Można przyjąć, na podstawie danych GUS, że w pięcioleciu 2006-2010, powierzchnia uprawy kukurydzy w Polsce wynosiła około 700 tysięcy hektarów. Kukurydzę na ziarno uprawiano na powierzchni około 300 tysięcy hektarów, a na kiszonkę na powierzchni około 400 tysięcy hektarów. W 2011 roku odnotowano kilku procentowy wzrost areału kukurydzy na ziarno. W obydwu kierunkach uprawy kukurydzy są jeszcze bardzo duże możliwości zwiększenia produkcji.
Kukurydza jest rośliną bardzo wydajną. Z 1 hektara udanej plantacji można zebrać 80-100 kwintali suchego ziarna, wyżywić 2-3 bukaty, odchować 22-28 tuczników lub wyprodukować 13-15 tys. litrów mleka.
Kukurydza ma bardzo wszechstronne zastosowanie w żywieniu wszystkich grup zwierząt gospodarskich. Szczególna wartość żywieniowa ziarna kukurydzy polega na idealnym zbilansowaniu energii pochodzącej ze skrobi i tłuszczu z włóknem surowym. W suchej masie ziarna jest około 70% skrobi i prawie 4% tłuszczu, przy zawartości włókna surowego w granicach 3%. Ziarno kukurydzy nie zawiera żadnych substancji anty-żywieniowych. Ujemną cechą jest niska zawartość białka, około 9 – 10%. Białko ma niekorzystny skład aminokwasowy. Głównym składnikiem białka jest zeina. W niedoborze występują aminokwasy egzogenne: lizyna i tryptofan. W mieszankach paszowych z kukurydzą konieczny jest dodatek komponentów wysokobiałkowych.
Ze względu na wysoką koncentrację energii i niską zawartość włókna, ziarno kukurydzy jest szczególnie przydatne w żywieniu zwierząt monogastrycznych: drobiu, trzody chlewnej, a także ryb.
Kukurydza może być uprawiana także na CCM (corn cob mix), czyli kiszonkę z odkoszulkowanych i rozdrobnionych kolb. Jest to głównie pasza dla trzody chlewnej. Może być również stosowana w tuczu ryb. Ze względu na udział rdzeni kolb, w CCM jest wyższa zawartość włókna surowego w porównaniu z ziarnem suchym lub konserwowanym na mokro. Zawartość włókna na ogół nie przekracza 6% i dlatego CCM jest dobrze tolerowane przez trzodę chlewną. W przypadku uprawy kukurydzy na CCM dodatkowo wymagana jest dobra struktura kolby – korzystny stosunek ziarna do rdzenia. W Polsce produkcja CCM z kukurydzy jest mało popularna, gdyż wiąże się z zadawaniem paszy „na mokro”. Ten kierunek wykorzystania kukurydzy ma duże znaczenie w Austrii i niektórych landach niemieckich.
Ziarno kukurydzy to również idealny surowiec do produkcji skrobi, wysokiej jakości oleju, a w przemiale na sucho również grysu i mąki kukurydzianej.
Skrobia może być wykorzystywana do produkcji bio-etanolu (około 4 tysięcy litrów z hektara) lub do produkcji izoglukozy znajdującej zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu spożywczego i innych gałęziach przemysłu.
Głównym celem uprawy kukurydzy w technologii ziarnowej jest produkcja suchego ziarna, które jest przedmiotem obrotu krajowego i międzynarodowego.
Ziarno kukurydzy w warunkach klimatycznych Polski zawiera przy zbiorze średnio około 30% wody. Wymaga natychmiastowego dosuszania do około 14 % zawartości wody, gdyż tylko przy takim poziomie wilgotności może być przechowywane przez dłuższy okres czasu. Ziarno nie dosuszone po zbiorze ulega zepsuciu wskutek działalności drobnoustrojów – bakterii i grzybów.
Proces suszenia ziarna kukurydzy jest bardzo kosztowny i pochłania ponad 30 % całkowitych kosztów produkcji kukurydzy na ziarno. Koszty suszenia z roku na rok wzrastają. Koszt wysuszenia jednej tony ziarna kukurydzy o zawartości wody 35% wynosi aż 120 zł. Przy plonie 14 ton mokrego ziarna kukurydzy z hektara o wilgotności 30 % na suszenie trzeba wydać około 1500 zł. Podane koszty nie obejmują amortyzacji suszarni. Nic więc dziwnego, że producenci poszukują tańszych rozwiązań konserwacji ziarna kukurydzy.
Alternatywą do suszenia ziarna może być jego konserwacja na mokro, szczególnie, gdy ziarno jest wykorzystywane jako pasza we własnym gospodarstwie lub jako surowiec do produkcji bioetanolu.
Ziarno konserwowane na mokro może być wykorzystywane w żywieniu zwierząt przeżuwających, w intensywnej produkcji mleka i mięsa wołowego.
W procesie konserwacji ziarna na mokro wykorzystuje się technologię rękawów foliowych, do których surowiec jest wtłaczany przy pomocy pras silosujących.
Stosunkowo niskie obecnie ceny rękawów foliowych sprawiają, że zakiszanie w nich ziarna jest znacznie tańsze niż w silosach przejazdowych, biorąc pod uwagę koszt wybudowania nowych obiektów. Proces zakiszania przebiega w warunkach beztlenowych.
Ziarno kukurydzy, po jego zgnieceniu, dobrze ubite, kisi się szybko i bez strat. Zagęszczenie surowca w rękawach wynosi od 600 do 1100 kg/m3.
Rękawy foliowe służą też do produkcji CCM. W rękawach foliowych może być konserwowane całe, nie rozdrobnione ziarno kukurydzy. Mamy wówczas do czynienia z procesem samokonserwacji (inertacji). Proces ten polega na tym, że tlen wypełniający przestrzenie między ziarnami jest zużywany i zastąpiony przez dwutlenek węgla, który pełni funkcję konserwanta ziarna.
Usługa pakowania w rękaw foliowy jednej tony ziarna kukurydzy na potrzeby gorzelni, niezależnie od wilgotności kosztuje około 20 zł. Zgniecenie i spakowanie w rękaw mokrego ziarna, czy to kukurydzy czy innych zbóż, wynosi około 35 zł/t. Powyższe ceny obejmują kompleksową usługę wraz z kosztem rękawa foliowego. Są to ceny konkurencyjne w stosunku do kosztów suszenia ziarna.
Kukurydza jest doskonałym, wysokowydajnym surowcem do produkcji bioetanolu więc wiele gorzelni chętnie wykorzystuje ten surowiec. Mokre ziarno kukurydzy do przetwórstwa pochodzi bezpośrednio z pola, od kombajnu.
W tym celu wysiewa się mieszańce kukurydzy od najwcześniejszych do najpóźniejszych. Zapewniają one dostęp surowca od września, aż do grudnia – stycznia. Część ziarna konserwuje się w rękawach foliowych do wykorzystania w tych okresach, kiedy surowiec nie może być pozyskiwany bezpośrednio z pola. Rękawy foliowe w tym przypadku zastępują również magazyny, jakie byłyby niezbędne do przechowywania surowca.
Wśród zalet technologii konserwacji pasz na mokro, poza znacząco niższymi kosztami w stosunku do tradycyjnych technologii, należy wymienić między innymi:
- Możliwość wykonania zbiorów ziarna w okresie, kiedy osiąga ono najwyższą wartość żywieniową i jest najbardziej przyswajalne dla zwierząt. Następuje to w chwili zasychania łodyg, gdy składniki pokarmowe nie są już przemieszczane do ziarna, 2-3 tygodnie przed agrotechnicznym terminem zbioru. To z kolei daje więcej czasu na przygotowanie pola i terminowy siew zbóż ozimych.
- Ograniczenie strat plonu. Wcześniejsze zbiory eliminują możliwość wpływu niekorzystnych czynników (pogoda, ptactwo), dzięki czemu wydajność ziarna i słomy z hektara może być do 30 % wyższa.
- Ograniczenie strat w przechowywaniu zgniecionego ziarna w rękawach foliowych. Łatwiej jest utrzymać warunki beztlenowe niż w przypadku tradycyjnych metod przechowywania paszy (np. silosy), gdzie istnieje większa 1możliwość dostępu powietrza.
- Zmniejszenie kosztów przechowywania. Rękawy foliowe są tanią alternatywą dla kosztownej infrastruktury magazynowej.
- Uzyskanie lepszej jakości paszy.
Stosowanie zakiszonego ziarna lub kiszonki z paszy objętościowej stabilizuje florę bakteryjną w przewodzie pokarmowym zwierząt. Stosowanie suchego ziarna w nadmiarze w żywieniu zwierząt powoduje acydozę, czyli kwasicę u bydła. Zastosowanie paszy z mokrego zakiszonego ziarna ogranicza możliwość wystąpienia tej choroby.
Przedstawiona wyżej technologia konserwacji ziarna kukurydzy na mokro jest stosowana z powodzeniem również w naszym kraju, w dużych towarowych przedsiębiorstwach rolnych, oraz mniejszych gospodarstwach zajmujących się produkcja mleka i mięsa.
dr inż. Roman Warzecha
Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin
Źródło: Raport Rolny, fot. sxc.hu
