Zgodnie z przepisami art. 14 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/2115, państwa członkowskie zobowiązane są do wprowadzenia od dnia 1 stycznia 2025 r. do krajowego porządku prawnego mechanizmu warunkowości społecznej. Mechanizm ten polega na uzależnieniu wysokości wsparcia od przestrzegania wybranych przepisów z zakresu prawa pracy (m.in. poprawność zatrudnienia pracowników w gospodarstwie czy warunki BHP).
Mechanizmem warunkowości społecznej objęci zostaną rolnicy, którzy wnioskują o przyznanie:
1) płatności bezpośrednich, w tym: podstawowego wsparcia dochodów, płatności redystrybucyjnej, płatności dla młodych rolników, płatności związanych z produkcją oraz płatności w ramach ekoschematów (w tym dobrostanowej),
2) płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych, płatności ekologicznych lub premii z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych,
3) płatności ONW.
Kto przeprowadzi kontrole?
Kontrole na potrzeby warunkowości społecznej będzie wykonywała Państwowa Inspekcja Pracy (PIP), która zgodnie z przepisami art. 1 ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Państwowej Inspekcji Pracy, jest organem powołanym do sprawowania nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a więc jest organem odpowiedzialnym za egzekwowanie prawodawstwa w dziedzinie polityki społecznej i zatrudnienia oraz mających zastosowanie norm pracy, o których mowa w przepisach. Zaproponowane rozwiązanie umożliwia wykorzystanie, na potrzeby warunkowości społecznej, istniejącego w PIP systemu typowania i kontroli, opartego o wiedzę i doświadczenie PIP oraz inspektorów kontrolujących niezgodności. PIP będzie wykonywała typowanie podmiotów do kontroli na podstawie historii kontroli tych podmiotów, wpływających skarg oraz przyjętych priorytetów kontrolnych PIP na dany rok – głównie przy uwzględnieniu ostatnich zmian legislacyjnych, a także powstających problemów na rynku pracy, w tym wzrostu poziomu zagrożeń zawodowych i wypadkowych. Dodatkowo wykorzystane zostaną dane zebrane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
Jakie kary dla rolnika?
PIP oraz ARiMR będą współdziałać na etapie typowania oraz kontroli. W czasie kontroli inspektor PIP poczyni ustalenia, co do przestrzegania przez rolnika przepisów krajowych dot. prawa pracy oraz zasad BHP. Jeżeli w wyniku kontroli wykonywanej przez PIP stwierdzone zostanie naruszenie przepisów (niezgodność), to rolnik otrzyma płatności naliczone przez ARiMR w zmniejszonej wysokości. Polska decyduje, że nie nakłada się kary, jeżeli wynosi ona 100 EUR lub mniej w odniesieniu do danego rolnika na rok kalendarzowy; rolnika powiadamia się jednak o stwierdzeniu niezgodności i o obowiązku podjęcia działań naprawczych. Zmniejszenie, co do zasady wynosi 3% całkowitej kwoty płatności. W przypadku poważnych naruszeń zmniejszenie jest wyższe niż 3%. W przypadku powtarzającej się niezgodności zmniejszenie wynosi 10%, zaś w przypadku celowej niezgodności (umyślność) – co najmniej 15%. W przypadkach umyślnego i drastycznego nieprzestrzegania przepisów możliwe będzie całkowite wyłączenie z płatności. Kara administracyjna zostanie zwiększona w przypadku poważnej niezgodności.
Państwowa Inspekcja Pracy w gospodarstwach rolnych prowadzi kontrole na zasadach określonych w ustawie o Państwowej Inspekcji Pracy, co oznacza, że w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy nie wszyscy rolnicy podlegają organom Państwowej Inspekcji Pracy, a jedynie pracodawcy oraz przedsiębiorcy niebędący pracodawcami, na rzecz których świadczona jest praca przez osoby fizyczne, w tym osoby wykonujące na własny rachunek działalność gospodarczą, bez względu na podstawę świadczenia pracy.
Wówczas Państwowa Inspekcja Pracy kontroluje przestrzeganie przepisów i procedur bezpieczeństwa pracy, w tym np. wyposażenie pracowników w odzież i ubrania robocze. Tak jak u każdego pracodawcy inspektor pracy może przyjrzeć się bezpieczeństwu pracy pod kątem wymogów zawartych w Kodeksie pracy i rozporządzeniach mających zastosowanie w procesie produkcji rolniczej.
Kontakt z autorem: wirra@wir.org.pl
Michał Pawliczuk
