Kukurydza – podstawowe zasady agrotechniki, nawożenie i zwalczanie chwastów

Wysokie plony kukurydzy zarówno w uprawie na ziarno jak i na kiszonkę z całych roślin są możliwe do osiągnięcia w warunkach optymalnej uprawy, zbilansowanego nawożenia, doboru właściwej odmiany, siewu w terminie agrotechnicznym oraz skutecznej ochrony przed chwastami.

Ubiegły sezon potwierdził jak ważne są również warunki pogodowe – opady i ich rozkład w okresie wegetacji, a także temperatury powietrza. W tradycyjnej uprawie gleby należy wykonać orkę jesienią. Także w przypadku stosowania obornika należy zastosować go jesienią, gdyż zastosowany wiosną wymaga do mineralizacji wody, która jest niezbędna dla wschodów i rozwoju kukurydzy. Bronowanie pola wiosną przerywa parowanie wody z gleby. Jest to zabieg, który powinien być wykonany możliwie jak najwcześniej.

Siew kukurydzy powinien być wykonany w starannie uprawioną glebę, bez grud i brył, gdyż utrudniają one wschody roślin, powodują ich nierównomierność. Ponadto brak jest penetracji doglebowych herbicydów do nasion chwastów. Obecnie coraz powszechniej stosowane są uproszczone, bezorkowe uprawy gleby pod siew kukurydzy. Może to być siew bezpośredni w ściernisko, lub w naszych warunkach częściej stosowany siew w pas gleby uprawionej pod rzędy kukurydzy, podczas gdy międzyrzędzia pozostają nieuprawnione z pozostałościami resztek pożniwnych i pełnią funkcję mulczu (tzw. strip-till, czyli uprawa pasowa). Jest to tzw. uprawa konserwująca, która ma na celu zatrzymanie wody i zapewnienie rozwoju organizmom glebowym (bakterie, dżdżownice i inne).

Uprawa gleby powinna być na głębokość siewu (5-6cm na glebach cięższych i 6-8cm na glebach lżejszych), aby nasiona były ułożone na twardym, podsiąkającym podłożu. Prędkość siewu większa niż 6-7km ma negatywny wpływ na plonowanie, gdyż nasiona są rozmieszczone w nierównych odległościach w rzędach. Siew należy wykonać w terminie optymalnym, gdy gleba jest odpowiednio nagrzana (nie mniej niż 8C na głębokości siewu). Wskaźnikami fenologicznymi terminu siewu jest kwitnienie mniszka lekarskiego, porzeczki, tarniny i czeremchy. Na przeważającym obszarze kraju jest to III dekada kwietnia, ale w rejonach Polski Południowo Zachodniej i częściowo Zachodniej jest to II dekada kwietnia. W rejonach północnych, szczególnie w Polsce Północno-Wschodniej termin siewu przypada na przełomie III dekady kwietnia i I dekady maja.

Ważny jest dobór odmiany o odpowiedniej wczesności do rejonu uprawy, a także obsada roślin na hektar (około 80 tysięcy na ziarno i około 100 tysięcy na kiszonkę). Odmiany średniopóźne, FAO 260-290 są przydatne wyłącznie do stref najcieplejszych Polski Południowo-Zachodniej i Polski Południowo-Wschodniej (poza Roztoczem), a odmiany wczesne i średniowczesne, FAO do 210-220 na ziarno i 230-240 na kiszonkę, do rejonów Polski Północnej. Odmiany średniowczesne i średniopóźne, FAO 230-260, wykazują przydatność do uprawy w rejonie środkowym. W Krajowym Rejestrze jest obecnie zarejestrowanych prawie 180 odmian kukurydzy, w tym 27 najnowszych odmian, które zarejestrowano w lutym 2016 roku. Na polskim rynku jest dostępnych co najmniej drugie tyle odmian zarejestrowanych w innych krajach UE, z tzw. katalogu europejskiego (CCA).

Nawożenie

Kukurydza w uprawie na ziarno i na kiszonkę wytwarza bardzo wysokie plony i należy do roślin o wyjątkowo wysokich wymaganiach pokarmowych. Koszty nawożenia stanowią od 25-30% całkowitych kosztów produkcji kukurydzy. Do określenia dawek nawozów konieczna jest znajomość zasobności gleb. Bardzo ważnym czynnikiem jest określenie oczekiwanych plonów ziarna, lub suchej masy kiszonki.

