Uprawę ziemniaków rozpoczęto w Polsce od XVI wieku. Ziemniak jest gatunkiem rolniczym o dużym znaczeniu gospodarczym, stanowi źródło pożywienia dla ludzi, a także surowiec dla przetwórstwa, przemysłu spożywczego, skrobiowego oraz jako pasza. Z wieloma odmianami ziemniaków stykamy się na co dzień i są one częścią codziennej diety 40% Polaków. Wartości odżywcze ziemniaków i ich smak to cechy, dzięki którym cieszą się one wielkim zainteresowaniem i popularnością.
W Polsce ogólna liczba gospodarstw uprawiających ziemniaki jadalne spada, ale wzrasta liczba gospodarstw wysoce wyspecjalizowanych w takim kierunku produkcji. Dla gospodarstw tych zasadniczy jest dobór właściwej odmiany przynoszący wymierne korzyści w kształtowaniu plonu i jakości bulw. Polska posiada dużą ofertę odmian ziemniaka. Dla określenia jakości ziemniaków wszystkie odmiany poddawane są badaniom, obserwacji i selekcji. Według wybranych parametrów określana jest ich jakość i zastosowanie. Mowa tutaj o kompleksie odżywczym, smakowym, estetycznym i technologicznym.
Kompleks smakowy, odżywczy i estetyczny
O kompleksie odżywczym decydują: zawartość białka, skrobi, witaminy C, soli mineralnych, a także braku związków, które są szkodliwe, takie jak metale ciężkie, azotany itp. Wszystkie ziemniaki zawierają w sobie białko, magnez, potas, żelazo i witaminy, a dodatkowo likwidują uczucie głodu. Wartość odżywcza ziemniaków jest bardzo duża, zależy ona od konkretnych odmian i warunków uprawy.
Kompleks smakowy obejmuje właściwy smak ziemniaków, ich delikatność, wilgotność, konsystencję, mączystość oraz skłonności do rozgotowania się. Wyróżniamy następujące rodzaje kulinarne ziemniaków:
– Typ A – gatunek ziemniaka sałatkowego o zwięzłej konsystencji, który się nie rozgotowuje i ma delikatną strukturę;
– Typ B – ziemniak użytkowy, którego miąższ jest mączysty i lekko wilgotny o dość zwięzłej strukturze, nadaje się do zup, puree, drugiego dania i ma skłonności do rozgotowania;
– Typ C – ziemniak sypki i mączysty o podwyższonej zawartości skrobi, dużej skłonności do rozgotowania się i lekko szorstkiej strukturze, idealny do puree;
– Typ D – ziemniak bardzo mączysty, którego zastosowanie jest bardzo ograniczone, ponieważ całkowicie się rozgotowuje.
Kompleks estetyczny to nic innego jak wygląd oraz barwa skórki i miąższu – wyróżniamy ich kilka rodzajów: białe, żółte i czerwone, a nawet fioletowe i nie tylko. Ważne są także kształt bulw, twardość miąższu i gładkość skórki najczęściej oceniane przez konsumentów przy zakupach. Za zły wygląd może odpowiadać zła uprawa ziemniaka, niekorzystne warunki pogodowe, choroby i szkodniki, ale także źle dobrana odmiana do warunków i do oczekiwań odbiorcy.
Na kompleks technologiczny składa się wielkość bulw, ich regularny kształt, głębokość oczek, zdolność do zabliźniania ran, odporność na uszkodzenia mechaniczne oraz brak skłonności do rozgotowywania się.
Odmiany ziemniaków jadalnych występujące w Polsce dzielimy na bardzo wczesne, wczesne, średnio wczesne oraz średnio późne i późne. Wg źródła „Odmiany ziemniaków jadalnych w Polsce – przegląd popularnych gatunków z 2022 roku”, wybrane odmiany części stosowanych odmian ziemniaków jadalnych w Polsce według grup wczesności to:
Bardzo wczesne i wczesne
Ruta – najstarsza bardzo wczesna odmiana, pochodząca z 1985 roku, należąca do typu B, o dobrym smaku, okrągłoowalnych bulwach z płytkimi oczkami i jasnożółtym miąższem. Zawiera 12,5% skrobi i jest ziemniakiem ogólnoużytkowym.
Felka Bona – jedna z najmłodszych odmian ogólnoużytkowych, pochodząca z 2002 roku i należąca do typu B. Jej smak jest dobry, bulwy regularne, bardzo duże o okrągłoowalnym kształcie. Miąższ jest żółty i zawiera 14,1% skrobi.
Odmianami bardzo wczesnymi są także: Bard, Lord i bardzo popularny Denar.
Bila – zalicza się do wczesnych odmian z 1994 roku, należąca do typu B i będąca ogólnoużytkowym ziemniakiem. Ma ona bardzo dobry smak, jej żółty miąższ zawiera 12,8% skrobi. Bulwy są bardzo duże, regularne o okrągłoowalnym kształcie.
Owacja – odmiana pochodzi z 2006 roku, a jej typ to B–BC. Smak jest dobry, ale jasnożółty miąższ zawierający 13,8% skrobi jest lekko mączysty. Bulwy są okrągłoowalne, duże i regularne.
Do odmian wczesnych zaliczane są też odmiany: Korona, Oman i Gracja.
Średnio wczesne
Kolia – najstarsza odmiana średnio wczesna. Wywodzi się z 1989 roku i jest ziemniakiem ogólnoużytkowym, należącym do typu B, o bardzo dobrym smaku. Bulwy odmiany są duże, o regularnym okrągłoowalnym kształcie. Jasnożółty miąższ zawiera 13,7% skrobi i niestety jest podatny na wady.
