Tucz kaczki piżmowej

Pośród mięsa drobiowego dostępnego w polskich sklepach kaczka piżmowa stanowi marginalny odsetek. Wynika to m.in. z faktu dużej produkcji  taniego mięsa brojlerów kurzych oraz młodych indyków rzeźnych. Również smak potraw przyrządzonych z tego ptaka różni się znacząco od kury czy indyka. Mimo to, w polskich gospodarstwach piżmówka jest bardzo popularna i ceniona głównie w związku z jej odpornością na zmienne warunki środowiska i choroby, wszystkożernością, spokojnym usposobieniem i atrakcyjnym wyglądem.

Współcześnie żyjące użytkowe rasy kaczek pochodzą od dwóch gatunków. Jednym z nich jest pospolita kaczka piżmowa pochodząca z Ameryki Południowej, która do dziś dnia występuje w stanie dzikim od Meksyku po Urugwaj. Kaczki te zostały udomowione przez Inków, a do Europy przywieźli je Hiszpanie w XVI wieku.

Obecnie jednak najbardziej rozpowszechnione są we Francji, skąd sprowadzono je do polski w latach 60 XX w. Dlatego też kaczki te nazywa się francuskimi. Inne pospolicie używane nazwy to: lotna i niema. Lotna (latająca, fruwajaca) dlatego, że kaczka ta posiada dużą zdolność lotu, a niema, gdyż w porównaniu z kaczką w typie pekina prawie w ogóle nie wydaje głosu. Odzywa się jedynie sapiąc i charcząc.

Duży, mięsny ptak
Kształt dzisiejszych kaczek piżmowych niewiele się zmienił od czasów jej udomowienia. Kaczki te charakteryzuje w porównaniu z pekinami wydłużony tułów, a także długi ogon pozbawiony loczka (zawinięte sterówki). Nogi kaczek są silne i zaopatrzone w długie i ostre pazury. Na głowie samca znajdują się pomarszczone fałdy skóry, tworzące specyficzne korale.

Od kaczek w typie pekina kaczki piżmowe różnią się także dłuższym rozwojem embrionalnym (wyląg piskląt następuje dopiero po 35 dniach) oraz krótszym przewodem pokarmowym i wolniejszym rozwojem nerek w początkowym okresie życia.  Kaczki piżmowe posiadają także lepiej rozwinięte i mniej otłuszczone mięśnie piersiowe oraz ud w porównaniu z kaczką typu pekin. Tłuszcz piżmówki charakteryzuje korzystna zawartość nienasyconych kwasów tłuszczowych, co świadczy o bardzo wysokich walorach dietetycznych i odżywczych mięsa.

Dorosły kaczor osiąga masę ciała do 5 kg, a kaczka do 2,8 kg. Ogólnie wyróżnia się 3 główne odmiany barwne- białą, czarną i srokatą oraz szarą, kremową i brązową. Są to ptaki odporne na zmienne warunki środowiska oraz osiągają duże przyrosty masy ciała w krótkim czasie. Możliwe jest również krzyżowanie ich z popularnymi kaczkami typu pekin, dzięki czemu uzyskać można niepłodne mieszańce (mulardy) charakteryzujące się ciekawym wyglądem, dobrą mięsnością i dużą masą wątroby. 

Odchów kaczek
Odchów kaczorów piżmowych prowadzi się do 11. (12.), a kaczek do 10. tygodnia życia. W tym czasie samce uzyskują masę ciała dochodząca maksymalnie do 4,5 kg, a samice do 2,5 kg. Ubijane właśnie w tym wieku ptaki uzyskują dużą masę ciała o małej zawartości tłuszczu. Kaczory piżmowe mają lepiej umięśnioną część piersiową tuszki niż kaczki. Największy przyrost mięśni piersiowych następuje u nich miedzy 10. a 12. tygodniem życia.