Do wytworzenia 1 tony ziarna kukurydzy z odpowiednią ilością słomy lub 2 ton suchej masy kiszonki potrzebne jest około: 23 kg N, 11 kg P2O5, 28 kg K2O, 6 kg MgO, 4 kg SO3. Zapewnienie potrzeb pokarmowych kukurydzy, przy plonie ziarna 8 ton z hektara, lub plonie kiszonki 16 ton suchej masy z hektara, wymaga dostarczenia do gleby na 1 hektar pierwiastków w ilości: 185 kg N, 85 kg P2O5, 225 kg K2O i 55 kg MgO. W zależności od zasobności gleby w wymienione składniki pokarmowe (średnia lub wysoka), dokonuje się odpowiedniej korekty nawożenia. Dalsza korekta jest możliwa w przypadku stosowania nawozów organicznych, co jest zwykle praktykowane przy produkcji kukurydzy na kiszonkę, powiązanej z chowem bydła mlecznego lub mięsnego, a niekiedy również przy produkcji kukurydzy na ziarno. Wówczas nawożenie mineralne ma charakter uzupełniający i może być zredukowane. Obornik bydlęcy zawiera dużo potasu, a obornik od trzody chlewnej dużo fosforu. Słoma kukurydziana pozostała po zbiorach kukurydzy na ziarno ma około 40% wartości nawozowej obornika i zawiera duże ilości potasu. Nawozy organiczne są bogate również w mikroskładniki.

Azot stosuje się najczęściej jednorazowo, przedsiewnie w formie nawozów wolnodziałających – mocznika czy siarczanu amonu. Azot pobierany jest przez kukurydzę przez cały okres wegetacji, przy czym najintensywniej w okresie od początku kwitnienia do dojrzałości mlecznej. Nawożenie nawozami azotowymi powinno być zastosowane na 10 dni przed siewem, gdyż azot zastosowany bezpośrednio przed siewem może działać toksycznie na kiełkujące nasiona kukurydzy. Stosowanie azotu pogłównie, w formie saletry amonowej lub saletry wapniowej powinno być wykonane w fazie 5-7 liści kukurydzy, aby nawozy nie gromadziły się w „lejkach” roślin, gdyż może nastąpić poparzenie roślin. Do nawożenia pogłównego można zastosować RSM, jeśli są dostępne urządzenia do rzędowego rozlewania tego nawozu.

Fosfor i potas w formie superfosfatu i soli potasowej można stosować jesienią przed orką zimową. W nowoczesnej technologii uprawy kukurydzy, gdy potas jest stosowany jesienią, fosfor wysiewa się „pod korzeń”, równocześnie z siewem nasion. Można wówczas dawkę obniżyć o 1/3 w stosunku do tradycyjnej formy wysiewu. Stosuje się najczęściej fosforan amonu, amofoski, nitrofoski. W przypadku wysiewu fosforu i potasu stosuje się nawozy wieloskładnikowe. Bardzo dobre proporcje składników dla kukurydzy mają: polifoska „6” – NPK 6-20-30 lub YaraMila corn – NPK 7-20-28, lub inne nawozy o podobnym składzie.  Warto zapoznać się z ofertami różnych firm nawozowych, gdyż dysponują one nawozami wieloskładnikowymi, o nowoczesnych formulacjach, lub nawozami startowymi dla kukurydzy i oferują kompleksowe programy nawożenia kukurydzy. Nawozy wieloskładnikowe są również przeznaczone do przedsiewnego (1-2 tygodni przed siewem), Poza fosforem i potasem zapewniają one dostępność łatwo przyswajalnego azotu, w początkowym okresie wegetacji, w ilościach niezbędnych do budowy części nadziemnej rośliny i systemu korzeniowego. W okresie chłodów wiosennych uwidacznia się na roślinach brak fosforu. Pomimo obecności fosforu w glebie nie jest on pobierany przez korzenie roślin, ze względu na zbyt niskie temperatury.  „Głód fosforowy” roślin likwiduje się poprzez stosowanie nawozów dolistnych, które zawierają fosfor, oraz inne makroskładniki i mikroskładniki. Dostępna jest bogata oferta specjalistycznych nawozów dolistnych do kukurydzy, o zróżnicowanym składzie. Likwidują one niedobory konkretnych makro i mikroskładników. Uzupełniające nawożenie nawozami dolistnymi powinno być stałym elementem technologii uprawy kukurydzy, gdyż wpływają one nie tylko na kondycję roślin, ale także istotnie zwiększają plony ziarna i kiszonki.

Spośród mikroskładników największe znaczenie dla kukurydzy mają cynk i bor, a na glebach zasadowych mangan. Brak cynku objawia się zmniejszeniem wzrostu roślin i występowaniem białych lub biało-żółtych pasków po obu stronach żyłki liścia, tzw. chlorozy cynkowej. Kukurydza jest bardzo wrażliwa na brak cynku. Cynk jest bardzo często deficytowym pierwiastkiem. Gleby w Polsce są również mało zasobne w bor. Brak boru negatywnie wpływa na proces wytwarzania organów generatywnych. Kwitnienie kukurydzy jest zaburzone, co odbija się na zawiązywaniu ziarniaków w kolbach. Na niektórych typach gleb może występować niedobór miedzi (Cu) – gleby torfowe, a także żelaza (Fe) lub siarki (SO3).

Wapń (Ca) jest pierwiastkiem, który reguluje odczyn gleby. Najwłaściwszy dla uprawy kukurydzy jest obojętny odczyn gleby. Kukurydza jest jednak tolerancyjna w stosunku do odczynu gleby, w zakresie pH 5,5-7,5. Na glebach kwaśnych o pH poniżej 5 następuje spadek plonów. Do prawidłowego pobieranie makroskładników i większości mikroskładników konieczny jest obojętny odczyn gleby.

Zwalczanie chwastów

Wybór terminu stosowania herbicydów jest podyktowany względami organizacyjnymi, ekonomicznymi, a przede wszystkim względami środowiskowymi. Wyróżnia się dwie główne grupy herbicydów: do stosowania doglebowego (przed wschodami roślin) oraz wcześnie powschodowego i do stosowania nalistnego (po pełnych wschodach roślin). Uprawy kukurydzy powinny pozostawać wolne od chwastów już od momentu siewu.
Wczesna regulacja zachwaszczenia to podstawa ochrony potencjału plonowania kukurydzy, co wykazały badania własne, wykonane w IHAR-PIB w Radzikowie. W badaniach tych porównano wpływ ochrony z zastosowaniem herbicydu doglebowego i herbicydu powschodowego (nalistnego) na plon ziarna i inne ważne cechy agrotechniczne 10. odmian kukurydzy.  W korzystnych warunkach aplikacji herbicydu doglebowego, przy dobrym uwilgotnieniu gleby, uzyskano średni plon ziarna (10,2 t/ha), o około 1 tonę wyższy, oraz wyższą masę tysiąca ziaren, wyższą masę hektolitra i wyższą masę ziaren z kolby, w porównaniu do odchwaszczania powschodowego.

Herbicydy doglebowe należy stosować w warunkach dobrego uwilgotnienia gleby, co umożliwia ich przeniknięcie do gleby. Bardzo ważna jest staranna uprawa gleby, gdyż w grudach znajdują się nasiona chwastów, które nie są zwalczane przez herbicydy, a w okresie dalszej wegetacji, pod wpływem wilgoci, są uwalniane i powodują zachwaszczenie. Herbicydy doglebowe działają na chwasty kiełkujące w glebie, a także na wykiełkowane chwasty. W warunkach suszy skuteczność ich działania jest ograniczona. W warunkach intensywnych opadów mogą być one wymyte zbyt głęboko, co ogranicza ich działanie, lub też może nastąpić zbyt duża koncentracja substancji aktywnej w rejonie korzeni kiełkujących nasion, co powoduje uszkodzenie kiełkujących roślin kukurydzy. W przypadku braku możliwości ich zastosowania (susza glebowa) lub braku skuteczności, zawsze istnieje możliwość zastosowania zabiegu nalistnego.

Herbicydy doglebowe są stosowane do 3 dni po siewie, lub bezpośrednio po wschodach kukurydzy, najczęściej od l. lub 2., a w niektórych przypadkach do 3-4 liścia. Przed wschodami kukurydzy można zastosować szereg herbicydów (Roundup i inne) zawierające substancję aktywną glifosat. Są to herbicydy zarejestrowane specjalnie do kukurydzy lub do stosowania w roślinach rolniczych. Herbicydy te niszczą wykiełkowane chwasty, jednak należy zachować ostrożność, aby nie uszkodzić kiełkujących roślin kukurydzy.

Obecnie do stosowania doglebowego i wcześnie po wschodach kukurydzy pozostaje kilka substancji aktywnych, a ich liczba może jeszcze ulec zmniejszeniu. Szereg substancji aktywnych herbicydów doglebowych znajduje się na unijnej liście do wycofania: linuron, S-metolachlor, terbutyloazyna, pendimetalina, dimetenamid-P, a także glifosat.

Wadą herbicydów doglebowych jest brak skuteczności w zwalczaniu chwastów jednoliściennych wieloletnich (perz) i dwuliściennych wieloletnich (powój, ostrożeń polny, mniszek lekarski).