Zebra – wprowadzona w 2000 roku w typie B, o bardzo dobrym smaku. Jej jasnożółty miąższ zawiera 13,6% skrobi, a bulwy są okrągłoowalne, regularne i bardzo duże.
Żagiel – od 2001 roku, należąca do typu B, o dobrym smaku, żółtym miąższu zawierającym 11,8% skrobi oraz małych wymaganiach glebowych.
Andromeda – od 2002 roku, odmiana w typie AB, nadająca się na mrożonki i produkty konserwowe. Jej miąższ jest jasnożółty i zawiera 12,2% skrobi.
Bartek – od 2003 roku, odmiana należy do typu B i ma dobry smak, bardzo duże i regularne bulwy oraz miąższ zawierający 15,2% skrobi w kolorze jasnożółtym.
Cekin i Tajfun – pojawiły się od 2004 roku, należą do typu BC. Są one doskonałe na chipsy i frytki, a ich jasnożółty miąższ zawiera ponad 16% skrobi.
Elanda – od 2005 roku, jest to ogólnoużytkowy typ B, o żółtym miąższu zawierającym 12,9% skrobi.
Średnio późne i późne
Zeusa – od 2000 roku, jedna z najstarszych odmian. Należy ona do typu BC, jest lekko mączysta, ale dobra w smaku. Ma żółty miąższ zawierający 15,9% skrobi. Niestety ta odmiana jest wrażliwa na uszkodzenia mechaniczne.
Syrena – od 2002 roku, zaliczana jest do typu B. Ma ona bardzo duże owalne bulwy, o żółtym miąższu z 13,9% skrobi.
Ursus – od 2004 roku, mączysty ziemniak z typu C. Jego kremowy miąższ zawiera aż 18% skrobi, a smak ziemniaków jest dobry.
Niagara i Medea – od 2005 roku, obie należą do typu B, mają dobry smak oraz okrągłoowalne, regularne, duże bulwy. Jedna i druga odmiana jest odporna na wirusy i ma jasnożółty miąższ. Jedyną różnicą jest tak naprawdę zawartość skrobi, ponieważ Medea ma 14,8%, a Niagara 13,8%.
Konsumenci wybierając ziemniaki w sklepach rzadko mają informacje o odmianie czy jej jakości, a więc wybierają na podstawie wyglądu, czasami nazwy, jeśli są do odmiany przekonani. Patrząc z perspektywy producenta jest nieco inaczej – jemu zależy na jak najlepszym plonie, aby zapewnić jak najlepszą, najbardziej dopasowaną do określonych warunków odmianę ziemniaka ze względów ekonomicznych. Planując sadzenie ziemniaków rolnik musi z wyprzedzeniem podjąć strategiczne decyzje godząc interes swój z oczekiwaniami klientów wynikającymi z przeznaczenia ziemniaków. Wybór odmiany do uprawy w dużym stopniu uzależniony jest od rejonu uprawy. Dlatego pomocą przy jej wyborze jest „Lista odmian zalecanych do uprawy na obszarze województwa”, która dostępna jest na stronie Centralnego Ośrodka Badania Odmian Roślin Uprawnych (COBORU) – https://coboru.gov.pl/pdo/rekomendacja_woj oraz https://coboru.gov.pl/Publikacje_COBORU/LOZ/loz_ziemniak.pdf. (Red. LOZ publikowaliśmy w marcowym wydaniu „WKP”, nr 261).
Lista opracowywana jest na podstawie wyników badań Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO) i jest corocznie aktualizowana. PDO jest systemem stałych lub okresowych badań wartości gospodarczej odmian gatunków roślin uprawnych o dużym znaczeniu gospodarczym dla konkretnych rejonów uprawy.
Trzeba podkreślić, że różnorodny plon wynika ze zmiennych typów gleb, stosowanej agrotechniki czy przebiegu pogody podczas zabiegów uprawowych i wegetacji.
Jadalne i skrobiowe
Odmiany ziemniaka podzielone są na dwa typy – jadalne i skrobiowe.
Pierwszy jadalny jest dodatkowo zróżnicowany pod względem wczesności odmian. Łącznie LOZ ziemniaków przeznaczonych do uprawy w 2023 r. obejmuje 35 odmian. Zalecane do uprawy w poszczególnych grupach są:
– odmiany jadalne bardzo wczesne – Denar, Impala, Werbena, polecane do uprawy w 8 województwach, (u nas także Piwonia),
– odmiany jadalne wczesne – utrzymała się Vineta w 9 województwach oraz Bellarosa i Michalina w 8 województwach (u nas także Gwiazda i Lawenda),
– odmiany jadalne średnio wczesne – Satina w 13 województwach, Jurek i Tajfun w 12, (u nas także Laskara, Meluzyna).
– odmiany jadalne średnio późne i późne – pozostała Jelly w 10 województwach jako jedyna rekomendowana odmiana w tej grupie wczesności,
– odmiany skrobiowe – średnio wczesne Jubilat, Mieszko, Kuba i późne Kuraś w 4 województwach. (U nas także wczesne Partner, średnio wczesne – Torpeda, średnio późne – Amarant, p. Hinga).
Najliczniejszą ofertę rekomendowanych do uprawy odmian ziemniaka mają do dyspozycji rolnicy z woj. zachodniopomorskiego aż 22, woj. kujawsko-pomorskiego – 19 oraz pomorskiego – 16 odmian i łódzkiego – 14 odmian.
Według danych PDO 2023 w województwie kujawsko-pomorskim rekomendowanych jest łącznie 19 odmian (wytłuszczone powyżej, w tym trzy odmiany są na etapie wstępnej rekomendacji.
Źródło: KPODR, Aleksander Wróbel