Dość często praktykuje się wychów kaczek z podziałem na płci. Wychów powinien odbywać się w pomieszczeniu czystym, odkażonym i odpowiednio nagrzanym. Kaczki piżmowe szczepi się zazwyczaj w wieku 3-4 tygodni przeciwko chorobie Derzsyego. Na 1m² posadzki wychowalni przeznacza się 4-5 samców lub 7-8 samic. Całe stado kaczek powinno być podzielone na grupy nie większe niż 300 ptaków, jednak najlepiej utrzymywać piżmówki w stadach do 100 szt. Kaczki piżmowe mają duże potrzeby termiczne, jednak samice są bardziej wrażliwe na niższe temperatury niż samce, dlatego właśnie zaleca się je utrzymywać osobno.

W pierwszym tygodniu życia temperatura pod sztuczną kwoką powinna wynosić od 35 (samce) do 38°C (samice), a w całym pomieszczeniu od 23 do 24°C. Z kolei w drugim tygodniu odpowiednio: 32-35°C oraz 22-23°C. W następnych dwóch tygodniach wychowu zmniejsza się temperaturę pod sztuczna kwoką do 28-30 °C, a w pomieszczeniu 18-20°C. Sztuczne kwoki wyłącza się całkowicie po ukończeniu przez  kaczory 5, a kaczki 6 tygodni życia. W wychowie należy redukować także stopniowo długość dnia świetlnego. W pierwszym tygodniu należy zapewnić 24 h światła, a w drugim i trzecim zaledwie 15. W następnych tygodniach skraca się czas naświetlania do 10 godzin na dobę. 

Podczas odchowu piżmówek może nastąpić wzajemne dziobanie się ptaków (kanibalizm), wyrywanie i zjadanie piór (pterofagia). Te niekorzystne zjawiska występują zazwyczaj między trzecim a szóstym tygodniem odchowu. W celu nim przeciwdziałania kaczkom należy powiększyć wybieg i zacząć podawać dużo zieleniny i gałęzi, a podziobane i najbardziej dziobiące osobniki, izolować.

Zielony wybieg
Po 5. tygodniu życia kaczki piżmowe można utrzymywać na ogrodzonych wybiegach, z dostępem do wody lub bez. Możliwość korzystania z kąpieli sprzyja szybszemu opierzaniu się kaczek i dodatnio wpływa na jakość pierza, ale nadmierna strata energii powoduje zmniejszenie przyrostów masy ciała. Woda w zbiorniku powinna być wymieniana, inaczej może być siedliskiem chorób. Obsada kaczek na wybiegu nie powinna być wyższa niż 2-3 szt./m².

Co pewien czas wybiegi zielone należy uprawiać i obsiewać oraz czyścić i dezynfekować. Teren taki zazwyczaj dzieli się na kwatery (kilkanaście metrów na 5-8 m) i ustawia w nich sprzęt. Przy żywieniu kaczek zielonkami na wybiegu powinny znajdować się specjalne drabinki do ich zadawania. Oprócz tego na terenie umieszczamy poidła i karmidła zabezpieczone w ten sposób by uniemożliwić ptakom wchodzenie do środka. Wybiegi można obsadzić żywopłotami z drzew lub krzewów, które zapewnią cień i spokój ptakom i ogrodzić płotem o wysokości, co najmniej 150 cm. Na wybiegu muszą znaleźć się miejsca ocienione, które tworzymy poprzez obsadę terenu wcześniej wspomnianym żywopłotem, wolnostojącymi drzewami i krzewami oraz montując różnego rodzaju daszki.
     

