Wszystko o wapnowaniu gleb

Aby uzyskiwać wysokie plony. przede wszystkim trzeba doprowadzić glebę do optymalnego odczynu. Decyduje on o strukturze gleby, jej pojemności wodnej, aktywności biologicznej, właściwościach cieplnych oraz o przyswajalności składników pokarmowych dla roślin.

Ponad połowa powierzchni użytków rolnych w Polsce charakteryzuje się odczynem bardzo kwaśnym i kwaśnym. Nadmierne zakwaszenie gleb jest dla produkcji roślinnej bardzo niekorzystne. Rośliny na takich glebach są słabiej odżywione w wyniku zahamowania rozwoju systemu korzeniowego, mniejszej dostępności składników pokarmowych, ograniczenia rozwoju drobnoustrojów glebowych asymilujących azot z powietrza oraz zwiększonej zawartości form rozpuszczalnych niektórych metali ciężkich, które mogą oddziaływać hamująco na procesy fizjologiczne roślin.

Zakwaszanie gleb to proces naturalny i ciągły. Jest wynikiem uwalniania się do gleby wolnych protonów wodorowych H+. Gromadzenie się tych protonów zachodzi stopniowo, aż w końcowym stadium doprowadza do odłożenia jonów glinu Al3+, odpowiadających za niską produktywność gleb kwaśnych. Do dużej akumulacji toksycznego glinu dochodzi najczęściej w warstwie ornej.

Zabiegiem agrotechnicznym przywracającym stan optymalny odczynu glebowego (pH 6,0–7,2) jest wapnowanie. Podstawowym celem tego zabiegu jest neutralizacja toksycznego glinu, a następnie przywrócenie optymalnego stanu wskaźników agrochemicznych i biologicznych. Wyniki badań wskazują, że zakres krytycznych wartości pH wyznaczający konieczność wapnowania gleby wynosi 5,0–6,0.

Przed zastosowaniem nawozu wapniowego należy dokładnie zapoznać się z typem gleby. Sposób regulacji odczynu inaczej wygląda w przypadku gleb stabilnych (czarnoziemy, czarne ziemie i rędziny), a inaczej na glebach brunatnych, płowych czy bielicowych. Znajomość charakterystyk poszczególnych typów gleb oraz rodzaju zmianowania, przedplonów itp. pozwoli odpowiednio dopasować rodzaj (formę) nawozu i sposób jego aplikowania.

Potrzeby wapnowania oceniają stacje chemiczno-rolnicze na podstawie kategorii agronomicznej gleb i pH oznaczonego w 1 M KCl (tab. 1). Znając kategorię agronomiczną gleby i potrzeby wapnowania, można ustalić wielkość dawki nawozów wapniowych w przeliczeniu na tlenek wapnia (CaO), według danych podanych w tabeli 2.

 Tabela 1. Potrzeby wapnowania gleb mineralnych (gleby orne)

* optymalny zakres odczynu dla danej kategorii agronomicznej gleby

 Tabela 2. Dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na 1 hektar

* dawki nawozów tlenkowych rozłożyć na kilka lat

Ustalenie dawki konkretnego nawozu wapniowego lub wapniowo-magnezowego rozpoczyna się od przeliczenia formy węglanowej (CaCO₃) na tlenkową (CaO), według następujących przeliczników:

Na przykład, dysponując dolomitem zawierającym 30% CaCO3 i 20% MgCO3 wykonuje się następujące przeliczenia:

30% CaCO3 x 0,56 = 16,8% CaO

20% MgCO3 x 0,66 = 13,2% CaO

Z powyższego obliczenia wynika, że dolomit odpowiada zawartości 30,0% CaO.

Zastosowanie nawozów wapniowych w dawce obliczonej na podstawie zaleceń stacji chemiczno-rolniczej powinno zlikwidować zakwaszenie gleby na okres 3–4 lat. Gleby ciężkie i średnie odkwasza się wapniem w formie tlenkowej (czyli wapnem palonym), natomiast do gleb bardzo lekkich i lekkich wprowadza się wapń węglanowy (wapniaki, dolomity, magnezyty oraz niektóre odpady przemysłowe zawierające CaCO₃ i MgCO₃). Nawozów węglanowych można użyć także na glebach średnich, ale wtedy należy liczyć się z długim okresem odkwaszania.

Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe najlepiej stosować jesienią, pod przedplon poprzedzający rośliny najbardziej wrażliwe na kwaśny odczyn. Dopuszcza się także wapnowanie wczesną wiosną, ale wyłącznie nawozami węglanowymi.

Na łąkach i pastwiskach nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe stosuje się w takich dawkach, aby utrzymać pH gleb mineralnych w granicach 5,5–6,5, a gleb organicznych 4,5–5,0, a na użytkach zielonych z dużym udziałem roślin motylkowatych w runi – odpowiednio 6,0 i 5,3.  Z reguły stosuje się wapno węglanowe, w dawkach 1,0–1,5 ton CaO na 1 ha co 5–6 lat. Wapnowanie przeprowadza się późną jesienią lub wczesną wiosną przed ruszeniem wegetacji, albo w trakcie wykonywania zabiegów regeneracyjnych.

Spośród nawozów wapniowo-magnezowych warto zwrócić uwagę na dolomity, które są naturalnymi nawozami węglanowymi. Mogą one służyć nie tylko do odkwaszania gleb, ale także dostarczać roślinom magnez, którego niedobór często występuje w glebach bardzo lekkich i lekkich.

Źródło: Stanisław Szwejka, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Oddział w Przysieku, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu