Ekoschematy to nazwa nowego rodzaju płatności w ramach płatności bezpośrednich wprowadzonych w 2023 roku. Cały projekt umożliwia ubieganie się o dofinansowanie w jednym z sześciu obszarów. Jeden z nich – rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi – jest mocno związany z kwestią utrzymania optymalnego odczynu gleby, a co za tym idzie, z wapnowaniem.
Jaką rolę pełni wapnowanie w ekoschematach?
W przypadku „rolnictwa węglowego i zarządzania składnikami odżywczymi” przewidziano osiem wspieranych praktyk. Jedną z nich jest “Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy i wariant z wapnowaniem”. Aby skorzystać z tej ścieżki dofinansowania należy opracować plan nawozowy (dla gruntów ornych i trwałych użytków zielonych) oparty na bilansie azotu oraz chemicznej analizie gleby z ustaleniem optymalnych dawek składników pokarmowych. „Wariant z wapnowaniem” pojawia się, jeśli przeprowadzona analiza gleby wskaże zbyt niski odczyn (pH poniżej lub równe 5,5).
Celem tej praktyki jest „właściwe zarządzanie nawożeniem dostosowanym do zasobności gleb i potrzeb roślin z wykorzystaniem analizy gleb i systemów wspomagania decyzji w zakresie nawożenia, co powinno przyczynić się w sposób bezpośredni do zmniejszenia zużycia nawozów”.
Uprzedzając trochę fakty warto zaznaczyć już na samym początku, że odczyn gleby ma wpływ zarówno na dostępność składników pokarmowych zmagazynowanych w glebie, jak i pierwiastków dostępnych w postaci nawozów. Gleba z uregulowanym odczynem pozwala na lepsze wykorzystanie makro i mikroelementów sprawiając, że możliwe jest zastosowanie mniejszej ilości nawozów (precyzyjnie dostosowanej do potrzeb roślin na danym stanowisku).
Druga praktyka związana z wapnowaniem to „wymieszanie gleby ze słomą”. Praktyka ta ma na celu poprawę żyzności gleby, a polega na rozdrobnieniu i przyoraniu lub wymieszanie z glebą całej słomy po zbiorze plonu głównego. I tutaj też ważną rolę odgrywa wapnowanie. Dlaczego?
Pozostawiona słoma ulega biologicznym przemianom glebowym. W znacznej części powstają z niej związki próchniczne. Wapno działa korzystnie na rozkład słomy. Nie chodzi przy tym o wapnowaniu na ściernisko „raz na kilka lat”, a stosowaniu niewielkich dawek wapna na polach rok rocznie również na tych z już uregulowanym odczynem.
Dlaczego odczyn jest tak ważny?
Odczyn gleby pełni kluczową rolę w wielu aspektach realizowania produkcji roślinnej. Część celów, jakie mają realizować ekoschematy możliwa jest do osiągnięcia jedynie w przypadku uregulowanego pH.
Rola odczynu gleby jest kluczowa, ponieważ wpływa on zarówno na właściwości fizyczne, chemiczne, jak i biologiczne gleby. W sposób bezpośredni przyczynia się tworzenia trwałej struktury agregatowej gleby. Ma związek z dostępnością tlenu i wody, wpływa na dostępność składników pokarmowych czy aktywność mikrobiologiczną.
pH i właściwości fizyczne gleby
Struktura gleby określa ilość i kształt porów w glebie wpływających na przestrzenne rozmieszczenie stałych składników. Najbardziej pożądanym rodzajem struktury jest struktura agregatowa (gruzełkowata i ziarnista), zapewniająca odpowiednią ilość porów, zmiennie wypełnianych powietrzem i wodą.
Niestety o tym jaką strukturę ma gleba na danej działce decyduje kilka czynników. Zależy ona od rodzaju gleby, ilości substancji organicznej, aktywności biologicznej, odczynu, rodzaju uprawy, obciążeń w uprawie, a także od gospodarki wodnej.
