Mangan jest niezbędnym dla życia roślin mikroelementem pokarmowym. Fizjologiczna funkcja manganu polega na udziale tego składnika w szeregu reakcji enzymatycznych. Mangan wpływa na podwyższenie intensywności oddychania, asymilacji dwutlenku węgla i syntezy węglowodanów.
Wpływa również na utlenianie żelaza dwuwartościowego w roślinie. Brak manganu jest przyczyną powstawania w roślinie nadmiaru nie dotlenionego żelaza, które wpływa niekorzystnie. Przy zbyt dużym pobieraniu manganu nadmiar w roślinie nieaktywnego żelaza utlenionego wywołuje oznaki niedoboru żelaza. Wobec tego mangan w roślinie odgrywa rolę regulatora między aktywną (Fe 2+), a nieaktywną (Fe 3+) formą żelaza. Mangan wywiera pewien wpływ na redukcję azotanów do azotynów, a nawet do amoniaku w roślinie. Ogromną rolę odgrywa we wzroście mikroorganizmów. Od dawna znane jest dodatnie działanie soli manganowych na wzrost roślin. Zawartość manganu w roślinach może się wahać w szerokich granicach i zależy od gatunku oraz części roślin, wieku, zapasów manganu przyswajalnego w glebie i innych czynników.
Niedobór manganu odbija się także na wyglądzie roślin i powoduje występowanie charakterystycznych chorób. Przede wszystkim występuje cętkowana chloroza, która się rozprzestrzenia między żyłkami liści, zwłaszcza młodych, i w miarę nasilania przechodzi w nekrotyczne plamy.
Zawartość manganu w glebie ulega wielkim wahaniom. Ogółem w glebach jest wyższa niż innych mikroelementów i wynosi od 20 do 5 000 mg Mn w 1 kg gleby. Barak jest korelacji pomiędzy składem mechanicznym gleby, a zawartością manganu. Największe ilości manganu stwierdzono w niektórych rędzinach i madach, najmniejsze na glebach piaszczystych. W glebach mangan występuje w związkach mineralnych i organicznych, w minerałach pierwotnych i wtórnych pod postacią trudno rozpuszczalną, trudną przyswajalną dla roślin, w stanie zaadsorbowanym przez kompleks glebowy i w roztworze glebowym.
Mangan występuje w glebie w kilku postaciach:
- rozpuszczalnego w wodzie Mn 2+
- wymiennego Mn 2+
- łatwo ulegającego redukcji Mn02
- utlenionej – nieczynnej.
Za czynny, łatwo przyswajalny przez rośliny uważa się mangan rozpuszczalny, wymienny i łatwo ulegający redukcji.
Zawartość przyswajalnych form manganu i jego dostępność dla roślin uzależniona jest od wielu czynników jak:
- odczyn gleby; im gleba jest bardziej kwaśna, tym związki manganu są bardziej rozpuszczalne i łatwiej dostępne.
W glebach bardzo kwaśnych koncentracja przyswajalnego manganu może być nawet toksyczna dla roślin. W takich warunkach mangan ulega łatwo wymywaniu . Wapnowanie ogranicza przyswajalność manganu oraz wymywanie go w głębsze warstwy gleby, - uwilgotnienie gleby; w glebach dobrze uwodnionych zawartość manganu przyswajalnego jest wysoka, a w lata suche, bądź w glebach suchych występują częściej objawy niedoboru na roślinach uprawnych. Objawy niedoboru manganu nasilają się także w czasie wilgotnej, ale zimnej pogody.
- nawożenie organiczne oraz materia organiczna gleby ograniczają dostępność manganu dla roślin.
Rozpuszczalne związki manganu występują w glebie przy pH poniżej 6.
Przeważnie gleby kwaśne nie potrzebują nawożenia manganem, dlatego nawozi się je nim tylko w tych wypadkach, gdy jest ogólny brak tego pierwiastka. Natomiast na glebach obojętnych i zasadowych mangan jest mocno związany i może zachodzić konieczność stosowania nawozów manganowych.
Najczęściej brak przyswajalnego manganu występuje na alkalicznych torfach, wapiennych glebach mulistych, nadmiernie wapnowanych gleb starych i świeżo wapnowanych glebach bielicowych.
