Stan porażenia roślin będzie miał duży wpływ na zdrowotność roślin zbożowych w następnym sezonie wegetacyjnym. Największe znaczenie ma to w przypadku ograniczonego zmianowania, częstego następstwa po sobie zbóż na tym samym polu. Dbałość o staranne przykrycie resztek pożniwnych ma na celu zlikwidowanie źródeł infekcji chorób, które mogą porażać nowe zasiewy. Poniżej przedstawiam bardzo groźne choroby, które bytują na resztkach pożniwnych, zwiększając ryzyko porażenia.
Łamliwość źdźbła zbóż:
- występuje powszechnie na zbożach ozimych, zwłaszcza na pszenicy i pszenżycie;
- źródłem zakażenia jesienią jest ściernisko, a wiosną chore rośliny;
- duża wilgotność powietrza tuż nad ziemią sprzyja rozwojowi grzyba; pierwsze objawy można zaobserwować już jesienią: niewielkie brunatne plamki na pochwach liściowych, które z czasem stają się coraz większe;
- bardzo charakterystyczne objawy występują na źdźbłach: na pierwszym, rzadziej drugim, międzywęźlu powstają wydłużone, owalne plamy o szerokiej bursztynowej obwódce z jasnym polem w środku;
- w centralnej części plam mogą być widoczne czarne zarodniki grzyba;
- najlepiej objawy chorobowe widoczne są przed dojrzewaniem zbóż, gdy źdźbła są połamane i wyległe w różnych kierunkach (w przeciwieństwie do wylegnięcia z innych przyczyn);
- przy pociągnięciu łatwo się urywają, a w miejscu złamania widoczna jest w tkankach obfita szara, watowata grzybnia;
- przy silnym porażeniu zniszczone tkanki przewodzące utrudniają pobieranie przez roślinę wody i składników pokarmowych, powodując w końcowym efekcie bielenie kłosów, słabe wykształcenie ziarniaków, czy kłosy płone;
- choroba występuje tylko na podstawie źdźbła, grzyb nie poraża korzeni.
Fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni:
- występuje na wszystkich zbożach atakując dolne części pędów i korzenie zbóż;
- chorobę powoduje jeden lub kilka gatunków grzybów z rodzaju Fusarium i w związku z tym objawy są bardzo różne; mogą wystąpić na korzeniach, pochwie liściowej, źdźble i kolankach;
- przenoszenie patogena następuje z materiałem siewnym, ale źródłem infekcji może być również grzybnia żyjąca saprofitycznie w glebie na resztkach roślin;
- pierwsze objawy można zaobserwować już jesienią na pochwach liściowych siewek, a wiosną w sprzyjających warunkach następuje dalszy rozwój i choroba przenosi się na źdźbła;
- początkowo mogą to być brunatne lub brązowe smugi, kreski czy plamy nieregularnego kształtu, niekiedy można zaobserwować zbrązowienie całej podstawy źdźbła i korzeni;
- na porażonych częściach roślin pojawiają się oznaki grzyba w postaci białej lub różowej grzybni często na kolankach, a także wewnątrz źdźbeł; końcowym etapem jest całkowite, przedwczesne zamieranie porażonych pędów i tzw. bielenie kłosów.
Zgorzel podstawy źdźbła – podsuszka:
- występuje pospolicie w uprawach zbóż ozimych;
- na jarych jej szkodliwość jest niewielka;
- głównym źródłem pierwotnego zakażenia jest grzybnia rozwijająca się saprofitycznie w glebie na resztkach roślin;
- grzyb przede wszystkim poraża system korzeniowy i powoduje zakłócenie gospodarki wodno-pokarmowej;
- pierwsze objawy porażenia: ogniska słabszych siewek z żółknącymi liśćmi – mogą być widoczne już jesienią;
- chore rośliny są mniej odporne na wymarzanie, wiosną występuje znaczne przerzedzenie zasiewów i pojawiają się placowe zachwaszczenia w łanie;
- cechą charakterystyczną jest porażanie korzeni: w początkowej fazie są to czarne plamki, następnie korzenie czernieją i częściowo lub całkowicie obumierają;
- w późniejszym stadium grzyb atakuje także podstawę źdźbła, co wywołuje właściwy obraz zgorzeli „czarną nogę” rośliny;
- zazwyczaj objawy choroby dostrzegane są dopiero krótko po wykłoszeniu zboża, zwłaszcza pszenicy;
- w łanie można zauważyć rośliny niższe, pożółkłe lub białawe o niedorozwiniętych, płonych kłosach;
- takie rośliny można łatwo wyciągnąć z ziemi, ponieważ mają uszkodzony system korzeniowy;
- podstawa źdźbła chorych roślin jest sczerniała na części lub całym obwodzie.
Brunatna plamistość liści zbóż:
- występuje na wszystkich gatunkach zbóż, zwłaszcza na pszenicy, życie i pszenżycie;
- jesienią i wczesną wiosną (faza krzewienia) pojawiają się na dolnych liściach owalne, żółte plamy z ciemną nekrozą w środku i wyraźną chlorotyczną obwódką;
- plamy powstające na starszych roślinach mają początkowo podobny wygląd, a następnie zlewają się, czemu towarzyszy żółknięcie i brunatnienie (objawy podobne do septoriozy);
- w szczególnie sprzyjających warunkach (wysoka wilgotność) porażane może być źdźbło i kłos;
- choroba występuje zwykle w większym nasileniu w warunkach dużego udziału zbóż w płodozmianie oraz na polach o źle wykonanej uprawie (niedokładna orka, pozostawienie resztek pożniwnych);
- w ostatnich latach notowany jest wzrost znaczenia tej choroby.
Septorioza paskowana liści:
- ten grzyb poraża wszystkie gatunki zbóż, nie atakuje kłosa;
- rozwojowi choroby sprzyja wilgotna jesień i łagodna zima oraz uprawa w płodozmianie dużej ilości zbóż;
- wiosną występują na liściach zbóż ozimych żółte i brązowe owalne plamy, z żółtymi obrzeżami i skupiskami czarnych zarodników;
- na górnych liściach bardziej dojrzałych roślin plamy mają kształt krótkich paseczków ograniczonych nerwami, a wraz z rozwojem choroby plamy zlewają się tworząc większe nieregularne nekrozy.
Septorioza plew:
- choroba występuje głównie na pszenicy i pszenżycie, ale może porażać także jęczmień i żyto;
- przenosi się przez ziarno i resztki pożniwne;
- atakuje wszystkie organy rośliny;
- rozwojowi sprzyjają umiarkowane temperatury i wysoka wilgotność powietrza;
- wczesne porażenie powoduje znaczne straty w plonie spowodowane głównie obniżeniem masy tysiąca ziaren;
- grzyb poraża wiosną dolne liście, następnie przenosi się na górne, dokłosie i kłos;
- plamy mają początkowo żółtozieloną barwę, później brązowieją i przybierają soczewkowaty kształt z chlorotyczną obwódką;
- starsze plamy zlewają się i mogą obejmować także pochwy liściowe;
- na ich powierzchni pojawiają się małe brunatne punkty – piknidia, czyli owocniki grzyba;
- na dokłosiu występują kreskowate brunatne nekrozy;
- porażone kłosy mają na plewach brązowe lub fioletowobrązowe plamy;
- ich brzegi i końce stopniowo zasychają, jednocześnie pojawiają się na nich coraz liczniejsze ciemne, punktowate wzniesienia;
- największe straty powstają przy porażeniu liścia flagowego i kłosa;
- rozwój choroby następuje bardzo szybko – w ciągu kilku dni może dojść do całkowitego opanowania kłosa.
Plamistość siatkowa jęczmienia:
- choroba występuje na jęczmieniu ozimym i jarym oraz na niektórych gatunkach traw;
- może wystąpić w każdym stadium rozwoju rośliny;
- źródłem choroby są resztki roślin, na których powstają zarodniki konidialne lub workowe, dokonujące infekcji pierwotnej;
- na liściach powstają brązowo-czarne podłużne plamy, które pod światło wykazują siatkową strukturę;
- chora tkanka jest odgraniczona od zdrowej żółtym obrzeżeniem;
- powoduje spadek ilości oraz masy ziaren;
- rozwojowi choroby sprzyja duża wilgotność i umiarkowana temperatura.
Rynchosporioza zbóż:
- porażeniu najczęściej ulega jęczmień, żyto oraz pszenżyto, ale także trawy;
- jest to najbardziej znacząca choroba jęczmienia;
- grzyb zimuje w postaci grzybni na obumarłych liściach;
- po przezimowaniu grzybnia tworzy konidia, które zakażają liście zboża;
- na liściach pojawiają się białoszare, eliptyczne plamy z jaśniejszym środkiem oraz brunatną, ząbkowaną obwódką;
- powoduje spadek ilości oraz masy ziaren; rozwojowi choroby sprzyja wilgotna pogoda oraz niezbyt wysoka temperatura.
Źródło: Agnieszka Jędrzejewska, RADA, www.lodr-bratoszewice.pl, fot. sxc.hu