Kacza pasza
Przez większą część odchowu kaczki żywi się do woli mieszanką pełnoporcjową bądź paszami gospodarskimi. Pasze pełnoporcjowe zazwyczaj mają postać granulatu o średnicy frakcji od 1,5 do 2 mm (pierwszy okres wychowu) oraz 3,5 mm. W pierwszych dniach życia kaczęta można żywić również ugotowanym na twardo jajem kurzym z dodatkiem np. bułki tartej. W drugim okresie odchowu brojlerów ok. 30-40 % mieszanki pełnoporcjowej można zastąpić paszami gospodarskimi tj. śrutami zbożowymi (20%), zielonkami (15%), parowanymi ziemniakami (30%) i suszem z traw (20%). Wśród śrut zbożowych najwartościowsze dla kaczek są: śruta z pszenicy, kukurydzy, jęczmienia, pszenżyta, a ponadto ziarno owsa i ryżu. Do zielonek najchętniej spożywanych przez kaczki zalicza się: gwiazdnicę, mniszek lekarski, komosę, krwawnik, liście cykorii, szpinak, kapustę pekińską, sałatę, jarmuż, lucernę. Kaczkom w oddzielnych korytach należy także podawać mieszankę mineralną. Po ukończeniu 10 tygodnia życia przez kaczory należy ograniczyć im spożycie paszy do 150 g/szt., gdyż w przeciwnym razie mogą się otłuszczać.

W pierwszym tygodniu życia dostęp do karmideł powinien wynosić 10 cm na ptaka, a do poideł od 1,5 do 3 cm. Po tym okresie należy dodać do każdego wymiaru po 2-3 cm. 

Tucz kaczek mulardów
Kaczka mulard jest bezpłodnym mieszańcem kaczora piżmowego i kaczki w typie pekin, o naturalnych, genetycznych predyspozycjach do otłuszczania się. Kiedyś kaczki te przeznaczone były do przymusowego tuczu na stłuszczone wątroby. Dziś ten rodzaj tuczu jest zabroniony w Polsce, a mulardy można tuczyć w tradycyjny sposób. Do tuczu przeznacza się zazwyczaj samce, które szybciej przyrastają, aczkolwiek wyniki tuczu samic są również zadowalające. Kaczki posiadają długi tułów i pojemną jama ciała. Ponadto charakteryzują się metabolizmem prowadzący do skłonności otłuszczania wątroby, szybkim wzrostem i znacznym, chociaż stosunkowo późnym rozwojem mięśni. Łatwo adaptują się do warunków chowu i wykazują małe zróżnicowanie pod względem masy ciała w obrębie stada.

Ptaki odchowuje się  84 dni (12 tyg.) i uzyskują one masę ciała 3,8-4,2 kg i masę wątroby dochodzącą do 80-100 g. Przez ten okres ptaki zużywają  w przeliczeniu na sztukę 13 kg mieszanki pełnoporcjowej (ok. 1,3 kg na 1 kg masy ciała). Tucz prowadzić można  12-14 dni, a masa ciała po jego zakończeniu może dochodzić do 5 kg. W okresie tym należy zwiększyć liczbę karmideł aby umożliwić wszystkim ptakom dostęp do paszy.

Zaleca się również rozmieszczenie karmideł i poideł w taki sposób aby sprowokować większą ruchliwość ptaków, co wpływa na ich lepszą kondycję. Ptaki należy utrzymywać w grupach 15-25 szt., przy obsadzie 5szt/m². Pomieszczenia powinny być wyłożone dobrą ściółką: suchą, elastyczną, bez pleśni. W okresie tuczu mulardom zadawana jest wyłącznie kukurydza, odmiany białej lub żółtej, która musi być dobrej jakości bez pleśni i insektów, oczyszczona z kurzu. Kukurydza podawać należy w postaci parowanej, bądź gniecionej.

Mulardom można zadawać letnią, parowana kukurydzę, o temperaturze ok. 30°C, wówczas jest ona chętniej zjadana przez ptaki. Nie należy stosować innych dodatków jak enzymy czy antybiotyki. Niezbędne jest podawanie świeżej wody. Podczas tuczu wątroba ptaków zmienia metabolizm, czemu towarzyszy zwiększenie jej masy. Miąższowe komórki wątroby ulegają stłuszczeniu, zwiększając swoja objętość. Stłuszczenie to nazywa się prostym i ma charakter przemijający.

Tekst i fot.: dr inż. Radosław Kożuszek