Objawy niedoboru manganu występują więc najczęściej na glebach podmokłych, gliniastych, słabo przepuszczalnych, o wysokim poziomie wody gruntowej i pH gleby powyżej 6,6 oraz przy wysokiej zawartości wapnia i substancji organicznych.
W przypadku objawów niedoborowych na liściach (skrajnego głodu) nawozy manganowe należy stosować natychmiast opryskując rośliny dolistnie.
Rośliny szczególnie wrażliwe na niedobór manganu to: owies, pszenica, jęczmień, lucerna, koniczyna, ziemniaki, kukurydza, buraki, groch, rzepak, rośliny kapustne, fasola, pomidor, papryka, cebula, czosnek, oraz drzewa i krzewy owocowe, rośliny jagodowe i róże.
W uprawach rolniczych należy stosować natychmiast po wystąpieniu objawów niedoboru manganu na plantacji. Chorobą roślin zbożowych spowodowaną głodem manganowym jest szara plamistość, a najmniej na tą chorobę jest odporny owies. Podobny przebieg choroby można obserwować u pszenicy, jęczmienia. Natomiast buraki, ziemniaki, pomidory, groch, konopie pobierają znacznie więcej niż zboża bo do kilograma manganu z ha. Z powodu głogu manganowego i na tych roślinach występują objawy niedoborowe jak: żółta plamistość na buraku cukrowym, pastewnym i ćwikłowym.
Z warzyw np. szpinak ulega często szarej plamistości. Niedobór manganu w pomidorach objawia się stopniowym zanikiem zielonej barwy liści, blaszka liścia zabarwia się na żółto, a nerwy liści nadal pozostają zielone. Takie same objawy niedoborowe można zaobserwować u kapusty, papryki, ogórków i ziemniaków.
Gdy występują objawy niedoborowe manganu na liściach roślin to już jest stan chorobowy roślin i należy uzupełnić jego braki poprzez dokarmianie dolistne opryskując rośliny np. Chelatem manganu (Mikrovit Mn) lub Chelatem manganu forte 14, który może być zastosowany zarówno do doglebowego jak i do dolistnego dokarmiania roślin ogrodniczych i rolniczych.
We wszystkich uprawach ogrodniczych: czy to w uprawach warzywniczych czy w uprawach sadowniczych, które to rośliny wytwarzają jako plon główny owoce, mikroelementowy pierwiastek manganu jest dla nich bardzo ważny. Spełnia on bardzo pozytywną rolę, wpływa na zabarwienie owoców dla podkreślenia typowego zabarwienia dla danego gatunku i odmiany uprawianych roślin. Na przykład w sadach jabłoniowych czy gruszowych należy wykonać dokarmianie dolistne na 4 i 2 bądź na 6, 4 i 2 tygodnie przed planowanym zbiorem owoców. A jeśli są już niedoborowe objawy manganu na liściach to wówczas i po zakończeniu kwitnienia roślin należy ten pierwiastek dostarczyć dolistnie.
Jak poznać – pytają często sadownicy – że zmuszony jestem podać dolistnie mangan? Jeśli w Twoim sadzie jabłoniowym czy gruszowym są już objawy niedoborowe manganu na liściach i owoce, które rok wcześniej zerwałeś z drzew i po przechowaniu w chłodni czy w przechowali widzisz, że owoce np. odmiana Idared z jednej strony są czerwone, a z drugiej powinna być zielona skórka a jest żółta. Czy np. gruszki po wyjęciu z chłodni zaraz żółkną to świadczy o tym, że w owocach jest niedobór manganu i dlatego w tych przed zbiorczych terminach należy dokarmiać drzewa stosując w dokarmianiu dolistnym w/w mikroelementowe nawozy manganu. Natomiast w uprawach warzyw liściastych, gdy nie zostaną, przy objawach niedoborowych manganu dokarmione rośliny uprawne dolistnie liście będą żółkły i dojdzie do ich defoliacji.
dr Bogdan Z. Jarociński,
Spec. I i II stopnia
MODR Warszawa, Oddział w Radomiu
Źródło: Raport Rolny, fot. sxc.hu
