Warunkowość stanowi połączenie i wzmocnienie wymogów zasady wzajemnej zgodności oraz zazielenienia, które obowiązywały do 2022 roku. Chociaż została wprowadzona dopiero w 2023 roku, to przepisy zdążyły się już zmienić i są inne niż te, które były przekazywane na szkoleniach organizowanych zeszłej wiosny.
Warunkowość jest obowiązkowa dla rolników, którzy wnioskują między innymi o przyznanie płatności bezpośrednich.
Warunkowość uzależnia otrzymanie pełnego wsparcia w ramach:
- płatności bezpośrednich (w tym ekoschematów),
- płatności rolno-środowiskowo-klimatycznych,
- płatności ekologicznych,
- premii z tytułu zalesień, zadrzewień lub systemów rolno-leśnych oraz
- płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami (ONW).
GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach
GAEC 6 to zapewnienie minimalnej pokrywy glebowej w okresie od dnia zbioru uprawy w plonie głównym do dnia 15 października.
W okresie od dnia zbioru plonu głównego do dnia 15 października dopuszcza się jednak niezbędną przerwę na wykonanie zabiegów agrotechnicznych ze względu na wysiew roślin ozimych lub międzyplonów. Taka przerwa nie może jednak trwać dłużej niż 4 tygodnie.
Celem normy jest uniknięcie pozostawienia gleby bez okrywy w okresie, gdy jest narażona na erozję wodną i wietrzną, a także zapobieganie utracie węgla w glebie.
Przepisy mówią, że 80% gruntów ornych wchodzących w skład gospodarstwa w powyższym okresie musi znaleźć się pod okrywą, do której zaliczamy:
- okrywę roślinną: trawy na gruntach ornych, międzyplony, wsiewki, rośliny bobowate drobnonasienne oraz ich mieszanki z trawami, a także uprawy główne znajdujące się minimum do 15 października na polu,
- pozostawione ściernisko,
- grunty pokryte resztkami pożniwnymi oraz samosiewami zebranej uprawy, a także mulczem.
Mulczowanie rozumiane jest jako częściowe wymieszanie międzyplonu lub części roślin pozostałych po zbiorze plonu głównego (np. słomy), z powierzchniową warstwą gleby.
Oznacza to, że rolnicy mogą wykonać od 2024 roku orkę zimową na dowolnej powierzchni według własnych potrzeb, z zachowaniem okrywy w wyżej wymienionym terminie.
W uprawach trwałych (sady – drzewa owocowe) utrzymuje się okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego.
Norma obejmuje wszystkie gospodarstwa ubiegające się o płatności obszarowe, a zatem gospodarstwo o powierzchni 1 hektara, musi mieć we wskazanym terminie okrywę stanowiącą minimum 0,80 ha.
Jak to działa w praktyce?
Przykład 1
Gospodarstwo posiada 10 hektarów gruntów ornych, w tym 5 hektarów kukurydzy, 3 hektary buraka cukrowego i 2 hektary pszenicy ozimej.
Policzmy: 80% x 10 ha = 8 ha, a zatem to gospodarstwo powinno mieć 8 hektarów pod okrywą do 15 października. Do tej okrywy zalicza się kukurydza i burak cukrowy, które znajdują się jeszcze na polu, zatem gospodarstwo automatycznie spełnia wymogi normy.
Przykład 2
Gospodarstwo posiada 50 hektarów użytków rolnych, w tym 20 hektarów stanowi kukurydza, 10 hektarów pszenica ozima, 9 hektarów rzepak ozimy, 4 hektary facelii, 2 hektary owsa oraz 5 hektarów łąki oznaczonej jako trwały użytek zielony.
Policzmy: Bierzemy pod uwagę tylko grunty orne, bez TUZ, a zatem 80% x 45 ha = 36 ha.
Z wyliczeń wynika, że to gospodarstwo powinno mieć 36 hektarów pod okrywą w wymaganym okresie. Jak to sprawdzić? Kukurydza będzie jeszcze na polu, chyba, że zostanie skoszona na kiszonkę. Załóżmy, że jej uprawa jest na ziarno, a zatem na powierzchni 20 hektarów rolnik spełni wymogi normy. Pozostaje jeszcze 16 hektarów (36 ha – 20 ha), na których norma również musi być spełniona. Jeżeli rolnik wysieje w sierpniu rzepak (9 ha) to powierzchnia zasiewu również będzie liczyła się do tej okrywy. Pozostaje jeszcze 7 hektarów, na których rolnik może pozostawić do 15 października, np. ściernisko lub wysiać międzyplon. Może także przygotować pole do wysiewu pszenicy ozimej, jednak należy pamiętać, by termin od zbioru uprawy w plonie głównym do wysiewu kolejnej rośliny nie był dłuższy niż 4 tygodnie.
Co zatem w przypadku upraw (np. warzywa), które zejdą z pola przed 15 października, a na których w danym roku rolnik nie będzie już wysiewał żadnej rośliny? Rolnik w takiej sytuacji powinien do 15 października pozostawić na polu wymieszane z glebą resztki pożniwne lub pozostawić ściernisko lub grunt pokryty samosiewami.
GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych
Norma obowiązuje tylko te gospodarstwa, które posiadają więcej niż 10 hektarów gruntów ornych.
W związku ze zmianą przepisów unijnych, już od 2024 roku istnieje możliwość realizacji normy GAEC 7 poprzez zmianowanie lub dywersyfikację upraw.
W przypadku, gdy rolnik zamierza stosować zmianowanie, wówczas na co najmniej 40 procentach gruntów ornych w gospodarstwie na tej samej powierzchni musi posiadać inną uprawę niż w 2023 roku.
Ponadto ta sama uprawa w plonie głównym nie może być prowadzona dłużej niż 3 lata (z wyłączeniem ugorów, roślin bobowatych, traw i innych roślin pastewnych, mieszanek bobowatych drobnonasiennych z trawami i upraw wieloletnich). Rokiem bazowym jest tutaj rok 2023 (od niego liczymy 3 lata).
Powyższe obowiązki uznaje się za spełnione na danej działce rolnej w przypadku wprowadzenia po zbiorze plonu głównego uprawy wtórej, tj. międzyplonu lub wsiewki poplonowej.
W przypadku, gdy rolnik nie spełnia wymogu zmianowania roślin, to normę może nadal spełnić poprzez dywersyfikację upraw:
- w gospodarstwach od 10 do 30 ha gruntów ornych – należy posiadać 2 uprawy, z tym, że największa uprawa nie może stanowić więcej niż 75% w strukturze zasiewów;
- w gospodarstwach powyżej 30 ha gruntów ornych – należy posiadać 3 uprawy, z tym, że największa uprawa nie może stanowić więcej niż 75%, a dwie uprawy główne nie więcej niż 95% w strukturze zasiewów.
Tekst: Magdalena Świątkowska, Dział Rolnictwa Ekologicznego i Ochrony Środowiska
