Program rolnośrodowiskowy w Polsce funkcjonuje już ósmy rok obejmując ciągłość działań mających na celu propagowanie ochrony środowiska poprzez zrównoważony system gospodarowania rolniczego. Obecny program rolnośrodowiskowy w ramach PROW 2007-2013 oparty jest na doświadczeniach programu z lat 2004-2006, ale każdy następny rok realizacji przynosi pewne zmiany w stosunku do wyjściowych założeń programu.
Pierwszy nabór wniosków na realizację programu w ramach PROW 2007-2013 rozpoczął się w marcu 2008 roku, a więc wiosną bieżącego roku ARMiR rozpocznie już czwarty nabór wniosków na to działanie. W tym czteroletnim okresie wystąpiły już wielokrotne zmiany rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy”. Obecnie proponowany projekt zmiany rozporządzenia pochodzący z jesieni 2010 r. będzie szóstą zmianą tego aktu wykonawczego.
Rolnicy uczestniczący już w programie pozostają na dotychczasowych zasadach realizując wszystkie dotychczasowe pakiety, ale powinni pamiętać o swoich zobowiązaniach, które podjęli składając pierwszy wniosek. Nieprzestrzeganie tych zobowiązań może skutkować często dotkliwymi sankcjami. Natomiast w 2011 roku do programu mogą przystąpić rolnicy, którzy zakończyli swoje pięcioletnie zobowiązanie z lat 2004-2006 oraz nowi beneficjenci, którzy nie uczestniczyli jeszcze w tym działaniu.
Program obejmuje 9 pakietów , które mogą być realizowane na terenie gospodarstwa rolnego w zależności od wyboru rolnika. Rolnik do programu przystępuje dobrowolnie i zobowiązuje się do przestrzegania wybranego jednego lub kilku pakietów przez co najmniej 5 lat. W ramach każdego pakietu znajdują się warianty rolnośrodowiskowe, które zawierają zestawy zadań, wykraczające poza obowiązujące podstawowe wymagania i które nie pokrywają się z innymi instrumentami Wspólnej Polityki Rolnej. Płatności wynikające z realizacji różnych pakietów na tej samej powierzchni są sumowane.
Rolnik przystępujący do Programu rolnośrodowiskowego zobowiązany jest przez okres realizacji programu, do:
• przestrzegania wymogów i norm określonych w przepisach o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego ( w tym wymogi cross-compliance),
• minimalnych wymogów dotyczących stosowania nawozów i środków ochrony roślin,
• innych obowiązkowych wymogów dotyczących utrzymania czystości w gospodarstwie oraz ochrony siedlisk,
• zachowania trwałych użytków zielonych i elementów krajobrazu rolniczego nieużytkowanych rolniczo na terenie gospodarstwa rolnego, (sankcją za naruszenie tego zobowiązania jest pomniejszenie kwoty całkowitej płatności rolnośrodowiskowych o 20%)
• realizacji programu przez 5 lat zgodnie z zapisami w planie rolnośrodowiskowym,
• prowadzenia rejestru działalności rolnośrodowiskowej, zawierającego wykaz wypasów zwierząt oraz działań agrotechnicznych na działkach objętych zobowiązaniem, zaś stosowanie nawozów dotyczy wszystkich działek rolnych gospodarstwa.
• utrzymania, przez cały okres realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego gruntów zadeklarowanych w ramach określonych wariantów programu, sankcje za zmniejszenie powierzchni nie dotyczą zmniejszeń nie przekraczających 3% całkowitej powierzchni objętej zobowiązaniem rolnośrodowiskowym i nie przekraczających 2 ha.
Program rolnośrodowiskowy jest zachętą finansową dla rolników, którzy zdecydują się na prowadzenie działalności rolniczej zgodnie z ustalonymi w nim zasadami. Nieprzestrzeganie tych zasad jest obciążone sankcją finansową której wielkość wyrażono w procentach zmniejszenia płatności rolnośrodowiskowej w zależności od dokonanej oceny stwierdzonej niezgodności.
Zmiany w programie rolnośrodowiskowym 2011 roku będą dotyczyły rozszerzenia wsparcia w zakresie ochrony cennych siedlisk przyrodniczych w szczególności na obszarach Natura 2000 i promowanie działań na obszarach erozyjnych, natomiast ograniczenia wsparcia w zakresie pakietów, dla których osiągnięto planowane wskaźniki. Oznacza to brak naboru od 2011 roku na Pakiet 1- Rolnictwo zrównoważone oraz Pakiet 3 – Ekstensywne trwałe użytki zielone. Dla pakietu 1 zakładano objęcie wsparciem obszaru o powierzchni 150 000 ha, a w 2010 objęto tym pakietem obszar ponad 472 000 ha czyli osiągnięto 315 % osiągnięcia wskaźnika. Podobnie w przypadku pakietu 3 zakładano objęcie wsparciem 190 000 ha, a już w 2010 roku w tym pakiecie uczestniczyło ponad 245 832 ha gruntów, co daje ponad 129% wskaźnik osiągnięcia. Rozszerzenie wsparcia w zakresie siedlisk przyrodniczych polega na ułatwieniu dostępu rolnikom do Pakietu 4 i 5 – Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych poza obszarami NATURA 2000 i na nich poprzez możliwość sporządzenia dokumentacji przyrodniczej w roku rozpoczęcia zobowiązania rolnośrodowiskowego, a nie w roku poprzednim jak było dotychczas. Ponadto będzie możliwość zwiększenia powierzchni w pakiecie lub dodanie jako nowego pakietu w trakcie realizacji zobowiązania w 2 lub 3 roku programu, ale tylko pakietów 4, 5 dotyczących ochrony zagrożonych siedlisk przyrodniczych, pakietu 7 – Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie oraz pakietu 6 – Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie wraz ze zniesieniem limitu wielkości dla sadu tradycyjnego.
Ponadto w szeregu propozycji zmian do programu rolnośrodowiskowego pojawiły się między innymi:
• Zmiana poziomu sankcji dla poszczególnych pakietów;
• Rolnictwo ekologiczne – zniesienie konieczności dołączania jako załącznika do wniosku kopii zgłoszenia o zamiarze podjęcia działalności w zakresie rolnictwa ekologicznego
• Ujednolicenie liczby punktów za niezgodności dotyczące nawozów i środków ochrony roślin w ramach podstawowych wymagań;
• Doprecyzowanie terminu koszenia na trwałych użytkach zielonych w przypadku pakietów Rolnictwa ekologicznego i Rolnictwa zrównoważonego – koszenie do dnia 31 lipca lub wypasanie w okresie wegetacyjnym traw na trwałych użytkach zielonych oraz usunięcie lub złożenie w stogi ściętej biomasy w terminie 2 tygodni po pokosie, a w uzasadnionych przypadkach w dłuższym terminie, niezwłocznie po ustaniu przyczyn ze względu, na które termin ten nie był przestrzegany;”
• Zakaz od 2011 r. zakładania ekologicznych upraw sadowniczych na gruntach zmeliorowanych;
• Wymóg utrzymywania obsady bydła, koni, owiec lub kóz w wysokości średniorocznej co najmniej 0,3 dużej jednostki przeliczeniowej inwentarza (DJP) w przypadku wnioskowania o płatność do trwałych użytków zielonych w pakiecie rolnictwo ekologiczne.
• Dostosowanie zasad realizacji pakietu 7 – Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie dla wszystkich rolników realizujących program czyli uchylenie odniesienia płatności do stanu średniorocznego na rzecz sztuk fizycznych zwierząt utrzymywanych w programie genetycznym.
• W pakiecie 7 – utrzymywanie przez 5 lat liczby zwierząt nie mniejszej niż liczba zwierząt danej rasy, do których została przyznana płatność rolnośrodowiskowa za realizację tego zobowiązania w danym roku lecz nie mniejszej niż liczba zwierząt, do których została przyznana płatność rolnośrodowiskowa w 2011 r.
