkcją i obrotem materiałem siewnym. W ramach sprawowanego nadzoru nad pracą akredytowanych i urzędowych laboratoriów jednostki organizacyjne GIORiN przeprowadzały kontrolną ocenę laboratoryjną materiału siewnego roślin rolniczych, w wyniku której stwierdzano nieistotne błędy w wykonaniu tej oceny. Główny Inspektor egzekwował obowiązek składania przez akredytowane laboratoria kompletnej dokumentacji oraz prowadził szkolenia dla kwalifikatorów i próbobiorców, w wyniku których wydano 58 zaświadczeń potwierdzających wiedzę z zakresu nasiennictwa.
Zbyt niskie opłaty za ocenę materiału siewnego
Jedną z głównych nieprawidłowości wykrytych przez NIK były zbyt niskie opłaty za ocenę materiału siewnego. Opłaty te od grudnia 2014 r. do grudnia 2023 r. pozostawały na tym samym poziomie, pomimo że tylko w okresie objętym kontrolą średnia poziomu cen towarów i usług konsumpcyjnych wzrosła o 25%. GIORiN informował Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi o konieczności zmiany przepisów dotyczących wysokości opłat, lecz nie przyniosło to żadnych konsekwencji, a sam Główny Inspektor nie podjął dalszych kroków w celu aktualizacji cennika. Brak bieżącej aktualizacji wysokości opłat wpływał na uszczuplenie dochodów budżetu państwa. Kontrola wykazała również opieszałość wojewódzkich inspektorów w egzekwowaniu należności z tytułu wykonania analiz laboratoryjnych materiału siewnego.
Nadzór wojewódzkich inspektoratów nad produkcją i obrotem materiałem siewnym roślin rolniczych był niewystarczający. Spośród 341 spraw objętych kontrolą w WIORiN w 17 przypadkach (ok. 5%) stwierdzono nieprawidłowości. Polegały one na: niewłaściwym sporządzaniu protokołów z kontroli pracy kwalifikatora urzędowego, prowadzeniu sprawy o dokonanie oceny polowej materiału siewnego w oparciu o niekompletnie wypełnione wnioski, braku kontroli pracy urzędowego próbobiorcy. Ustalono także, że część rachunków z tytułu przeprowadzenia oceny materiału siewnego wystawiono z nieprawidłowościami. Zdarzały się również przypadki wydawania etykiet i plomb urzędowych przed uiszczeniem opłaty oraz przypadki braku decyzji o zakazie obrotu, nakazie usunięcia lub poddania partii materiału siewnego zabiegom uniemożliwiającym jego użycie, gdy materiał ten nie odpowiadał wymaganiom w zakresie jakości albo wytwarzania, oceny i przechowywania lub obrotu tym materiałem.
Wnioski
W związku z wynikami kontroli, jak również biorąc pod uwagę rolę Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i Nasiennictwa realizującej zadania wynikające z polityki państwa na rzecz rozwoju produkcji roślinnej i ochrony roślin uprawnych, Najwyższa Izba Kontroli sformułowała dwa wnioski do Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi o:
- podjęcie działań w kierunku doprowadzenia do zmiany przepisów rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie opłat związanych z oceną materiału siewnego w zakresie dotyczącym wysokości ustalonych stawek tych opłat;
- rozważenie zlecenia przeprowadzenia prac badawczych przez jednostki nadzorowane w celu dokonania analizy wpływu sprawowanego nadzoru w zakresie wytwarzania i obrotu materiałem siewnym roślin rolniczych na jakość tego materiału wprowadzanego do obrotu gospodarczego.
Źródło: NIK
