Chemiczna walka z chorobami i szkodnikami roślin dławi naturalny opór przyrody, likwiduje naturalne mechanizmy samoregulacyjne oraz zakłóca równowagę ekologiczną ekosystemu. Nowe kierunki badań hodowlanych wykorzystują dla potrzeb ochrony roślin ich naturalne mechanizmy obronne przed infekcyjnymi czynnikami chorobotwórczymi. Daje to możliwość zmniejszenia zużycia środków ochrony roślin.
Ograniczenie stosowania środków ochrony, przy zachowaniu zdrowotności roślin ma uzasadnienie ekonomiczne oraz przyczynia się do poprawy warunków ekologicznych środowiska.
Wśród roślin wyróżnia się dwa typy odporności na choroby pochodzenia infekcyjnego:
- odporność naturalna, która może być stała lub nabyta na drodze hodowli odpornościowej,
- odporność wzbudzona (indukowana), uzyskiwana poprzez uruchomienie przez rośliny mechanizmów odpornościowych, przede wszystkim pod wpływem bodźców zewnętrznych oraz wewnętrznych.
Odporność naturalna
W wyniku wieloletnich prac hodowlanych otrzymano już wiele odmian ogórków polowych z kompleksową odpornością na mączniaka prawdziwego dyniowatych i kanciastą plamistość liści oraz szereg odmian z tolerancją (częściową odpornością) na najgroźniejszą chorobę ogórków – mączniaka rzekomego.
Mączniak rzekomy dyniowatych jest chorobą o dużym znaczeniu gospodarczym. W Polsce choroba ta masowo poraża ogórki w polu od 1985 roku i powoduje duże straty w plonie. Tolerancyjne na tę chorobę odmiany ogórków odznaczają się dużym stopniem odporności, lecz nie są one całkowicie odporne. Mimo prowadzonych w świecie intensywnych prac nad hodowlą odpornościową nie otrzymano dotychczas całkowicie odpornych odmian ogórka na mączniaka rzekomego.
W wyniku prac nad hodowlą odpornościową, otrzymano odmianę ogórka polowego Aladyn F1, u której stwierdzono najwięcej tak zwanych genów egzotycznych, pochodzących od dzikich przodków ogórka, odpowiedzialnych za wysoki stopień odporności na mączniaka rzekomego i kanciastą plamistość ogórka oraz „przy okazji” stwierdzono duży stopień tolerancji tej odmiany na chłody.
Podobnie tolerancją na mączniaka rzekomego oraz tolerancją na chłody odznacza się odmiana Izyd F1. Bardzo wysoką tolerancją na mączniaka rzekomego charakteryzują się odmiany Magnetar F1, Starter F1 i Śermski Nowy F1. Wysokim poziomem tolerancji na mączniaka rzekomego dyniowatych odznaczają się również odmiany Hermes F1, Arko F1, Avatar F1, Gomes F1, Horizon F1, Krak F1, Liberty F1. Tolerancję na tą chorobę wykazują między innymi Cezar F1, Krak F1 oraz Parys F1, dodatkowo Cezar F1 i Parys F1 wykazują tolerancję na kanciastą plamistość ogórka i mączniaka prawdziwego ogórka. Odmiana Krak F1 jest dodatkowo tolerancyjna na kanciastą plamistość, wirusa mozaiki ogórka i odporna na parcha dyniowatych. Na parcha jest również odporna odmiana Cezar F1 i Gomes F1.
Wyhodowano również odmiany pomidorów polowych z bardzo wysoką tolerancją na najgroźniejszą chorobę pomidorów zarazę ziemniaka na pomidorze – Awizo F1, Koralik i Antares F1. Odmiana tolerancyjna to Chrobry F1. Odmiana Adonis F1 jest tolerancyjna na brunatną plamistość liści pomidora, a odmiana Lubań jest odporna na werticiliozę.
Odmiana selera korzeniowego z bardzo wysokim poziomem tolerancji na septoriozę selera to Makar. Odmiana Edward jest tolerancyjna.
Całkowitą odporność na wirusa żółtej mozaiki fasoli na grochu posiada odmiana Walor. Odmiana ta posiada również całkowitą odporność na wirusa mozaikowatego zwijania liści grochu. Odmiana grochu cukrowego Mamut jest odporna na fuzaryjne więdnięcie grochu.
Wśród bardzo wielu odmian fasoli szparagowej, odpornych na antraknozę fasoli są takie, które równocześnie posiadają tolerancję na bakteriozę obwódkową fasoli – Elektra, Galopka, Polka i Sonesta.
Odmiany fasoli karłowej, szparagowej odporne na antraknozę fasoli – rasa 6 i wirusa zwykłej mozaiki nekrotycznej fasoli to Berggold, Rocdor, Grandstar i Helena.
Odmiany buraka czerwonego tolerancyjne na porażenie chwościkiem to Betako F1, Borus, Ceryl i Patryk. Odmiany Ceryl i Patryk są dodatkowo tolerancyjne na mączniaka prawdziwego.
Należy zaznaczyć, że w firmach hodowlanych prace badawcze nad odpornością naturalną wielu odmian warzyw trwają nadal i można się spodziewać, że firmy te zarówno krajowe jak i zagraniczne każdego roku mogą wprowadzić na rynek nowości odmianowe o coraz szerszym zakresie odporności naturalnej.
Odporność indukowana (wzbudzona)
Mechanizm wzbudzonej odporności w roślinach uprawnych, uzyskiwany pod wpływem bodźców zewnętrznych i wewnętrznych, został dość dokładnie poznany i wprowadzony do praktyki.
Preparatem będącym stymulatorem indukowanej odporności roślin na choroby pochodzenia infekcyjnego jest Bio-algen s 90 Plus 2.
Bio-Algeen to roślinny nawóz, który został stworzony z wyciągu pozyskanego z glonów morskich, przeznaczony do wszechstronnego zastosowania w uprawach ogrodniczych i rolniczych. Rośliny po jego zastosowaniu mają lepiej rozbudowany system korzeniowy, co zwiększa odporność roślin na niekorzystne warunki uprawy, to jest niedostatek wody, choroby, skoki temperatury.
Nawóz roślinny Bio-Algeen znajduje zastosowanie zarówno pod osłonami, jak i w uprawie polowej. Nawóz jest w 100 % ekologiczny i nie jest szkodliwy dla ludzi, a także zwierząt. Można go stosować łącznie z innymi środkami ochrony roślin, ponieważ nie powoduje zmiany ich działania. Produkt nie wymaga stosowania okresu karencji.
Zalecany do upraw warzyw (pomidor, papryka, sałata, ogórek, kapustne, marchew, szparag, seler, cebula, buraki), roślin ozdobnych (róże, gerbery, goździki, chryzantemy), krzewów ozdobnych, krzewów i drzew owocowych, a także pielęgnacji trawników.
Podobnie działającym preparatem jest BION 50 WG. Jest to jednak związek syntetyczny, spokrewniony z naturalnie wytwarzanym przez rośliny kwasem salicylowym, odpowiedzialnym za podnoszenie odporności organizmów na choroby (składnik aspiryny, uodporniający ludzi na choroby infekcyjne). Bion 50 WG jest środkiem w ochronie roślin i został zarejestrowany w wielu krajach europejskich, także w Polsce, w uprawach zbóż do opryskiwania roślin we wczesnym stadium rozwoju.
USDA spodziewa się wzrostu krajowego areału kukurydzy i pszenicy kosztem soi
Ze względów ekologicznych i ekonomicznych (ograniczone stosowanie chemicznych środków ochrony roślin) warto uprawiać odmiany, które posiadają genetyczną odporność lub tolerancję na choroby. Należy jednak pamiętać, że różnią się one między sobą cechami gospodarczymi i nie wszystkie spełniają wymagania odbiorców. Producent czy właściciel ogrodu działkowego, decydujący o doborze odmian do uprawy, musi również zwracać uwagę na cechy gospodarcze innych, nie posiadających cech odpornościowych odmian, gdyż może tylko one będą w stanie spełnić wymagania rynku.