• W 2011 r. rolnicy realizujący zobowiązanie rolnośrodowiskowe w ramach pakietu 7 do wniosku o przyznanie płatności rolnośrodowiskowej dołączają:
1. oświadczenie podmiotu upoważnionego do realizacji lub koordynacji działań w zakresie ochrony zasobów genetycznych zawierające wykaz zwierząt objętych programem ochrony zasobów genetycznych ras lokalnych – w przypadku wniosku o pierwszą płatność;
2. zaświadczenie o stanie średniorocznym zwierząt, do których przysługuje płatność rolnośrodowiskowa za 2010 r. – w przypadku wniosków kontynuacyjnych, wydane przez podmiot prowadzący księgę hodowlaną lub podmiot prowadzący ocenę wartości użytkowej zwierząt wraz z wykazem tych zwierząt potwierdzoną przez podmiot upoważniony do realizacji lub koordynacji działań w zakresie ochrony zasobów genetycznych, a w przypadku świń – przez prowadzącego księgi hodowlane
• W przypadku realizacji pakietu 4 i 5 – Ochrona zagrożonych gatunków ptaków i siedlisk przyrodniczych oprócz dokumentacji przyrodniczej do wniosku dołącza się opinię regionalnego dyrektora ochrony środowiska o zgodnej ze stanem faktycznym kwalifikacji siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk lęgowych ptaków opisanych w dokumentacji przyrodniczej.
Zmienione rozporządzenie przewiduje też nowe kategorie siły wyższej lub wyjątkowe okoliczności, w przypadku wystąpienia których zwrot udzielonych płatności nie jest wymagany:
1. wywłaszczenie części nieruchomości, jeżeli takiego wywłaszczenia nie można było przewidzieć w dniu rozpoczęcia realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego,
2. zmiana zasięgu obszarów objętych programami mającymi na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych na obszarach szczególnie narażonych na zanieczyszczenia związkami azotu lub zmiana tych programów.
3. określenie obszaru, na którym dotychczas było realizowane zobowiązanie rolnośrodowiskowe, jako obszaru zagrożonego erozją wodną,
4. utrata posiadania gruntów rolnych, na których powinno być realizowane zobowiązanie rolnośrodowiskowe, w wyniku scalenia gruntów dokonanego na podstawie przepisów o scalaniu i wymianie gruntów;
5. niezależna od woli rolnika utrata przez zwierzę wartości hodowlanej ze względu na którą to zwierze zostało objęte programem ochrony zasobów genetycznych.
Jeżeli na skutek działania siły wyższej lub wyjątkowych okoliczności, rolnik nie może dalej realizować zobowiązania rolnośrodowiskowego albo jego części, może on wystąpić do kierownika biura powiatowego Agencji z wnioskiem o wygaszenie tego zobowiązania w całości albo w odpowiedniej części. Kierownik biura powiatowego Agencji bierze pod uwagę możliwość przywrócenia przez rolnika stanu sprzed wystąpienia siły wyższej, umożliwiającego przyznanie płatności rolnośrodowiskowej temu rolnikowi w kolejnym roku realizacji zobowiązania rolnośrodowiskowego.
Ważne terminy:
• 15 marca – rozpoczęcie realizacji programu rolnośrodowiskowego
• 15 marca – 15 maja – termin składania wniosków do BP ARiMR (w 2011 roku wyjątkowo 15 marca – 16 maja)
• 15 maja – ostateczny termin opracowania planu rolnośrodowiskowego, umożliwiającego przystąpienie do programu
• 1 grudnia – 31 marca roku następnego wydawanie decyzji przez Kierownika BP ARiMR
• Do 30 czerwca roku następnego – wypłata środków finansowych na konto beneficjenta.
Uwaga – Informacje na podstawie projektu zmian do Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Program rolnośrodowiskowy" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.
Źródło: Lubelski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.wodr.konskowola.pl, fot. sxc.hu