Herbicydy nalistne

Paleta herbicydów do stosowania powschodowego (nalistnego) jest bardzo duża, obejmuje ponad 20 substancji aktywnych, które są stosowane pojedynczo lub po dwie, trzy w formie mieszanek fabrycznych lub mieszanek zbiornikowych. Substancje aktywne uzupełniają się w spektrum zwalczanych chwastów. Ich skuteczność, w zwalczaniu wielu gatunków odpornych chwastów, ulega kumulacji. Większość herbicydów nalistnych posiada substancje aktywne z grupy sulfonylomoczników (nikosulfuron, rimsulfuron, tifensulfuron metylowy, foramsulfuron, jodosulfuron metylosodowy, tritosulfuron, prosulfuron). Wśród nich są również herbicydy które zawierają substancje aktywne z grupy regulatorów wzrostu (dikamba, 2,4D). Przy stosowaniu poszczególnych substancji aktywnych z tej grupy, lub ich mieszanek, należy bezwzględnie przestrzegać fazy rozwojowej kukurydzy (do 5-6 liści kukurydzy). W przypadku herbicydów zawierających substancje aktywne z grupy regulatorów wzrostu, ale także sulfonylomocznikowych, ich stosowanie w fazach późniejszych niż zalecane, powoduje różne deformacje roślin kukurydzy, które na ogół są przejściowe i nie wpływają na wielkość plonu. Skuteczność działania herbicydów nalistnych spada, gdy chwasty są w zbyt zawansowanej fazie.

Fazy rozwojowe kukurydzy są często określane według skali BBCH. Według tej skali, „10” oznacza powstawanie z koleoptyla pierwszego liści. 11 Do 19 to oznaczenia kolejno faz od 1 do 9 liścia. Herbicydy mają różny sposób działania; w większości systemiczny. Wnikają do roślin chwastów i powodują ich zamieranie. Wnikają również do roślin kukurydzy, gdzie ulegają dezaktywacji. Część herbicydów do zwalczania chwastów w kukurydzy wykazuje działanie kontaktowe.

Herbicydy mają różne formulacje: WG i SG – granulki do rozpuszczania w wodzie, SC, SE, SL – koncentraty i zawiesiny do rozprowadzenia w wodzie. Nowoczesna formulacją OD oznacza zawiesinę olejową, która jest rodzajem adiuwanta (wspomagacza). Szereg herbicydów o formulacji WG i SG, (ale nie tylko), wymaga zastosowania adiuwanta, którego nazwa i stężenie są podane w etykiecie rejestrowej herbicydu. Dawki herbicydów są uzależnione od formulacji, rodzaju gleby (piaszczyste, ciężkie), od gatunku i fazy rozwojowej chwastów. W integrowanej ochronie roślin zaleca się stosowanie dawek herbicydów i innych pestycydów, w dolnej dawce wymienionej w etykiecie rejestrowej. Nie zawsze jest możliwe spełnienie tego wymagania, gdyż może to spowodować brak skuteczności danego herbicydu. Dotyczy to głównie zwalczania perzu i innych chwastów wieloletnich, gdzie muszą być zastosowane górne dawki zapisane w etykiecie rejestrowej. Należy przestrzegać rotacji stosowanych herbicydów ze względu na uodpornianie się chwastów. Szczególnie jest to ważne, gdy kukurydza jest uprawiana w monokulturze. W Polsce w monokulturze jest około 20% upraw kukurydzy. W przypadku niektórych herbicydów jest zalecane ich stosowanie w dawkach dzielonych, w odstępie 7-10 dni. Stosowanie herbicydów nalistnych daje możliwość doboru substancji aktywnych i ich dawek do poszczególnych gatunków chwatów i natężenia zachwaszczenia. Jest również możliwość stosowania łącznego herbicydów w postaci tzw. mieszanek zbiornikowych. Zalecenia dotyczące sporządzania takich mieszanek, do zwalczania chwastów w kukurydzy, są zamieszczone w aktualnych Programach Ochrony Roślin Rolniczych.

Przed doborem odpowiedniego herbicydu lub ich mieszanek (fabrycznych i zbiornikowych) należy się zapoznać z etykietami rejestrowymi poszczególnych środków, dostępnymi na stronach internetowych Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi i Instytutu Ochrony Roślin. Należy stosować herbicydy (dawki i mieszanki), zgodnie z ich rejestracją oraz przestrzegać warunków ich stosowania (temperatury powietrza i warunki wilgotnościowe i inne), zasad bezpieczeństwa dla ludzi i środowiska. Należy prowadzić szczegółowe zapisy dotyczące stosowanych środków – nazwy, dawki, terminy, oraz nazwisko i uprawnienia operatora i dane dotyczące opryskiwacza, zwłaszcza terminu jego dopuszczenia do oprysków.

Redakcja AgroNews, dr inż. Roman Warzecha,
fot. flickr.com/david