Mykotoksyny – niechciany składnik paszy

Aura pogodowa ostatnich lat sprzyjała większemu niż zwykle wzrostowi grzybów nie tylko jadalnych,ale również pleśniowych. Grzyby pleśniowe i przez nie wytwarzane mykotoksyny masowo pojawiły się zarówno w paszy treściwej, jak i objętościowej.

Pasze zakażone pleśniami mają mniejszą wartość pokarmową i mniejszą smakowitość, przez co pobierane są w mniejszych ilościach, a niższe pobranie wpływa na niższe wyniki produkcyjne, ale nie jest to jedyny minus stosowania takiej paszy. Mykotoksyny niestety działają również toksycznie uszkadzając różne tkanki organizmu, który je zjada czy wdycha bezpośrednio. Dodatkowo z łatwością przenikają przez łożysko do płodu, co może prowadzić do różnego rodzaju schorzeń cieląt. Nadmiar mykotoksyn gromadzi się również  w mleku i mięsie, co może być zagrożeniem dla zdrowia konsumenta.

Przykłady negatywnego oddziaływania mykotoksyn  na organizm bydlęcy

Negatywnie oddziałuje tylko na cielęta. Spadek odporności, zwiększone wydalanie moczu, uszkodzenie nerek oraz spowolnienie wzrostu i osowiałość.

Womitoksyna
Najbardziej wrażliwe na tą toksynę są cielęta. Długa wełnista sierść, spadek poboru paszy i tempa wzrostu, krwawienia, zapalenia śluzówki warg, języka i gardła, owrzodzenia pyska. W skrajnym przypadku ciele może paść.

Zearalenon
Pogorszenie płodności, apetytu i wydajności mlecznej, występuje również przedłużona ruja, opuchnięcie zewnętrznych narządów płciowych i zakłócenia gospodarki hormonalnej.

Jest wiele sposobów na uniknięcie powstawania lub unieczynnienie mykotoksyn w paszy. Niestety jak do tej pory nie ma rozwiązań 100%-towych. Wśród metod polegających na zapobieganiu powstawania mykotoksyn możemy znaleźć takie, jak np.:

I. Metody przedżniwne

1. Metody agronomiczne

• Właściwy płodozmian – należy unikać siewu zbóż, a zwłaszcza kukurydzy rok po roku
• Uprawa ziemi – zalecana jest orka, podczas której wierzchnią warstwę ziemi odwraca się na głębokość od 10 do 30 cm. Bezpłużna uprawa ziemi powoduje wzrost ilości mykotoksyn w zbożu.
• Nawożenie – nadmiar azotu powoduje zwiększenie częstotliwości zainfekowania ziaren grzybami pleśniowymi z rodziny Fusarium.

2. Metody chemiczne – triazolowe środki grzybobójcze, jak metkaonazol i tebukonazol z powodzeniem likwidują fuzariozy. Pośrednio zwalczanie chemiczne owadów  i chwastów przyczynia się również do mniejszej ilości mykotoksyn w paszy.

3. Metody biologiczne – w celu pozbycia się albo ograniczenia wzrostu producentów mykotoksyn rośliny można opryskać w okresie kwitnienia preparatami bakteryjnymi (np. Bacillus subtilis).

II. Metody pożniwne

1. Parametry zbioru:
 

• Termin żniw – ogólnie przyjęta jest zasada, że im wcześniej przeprowadzimy zbiór roślin, tym będzie w nich mniej mykotoksyn.
• Ustawienie kombajnu – wyższe cięcie słomy i dobre oczyszczenie zboża z chwastów i fizycznie uszkodzonych ziaren ogranicza ryzyko zanieczyszczenia grzybami.
• Poziom wilgoci – przy zbiorze wilgotność ziarna zbóż powinna nie przekraczać 15%.                              W przypadku kiszenia w silosach przejazdowych poziom suchej masy zakiszanych roślin powinien wynosić od 30 do 35%, a w przypadku bali kiszonkowych od 35 do 45%.

2. Parametry przechowywania:

• ziarno zbóż – by uniknąć wzrostu grzybni niezbędne jest systematyczne dosuszanie, ochładzanie, wentylowanie i przesypywanie ziarna w silosie.
• kiszonki – przekrój pryzmy kiszonkowej powinien być dostosowany do wielkości stada oraz zabezpieczyć usuwanie przedniej ściany kiszonki na co najmniej 13 cm na dzień. W przypadku nie spełnienia tej zasady, zaraz po zebraniu paszy czoło pryzmy kiszonkowej powinno być spryskane środkami konserwującymi (kwas propionowy, benzoesan sodu, itp).

Niestety w rolnictwie dość często tak bywa, że z uwagi na dużą zmienność warunków pogodowych hodowcy nie są w stanie dopilnować prawidłowych warunków zbioru czy przechowywania paszy. W przypadku, gdy pasza jest już zainfekowana grzybami i produktami ich przemiany materii można z powodzeniem zmniejszyć  ich liczbę wykorzystując do tego różne metody:

1. Fizyczne

• segregowanie – mechaniczne odseparowanie uszkodzonych ziaren istotnie wpływa na zmniejszenie mykotoksyn w ziarnie.

2. Biologiczne

• dodatek do paszy szczepów bakteri Eubacterium (BBSH 797) wpływa na obniżenie szkodliwych skutków trichotocenów (mykotoksyn).

3. Chemiczne

• wodorotlenek amonu albo lotny amoniak wykorzystuje się z powodzeniem do zmniejszania stężenia aflatoksyn (mykotoksyn) w paszach.
• absorbenty – w ostatnich latach coraz więcej naukowców dowodzi, że najlepszą substancją do wiązania mykotoksyn jest ściana komórkowa drożdży, a konkretnie jej frakcja b-D-glukan. W przypadku zanieczyszczenia grzybnią zaleca się stosowanie 1–2 kg wyciągu z aktywnych składników drożdży na 1 tonę paszy, co odpowiada dawce  20 g/dzień dla krowy.

Źródło: Stanisław Pater, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu