Międzyplon zamiast obornika

Pochodzenie buraka uprawnego nie zostało ostatecznie wyjaśnione. Przeważa pogląd, że przodkami współczesnych form uprawnych buraków cukrowego, pastewnego i jadalnego są mieszańce różnych gatunków dzikich o bardzo dużym zasięgu geograficznym.

Burak cukrowy uprawiany był początkowo jako warzywo ogrodowe oraz na paszę dla zwierząt. Cukier został wyprodukowany eksperymentalnie z buraka w Niemczech w 1747 roku przez chemika Andreasa Marggrafa.
W klimacie umiarkowanym burak cukrowy jest jedynym gatunkiem dostarczającym surowiec do produkcji cukru. W klimacie tropikalnym i zwrotnikowym cukier wytwarza się z trzciny cukrowej. Cukier występuje w buraku w korzeniu, a w trzcinie cukrowej w łodydze.

Znaczenie międzyplonów
Głównym nawozem naturalnym stosowanym pod buraka cukrowego jest obornik, coraz częściej wykorzystuje się także: gnojówkę, gnojowicę, komposty. Natomiast w gospodarstwach bez produkcji zwierzęcej, tradycyjne nawozy organiczne zastępowane są innymi produktami: słomą zbóż czy międzyplonami.

Zmniejszający się stan pogłowia zwierząt gospodarskich powoduje coraz większe niedobory obornika i innych nawozów organicznych. Aby utrzymać wysoką produktywność stanowiska, pod buraki cukrowe poszukuje się innych źródeł substancji organicznej.

W gospodarstwach o dużym udziale w strukturze zasiewów zbóż oraz buraka tym źródłem mogą być rośliny międzyplonowe. Wobec braku nawozów odzwierzęcych w gospodarstwach, gdzie wzrosła koncentracja uprawy buraka cukrowego zalecana jest m.in. uprawa międzyplonów ścierniskowych i międzyplonów wsiewek z przeznaczeniem na zielony nawóz, jak również przyorywanie słomy.

Międzyplony można przyorywać jako nawóz w całości lub w formie resztek pożniwnych. Spełniają one wiele ważnych funkcji dla siedliska glebowego i buraka cukrowego:

• wytwarzają dodatkowy plon masy organicznej, która może być wykorzystana na paszę, nawóz lub na mulcz;
• chronią glebę przed erozją wietrzną i wodną, wymyciem składników pokarmowych, zwłaszcza azotu;
• umiejętnie dobrane i dobrze plonujące międzyplony poprawiają zdrowotność roli i roślin oraz ograniczają zachwaszczenie pól;
• uaktywniają działalność mikroorganizmów glebowych;
• wzbogacają glebę w substancję organiczną i składniki pokarmowe, które są udostępniane stopniowo roślinom następczym w czasie mineralizacji masy organicznej;
• poprawiają stan kultury roli, głównie jej strukturę.

Międzyplony wsiewki
Jako międzyplony wsiewki, z przeznaczeniem na zielony nawóz pod burak cukrowy, zaleca się uprawiać: koniczynę białą, koniczynę czerwoną, koniczynę szwedzką, lucernę chmielową i nostrzyk biały, a także mieszanki roślin motylkowatych: koniczynę białą z koniczyną szwedzka, lucernę chmielową z koniczyną białą, seradelę z koniczyną szwedzką i koniczyną białą. Przy doborze roślin motylkowatych do międzyplonów wsiewek należy zwrócić uwagę na ich wrażliwość na częste następstwa po sobie (wykoniczynienie).

W nawożeniu buraka cukrowego może być również stosowana biomasa międzyplonów z traw (życicy wielokwiatowej, życicy westerwoldzkiej, życicy trwałej, kupkówki pospolitej, stokłosy uniolowatej) oraz biomasa roślin motylkowatych z trawami (np. koniczyny czerwonej z życicą wielokwiatową, lucerny chmielowej z życicą westerwoldzką). Trawy w porównaniu z roślinami motylkowatymi są bardziej tolerancyjne na zacienienie, okresowe niedobory wody, herbicydy i ugniatanie roli podczas wspólnego okresu wegetacji z roślinami ochronnymi.

Międzyplony ścierniskowe
Z roślin motylkowatych w międzyplonach ścierniskowych mogą być uprawiane: groch siewny (odmiany pastewne), wyka siewna, wyka kosmata, łubin żółty, łubin wąskolistny, seradela, bobik. Są to rośliny o dość drogich nasionach, wolno wschodzące, o małej dynamice wzrostu, wymagające wczesnego siewu (trzecia dekada lipca) i długiego okresu wegetacji (70-90 dni) by mogły wytworzyć znaczną biomasę. Ponadto wymagają one wilgotnej gleby, ciepła i są mało odporne na przymrozki. Z wyżej wymienionych względów rośliny motylkowate są rzadko uprawiane w międzyplonach ścierniskowych z przeznaczeniem na zielony nawóz pod buraki cukrowe.

Spośród roślin niemotylkowatych uprawianych w międzyplonie ścierniskowym cenione są gatunki szybko wschodzące i przyrastające, dobrze zacieniające rolę, dające dużą masę organiczną, która łatwo ulega rozkładowi w okresie od przyorania do siewu nasion buraka i krótkim okresie wegetacji (60-80 dni), takie jak: gorczyca biała, rzodkiew oleista, rzepa ścierniskowa, facelia błękitna, perko, słonecznik pastewny. Są one bardzo odporne na suszę i niskie temperatury, mniej wymagające co do gleby i jej uprawy.

Rośliny krzyżowe (gorczyca biała, rzodkiew oleista, rzepa ścierniskowa) mogą być wysiewane nieco później, do połowy sierpnia. Gorczyca jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem uprawnym jako międzyplon ścierniskowy. Charakteryzuje się ona znaczną wytrzymałością na suszę i przymrozki. Może być uprawiana prawie na każdym stanowisku, które zasilimy przedsiewnie nawozami mineralnymi. Wysiewa się ją (20 kg/ha) najpóźniej do 2 dekady sierpnia.

Materiał siewny gorczycy jest relatywnie tani i zachowuje wysoką zdolność kiełkowania nawet po wieloletnim przechowywaniu. Rzodkiew oleista posiada trochę większe wymagania pod względem jakości gleby i jej zasobów wilgoci, ale plonuje wyżej od gorczycy i bywa skuteczniejsza przy zwalczaniu nicieni. Ujemną cechą roślin krzyżowych jest to, że są one żywicielami mątwika burakowego. Dlatego w rejonach o dużej koncentracji uprawy buraka i rzepaku, jak również na glebach z objawami występowania mątwika burakowego należy stosować odmiany gorczycy białej oraz rzodkwi oleistej o działaniu antymątwikowym.

Co gwarantuje udany plon?
O powodzeniu uprawy międzyplonu ścierniskowego decyduje przede wszystkim ilość i rozkład opadów i temperatur. Uwzględniając te czynniki wydzielono na terenie kraju 4 rejony uprawy międzyplonów ścierniskowych. W rejonie I (południowy pas Polski: Lublin-Kraków-Wrocław-Zielona Góra) można uzyskać wysokie i mało zawodne plony zielonej masy.

W rejonie II (południowa część centralnej Polski) plony zielonki są już niższe i zawodniejsze; w rejonie III (północna część centralnej Polski) występują duże wahania w plonowaniu międzyplonów, a w lata suche często nie udają się. Rejon IV (województwa północne i podgórze) najmniej nadają się do uprawy międzyplonów z powodu opóźnionych żniw i wcześnie występujących przymrozków. Drugim ważnym czynnikiem warunkującym udanie się międzyplonu ścierniskowego jest jego nawożenie mineralne. Określając potrzeby nawozowe rośliny międzyplonowej trzeba brać pod uwagę zawartość składników pokarmowych w glebie.

Wartość nawozowa międzyplonu zależy od gatunku zastosowanej rośliny, ilości wytworzonej i przyoranej masy organicznej, jej składu chemicznego, ilości zawartych w biomasie składników pokarmowych oraz terminu przeorania. Znaczenie ma również głębokość korzenienia się rośliny międzyplonowej. Zastosowanie jako międzyplonu rośliny głęboko korzeniącej się sprzyja rozwojowi korzeni buraka cukrowego i lepszemu wykorzystaniu oraz nagromadzeniu składników pokarmowych.

Nawozy zielone z międzyplonów wsiewek i międzyplonów ścierniskowych, przy odpowiednim doborze roślin mogą w znacznym stopniu przyczynić się do podniesienia plonów buraka cukrowego, bez obniżenia jakości korzeni. Rozpowszechnienie uprawy międzyplonów wsiewek i międzyplonów ścierniskowych z przeznaczeniem na zielony nawóz powinno być realizowane zwłaszcza w gospodarstwach rolnych uprawiających burak cukrowy, a nie dysponujących dostateczną ilością obornika.

Źródło: Andrzej Pączkowski, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu