W efektywnym zarządzaniu ochroną roślin przydatne jest stosowanie progu ekonomicznej szkodliwości. Co to jest i jak działa w praktyce, przedstawiliśmy na przykładzie chorób rzepaku.
Rzepak ozimy i jary to jedne z najważniejszych roślin oleistych uprawianych w Polsce i na świecie. Wysoka wartość rynkowa rzepaku, związana z jego zastosowaniem w produkcji olejów spożywczych, biopaliw i pasz, czyni go atrakcyjną rośliną dla rolników.
Niestety, intensywna uprawa wiąże się z ryzykiem występowania chorób, które mogą znacząco obniżyć plony. Aby skutecznie zarządzać ochroną roślin, kluczowe jest stosowanie pojęcia progu ekonomicznej szkodliwości (PES), który pozwala na podejmowanie decyzji o opłacalności zabiegów ochrony chemicznej.
Czym jest próg ekonomicznej szkodliwości?
Próg ekonomicznej szkodliwości to poziom nasilenia patogenu, przy którym straty w plonie rzepaku przewyższają koszty zastosowania środków ochrony roślin. Innymi słowy, to granica, powyżej której interwencja chemiczna staje się opłacalna z punktu widzenia ekonomii gospodarstwa.
Ustalanie PES jest skomplikowanym procesem, wymagającym uwzględnienia wielu czynników, takich jak:
- wartość rynkowa plonu – im wyższa cena rzepaku, tym niższy PES, ponieważ nawet niewielkie straty mogą mieć znaczenie ekonomiczne,
- koszt zabiegu ochrony – droższe środki ochrony roślin podnoszą PES.
Charakterystyka patogenu: agresywność, tempo rozwoju i warunki sprzyjające rozprzestrzenianiu choroby wpływają na decyzje dotyczące ochrony.
Najczęstsze choroby rzepaku i ich progi szkodliwości
Czerń krzyżowych (Alternaria brassicae i Alternaria brassicicola)
Objawy czerni krzyżowych pojawiają się w postaci ciemnych plam na liściach, łodygach i strąkach, prowadząc do przedwczesnego opadania nasion.
Próg ekonomicznej szkodliwości dla tej choroby to obecność pierwszych plam na 10–15% roślin w fazie formowania łuszczyn. Decyzja o oprysku powinna uwzględniać prognozy pogody, ponieważ wilgotne i ciepłe warunki sprzyjają rozwojowi choroby.
Sucha zgnilizna kapustnych (Leptosphaeria maculans)
To jedna z najgroźniejszych chorób rzepaku, powodująca gnicie łodyg i ich przewracanie.
PES w przypadku suchej zgnilizny ustala się na poziomie infekcji 10% roślin w fazie 4–6 liści. Kluczowe jest wczesne wykrycie choroby i zastosowanie fungicydów o działaniu systemicznym.
Zgnilizna twardzikowa (Sclerotinia sclerotiorum)
Choroba ta atakuje przede wszystkim łodygi i strąki, prowadząc do ich gnicia i utraty nasion.
PES wynosi od 15 do 20% zainfekowanych roślin w fazie kwitnienia. Profilaktyka, w tym stosowanie odmian odpornych oraz rotacja upraw, odgrywa ważną rolę w ograniczaniu jej występowania.
Mączniak rzekomy (Peronospora brassicae)
Charakterystyczne, mączyste naloty na dolnej stronie liści obniżają zdolność fotosyntezy.
PES dla mączniaka rzekomego wynosi około 20% zainfekowanych liści w początkowych fazach wzrostu. Zabiegi chemiczne są konieczne w przypadku wysokiej wilgotności powietrza i umiarkowanych temperatur.
Znaczenie stosowania PES w praktyce
Wprowadzenie zasad opartych na PES pozwala rolnikom na zrównoważone zarządzanie ochroną roślin.
Oto najważniejsze korzyści wynikające ze stosowania tego podejścia:
- ograniczenie kosztów – stosowanie fungicydów tylko w uzasadnionych przypadkach pozwala na znaczące oszczędności,
- minimalizacja negatywnego wpływu na środowisko – ograniczenie liczby zabiegów zmniejsza ilość chemikaliów w glebie i wodach gruntowych,
- poprawa jakości plonów – odpowiednie terminy zabiegów gwarantują skuteczność ochrony i wysoki plon nasion.
Wyzwania w ustalaniu i stosowaniu PES
Pomimo oczywistych zalet, stosowanie PES w praktyce rolniczej nie jest pozbawione wyzwań.
Do najczęstszych problemów należą:
- brak aktualnych danych – PES różni się w zależności od warunków lokalnych, takich jak klimat czy struktura upraw,
- zmienne warunki pogodowe – prognozy są kluczowe w ocenie ryzyka infekcji, a nieprzewidywalna pogoda może komplikować decyzje,
- niska świadomość rolników – nie wszyscy producenci są świadomi znaczenia PES, co prowadzi do nadmiernego stosowania środków ochrony.
Progi ekonomicznej szkodliwości stanowią fundament nowoczesnego podejścia do ochrony rzepaku przed chorobami. Umożliwiają podejmowanie racjonalnych decyzji, które łączą ekonomię z ekologią.
Edukacja rolników, rozwój systemów monitorowania oraz adaptacja do lokalnych warunków to kluczowe kroki w popularyzacji tej metody. Dzięki temu rzepak może być uprawiany w sposób bardziej efektywny i zrównoważony, zapewniając stabilność produkcji oraz ochronę środowiska.
Tekst: Maciej Kałużny, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w powiecie pleszewskim