Odczyn wpływa na stabilność struktury gleby zapewniając trwałość agregatów glebowych. Regularne wapnowanie zwiększa istotnie trwałość małych makroagregatów oraz mikroagregatów, odpowiadających za utrzymanie wody w glebie. Gleba o tych zdolnościach ma możliwość akumulacji większej ilości wody, jak również w okresie deficytu umożliwia wykorzystanie wody z głębszych warstw gleby. Więcej na temat pozytywnego wpływu odczynu gleby na strukturę i żyzność gleby można znaleźć w tekście „Wpływ odczynu na żyzność gleby”.
Warto tutaj dodać, że w określonych sytuacjach optymalny odczyn gleby przyczynia się również do zwiększenia ilości substancji organicznej (szerzej na ten temat tutaj: „Słoma, wapnowanie ścierniska i więcej próchnicy”).
pH i właściwości chemiczne gleby
Kwestia właściwości chemicznych gleby jest chyba najbardziej oczywista, ponieważ stosując tutaj pewne uproszczenie odnosi się do dostępności składników pokarmowych, ich formy oraz potencjalnej toksyczności gleby, jaka może wystąpić w przypadku występowania aktywnych form glinu.
Z kolei pisząc „dostępność składników pokarmowych” mowa zarówno o dostępności pierwiastków będących w glebie, jak i składników dostarczanych roślinom w postaci nawozów. Skuteczność nawożenia jest elementem najbardziej działającym na wyobraźnie. Nic w tym dziwnego, każdemu rolnikowi zależy na tym, aby środki przeznaczone na nawozy w odpowiedni sposób „zadziałały”. Aby tak się stało odczyn gleby musi być uregulowany.
To czy roślina będzie w stanie pobrać potrzebne składniki z gleby czy nie zależy bowiem od ich formy. Zanim składniki trafią do roślin muszą rozpuścić się i wniknąć do roztworu glebowego. Dopiero wtedy, wszystkie makro i mikroelementy będące w formie dostępnej dla roślin mogą być pobrane przez korzenie i włośniki rośliny uprawnej. Więcej na temat skuteczności nawożenia i dostępności składników pokarmowych można przeczytać tutaj: „Jak odczyn gleby wpływa na skuteczność nawożenia?”.
Jednak oprócz nawozów dostarczonych „z zewnątrz” nie mniej ważny jest „pakiet” dostępny w glebie. Mowa tutaj o pojemności sorpcyjnej i kompleksie sorpcyjnym. Sorpcja glebowa jest jednym z kluczowych czynników w gospodarce składnikami pokarmowymi, odpowiada bowiem za ich magazynowanie, zapobiega wymywaniu, reguluje i kieruje odżywianiem roślin. Wapnowanie zapewnia zwiększenie pojemności sorpcyjnej gleby, gdyż wnosi dużą porcję wymiennego wapnia do kompleksu sorpcyjnego. Bardziej szczegółowo pisze o tym Michał Wojciak w tekście „Wpływ odczynu na żyzność gleby”.
Właściwości biologiczne
O tym w jak dużym stopniu gleba jest w stanie zapewnić optymalne warunki do wzrostu roślin decydują również jej właściwości biologiczne. Drobnoustroje glebowe biorą udział w procesie rozkładu i mineralizacji materii organicznej, w przemianach azotu w glebie, a także w procesie wiązania azotu atmosferycznego.
Chcąc przedstawić zależność pomiędzy pH gleby, a życiem mikroorganizmów glebowych w możliwie najprostszy sposób, można napisać, że odczyn wpływa na liczbę i masę poszczególnych mikroorganizmów. Natomiast spośród wszystkich mikroorganizmów glebowych najważniejszą rolę w życiu biologicznym gleby odgrywają bakterie odpowiedzialne za wspomniane przemiany azotu i węgla. Zarówno bakterie brodawkowate Rhizobium, jak i wolno żyjące w glebie Azotobacter, a także Nitrosomonas i Nitrobacter odpowiedzialne za proces nitryfikacji negatywnie reagują na niski odczyn gleby.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej na temat związku odczynu gleby i życia biologicznego gleby, to warto przeczytać ten wpis: „Jak odczyn wpływa na życie mikrobiologiczne gleby?”.
Źródło: Nordkalk
