Warunkowość – chcesz dopłaty, musisz się dostosować

Zgodnie z zawartymi w nowo opracowanym Planie Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 zasadami przyznawania płatności dla gospodarstw rolnych, będą one od przyszłego roku uzależnione od spełnienia zasad tzw. warunkowości.

Warunkowość to zbiór przepisów, które będą musiały być przestrzegane w gospodarstwie jako minimalne wymagania. Dopiero po ich zrealizowaniu będzie można myśleć o ubieganiu się o określone płatności, np. zawarte w ekoschematach. Zasada jest jasna: nie wypełniasz zasad warunkowości – nie otrzymujesz dopłat.

Warunkowość składa się z wymogów podstawowych w zakresie zarządzania (tzw. wymogi SMR) oraz norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska (tzw. normy DKR). Odnoszą się one do następujących obszarów:

• klimat i środowisko,
• zdrowie publiczne, zdrowie zwierząt i zdrowie roślin,
• dobrostan zwierząt.

Jak już wspomniano wymogi warunkowości to wymogi obowiązkowe, które muszą spełniać rolnicy ubiegających się o płatności bezpośrednie oraz płatności w ramach interwencji II filara. Dopiero spełnienie wymagań większych niż w niej określone otwiera drogę do pieniędzy dla gospodarstwa.

Normy DKR zawarte w zasadach warunkowości

W Planie Strategicznym dla WPR na lata 2023-2027 określono 9 praktyk dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, które wyszczególniono poniżej:

Wszystkie wynikają z dotychczasowych zasad związanych z tzw. zazielenieniem i wymogów cross-compliance, ale w szczegółach mogę nie być takie same. Z tego względu zamieszczamy ich opis w aktualnym brzmieniu, co pozwoli na zapoznanie się z nimi i odpowiednie przygotowanie gospodarstwa do nowych wymogów.

DKR 1 – Utrzymywanie trwałych użytków zielonych

Realizowane będzie w oparciu o stosunek powierzchni trwałych użytków zielonych do powierzchni użytków rolnych na poziomie krajowym, regionalnym, subregionalnym, grup gospodarstw lub gospodarstwa. Ten stosunek nie może spaść o więcej niż 5% w porównaniu z rokiem referencyjnym 2018.

W przypadku zmniejszenia wskaźnika TUZ o więcej niż 5 %, przekształcanie trwałych użytków zielonych jest niedopuszczalne, a rolnicy, którzy przekształcili trwałe użytki zielone, będą zobowiązani do przywrócenia określonej powierzchni gruntu w TUZ lub odtworzenia TUZ na innym gruncie.

Główny cel praktyki: przyczynienie się do ochrony zasobów węgla, a także ochrony gleby, zwiększenia pochłaniania dwutlenku węgla oraz zachowania różnorodności biologicznej.

DKR 2 – Ochrona terenów podmokłych i torfowisk

Na wyznaczonych obszarach podmokłych  i torfowiskach rolnicy są zobowiązani przestrzegać zakazu ich przekształcania i zaorywania. Norma ta ma obowiązywać od 2025 roku. Przesunięcie czasowe związane jest z koniecznością aktualizacji bazy danych gleb pochodzenia organicznego.

Główny cel praktyki: ochrona gleb najbogatszych w węgiel, poprzez ochronę torfowisk i terenów podmokłych.

DKR 3 – Zakaz wypalania ściernisk, chyba że służy ono zdrowiu roślin

Dotyczy wszystkich użytków rolnych podlegających warunkowości.

Cel główny praktyki: utrzymanie poziomu materii organicznej gleby i zapobieganie bezpośrednim emisjom dwutlenku węgla i pyłu drobnego (PM 2.5) do atmosfery. Ponadto ochrona struktury gleby przed degradacją oraz ochrona życia biologicznego.

DKR 4 – Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych

Wiąże się z zakazem stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych  w pobliżu wód powierzchniowych w odległości wynoszącej co najmniej 3 m. Dotyczy wszystkich użytków rolnych sąsiadujących z wodami powierzchniowymi i podlegających warunkowości. Wody powierzchniowe w tym przypadku to: rowy o szerokości powyżej 5 m liczonej na wysokości górnej krawędzi brzegu rowu, jeziora i zbiorniki wodne, cieki naturalne, kanały, ujęcia wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy Prawo wodne, obszary morskiego pasa nadbrzeżnego.

Cel główny praktyki: zmniejszenie zanieczyszczenia wód, w szczególności nawozami i środkami ochrony roślin pochodzącymi ze źródeł rolniczych. Poprawa jakości wód i ochrona wód przed eutrofizacją.

DKR 5 – Zarządzanie orką w celu zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, biorąc pod uwagę nachylenie terenu

Grunty orne położone na stokach o nachyleniu  ≥ 20% uznaje się za utrzymywane zgodnie  z normami, jeżeli gruntów tych:
1) nie wykorzystuje się pod uprawę roślin wymagających utrzymywania redlin wzdłuż stoku;
2) nie utrzymuje się jako ugór czarny w okresie od jesienno-zimowym (od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego).

Natomiast grunty orne, położone na stokach o nachyleniu ≥ 20%, wykorzystywane pod uprawę roślin wieloletnich, utrzymuje się z okrywą roślinną lub ściółką w międzyrzędziach.

Cel główny praktyki: ograniczenie zjawiska erozji gleb oraz procesów towarzyszących,  tj. transportu składników nawozowych i zanieczyszczenia wód związkami biogennymi, utraty materii organicznej gleb zagrożonych erozją, zamulanie dróg, poboczy oraz cieków wodnych.

DKR 6 – Minimalna pokrywa glebowa w celu uniknięcia niepokrytej gleby w najbardziej newralgicznych okresach

Na powierzchni stanowiącej co najmniej 30% gruntów ornych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, utrzymywana ma być okrywa ochronna gleby w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego lub prowadzony system uprawy bezorkowej lub pasowej.

Cel główny praktyki: ochrona gleby przed erozją i utratą materii organicznej gleby. Ponadto ograniczenie spływu nawozów i związków biogennych do wód, przez co ogranicza się ich zanieczyszczenie.

DKR 7 – Zmianowanie upraw lub inne praktyki mające na celu zachowanie potencjału gleby, w tym dywersyfikacja upraw

Gospodarstwa powyżej 10 ha gruntów ornych zobowiązane są do prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65% powierzchni gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 90% powierzchni gruntów ornych.

Za odrębną uprawę uznaje się:

− rodzaj w klasyfikacji botanicznej upraw,
− pszenicę orkisz Triticum spelta,
− formę ozimą i jarą tego samego rodzaju,
− gatunek z rodzin kapustowatych (Brassicaceae), psiankowatych (Solanaceae) i dyniowatych (Cucurbitaceae),
− grunt ugorowany,
− trawę lub inne pastewne rośliny zielne.

Z wdrażania normy wyłączone są gospodarstwa o powierzchni do 10 ha gruntów ornych oraz te, w których:

– więcej niż 75% GO jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych lub stanowi sumę powyższych,

– więcej niż 75% UR stanowi TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, lub stanowi sumę powyższych,

– prowadzona jest produkcja ekologiczna potwierdzona certyfikatem.

Cel główny praktyki: zachowanie potencjału gleb poprzez przerywanie upraw monokulturowych jako jednego z czynników wpływających na degradację gleb. Praktyka będzie ograniczała specjalizację produkcji, co w efekcie przekłada się na zmniejszenie zużycia przemysłowych środków produkcji, tj. głównie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin. Intensywne użytkowanie gleb w monokulturach niszczy strukturę gleb, prowadzi do nadmiernej aeracji siedlisk oraz do mineralizacji próchnicy i uwalniania dużych ilości dwutlenku węgla do atmosfery.

DKR 8 – Obszary nieprodukcyjne

Rolnicy posiadający grunty orne o powierzchni powyżej 10 ha gruntów ornych w gospodarstwie zobowiązani są do przeznaczenia co najmniej 4% ich powierzchni na obszary lub obiekty nieprodukcyjne. W przypadku jeśli do wypełniana normy wykorzystywane są międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez środków ochrony roślin, minimalny udział powierzchni gruntów ornych w gospodarstwie przeznaczany na obiekty lub obszary nieprodukcyjne oraz międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez środków ochrony roślin, wynosi co najmniej 7%, z czego co najmniej 3% powierzchni gruntów ornych stanowią obszary lub obiekty nieprodukcyjne lub grunty ugorowane.

W przypadku jeśli rolnik podejmie w ramach ekoschematów zobowiązanie dotyczące przeznaczenia co najmniej 7% gruntów ornych w gospodarstwie na obiekty lub obszary nieprodukcyjne, minimalny udział gruntów ornych w gospodarstwie na obszary i obiekty nieprodukcyjne w ramach normy DKR 8 zostaje obniżony do 3%.

Obiektami nieprodukcyjnymi służącymi do realizacji ww. obowiązku są następujące elementy:

− elementy krajobrazu objęte obowiązkiem zachowania w ramach normy DKR 8,
− grunty ugorowane, w tym ugory z roślinami miododajnymi, bez stosowania środków ochrony roślin,
− żywopłoty, pasy zadrzewione, zadrzewienia liniowe
− pojedyncze drzewa,
− rowy,
− zagajniki śródpolne,
− oczka wodne,
− miedze śródpolne i strefy buforowe, w tym strefy buforowe objęte normą DKR 4;
− pasy gruntów kwalifikujące się do płatności wzdłuż obrzeży lasu (bez produkcji) bez stosowania środków ochrony roślin.

Obiektami produkcyjnymi służącymi do realizacji ww. obowiązku są również międzyplony oraz uprawy wiążące azot bez stosowania środków ochrony roślin, spełniające określone kryteria. Do wyliczenia minimalnej powierzchni przeznaczanej na obiekty lub obszary nieprodukcyjne, międzyplony lub uprawy wiążące azot, uprawiane bez środków ochrony roślin, stosowane są współczynniki ważenia i konwersji (analogiczne jak w ramach zazielenienia).

W ramach normy zachowaniu w gospodarstwie podlegają następujące elementy krajobrazu: drzewa będące pomnikami przyrody, oczka wodne o powierzchni mniejszej niż 100 m2  oraz rowy o szerokości nieprzekraczającej 2 m.

Na użytkach rolnych obowiązuje zakaz przycinania drzew i żywopłotów (z wyłączeniem wierzb, drzew owocowych i zagajników o krótkiej rotacji) w okresie lęgowym ptaków, tj. od dnia 15 kwietnia do dnia 31 lipca.

Z wdrażania normy wyłączone są gospodarstwa o powierzchni do 10 ha gruntów ornych oraz te, w których

– więcej niż 75% GO jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych, uprawy roślin strączkowych lub ugorowanych,

– więcej niż 75% UR stanowi TUZ lub jest wykorzystywanych do produkcji traw lub innych zielnych roślin pastewnych.

Cel główny praktyki: wdrażanie polityki zrównoważonego rozwoju, przyczynia się do wzmocnienia sieci siedlisk przyrodniczych, płatów i korytarzy ekologicznych, a przez to  zwiększenia różnorodności gatunkowej roślin i zwierząt. Bezpośrednio przyczynia się do poprawy różnorodności biologicznej poprzez zachowanie i utrzymanie wskazanych elementów krajobrazu, a także poprzez określenie okresu przycinania drzew i krzewów w okresie lęgowym ptaków w gospodarstwach rolnych.

DKR 9 – Zakaz przekształcania lub zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000

Cenne trwałe użytki zielone zostaną wyznaczone na obszarach Natura 2000 w sposób analogiczny do obecnego w ramach zazielenienia, tzn. jako te trwałe użytki zielone, dla których w planach zadań ochronnych albo w planach ochrony określono działania ochronne dla siedlisk przyrodniczych, gatunków roślin i zwierząt oraz ich siedlisk, lub, w przypadku nieustanowienia planów zadań ochronnych albo planów ochrony dla obszarów Natura 2000, zostaną one wskazane  w załączniku do właściwego rozporządzenia.

Cel główny praktyki: utrzymanie wyznaczonych cennych trwałych użytków zielonych na obszarach Natury 2000 w celu zachowania różnorodności biologicznej.

Na zakończenie przypominamy – zgodnie z zasadami warunkowości  wszystkie wymienione wyżej praktyki, jeśli oczywiście występują na terenie gospodarstwa, muszą być spełnione jeśli  jego właściciel zamierza ubiegać się o jakiekolwiek płatności.

Opracowanie:

Elżbieta Bryl, Marta Ceglarek, Paweł Dopierała, Grzegorz Wysocki
Wielkopolska Izba Rolnicza