Rozmiar strat zimowych w sezonie wegetacyjnym 2011/2012 w produkcji oraz doświadczeniach odmianowych, realizowanych przez Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej, nie był w tej skali notowany w przeszłości.
Mieliśmy więc do czynienia z sytuacją nadzwyczajną. Rejony największych strat zimowych w uprawach zbóż i rzepaku są powszechnie znane. Wiadomym też jest, że główną przyczyną wymarzania było słabe zahartowanie roślin (stosunkowo ciepło do połowy stycznia) i znaczne spadki temperatury powietrza przy braku pokrywy śnieżnej, zwłaszcza w I dekadzie lutego.
Należy zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku braku śniegu w większości lub we wszystkich dniach I dekady lutego wymarzanie często obejmowało wszystkie badane odmiany, bez względu na różnice w ich zimotrwałości. Najlepiej sytuację tę obrazuje poziom strat zimowych pszenicy ozimej w ponad 200 odmianowych kolekcjach, zawierających zarówno odmiany najnowsze, jak i wiele odmian starszych krajowych i zagranicznych, założonych przez Centralny Ośrodek w Stacjach Doświadczalnych Oceny Odmian w Słupi Wielkiej (k. Poznania) i Zybiszowie (k. Wrocławia).
Doceniając wagę problemu, Centralny Ośrodek od wielu lat prowadzi badania zimotrwałości odmian zbóż ozimych (jęczmień, pszenica, pszenżyto) zarówno w podstawowych doświadczeniach polowych, jak i specjalnych prowokacyjnych (chłodnia, skrzynia, nasyp, punktowe siewy polowe). W większości sezonów wegetacyjnych wiedza o zimotrwałości odmian czerpana jest wyłącznie z prowokacyjnych doświadczeń specjalnych, gdyż w warunkach naturalnych nie notuje się zimowych strat roślin badanych odmian zbóż. Należy wyraźnie zaznaczyć, że oceny zimotrwałości jęczmienia ozimego są nieporównywalne z ocenami odmian pszenicy ozimej i pszenżyta ozimego, gdyż jęczmień testuje się przy mniejszym stresie termicznym. Temperatura mrożenia roślin jęczmienia w chłodni jest wyższa (od -10 do -14oC) niż pszenicy i pszenżyta (od -15 do -18oC). Ten stosunkowo nieduży stres termiczny jest wystarczający do zniszczenia znacznej części roślin, które wyrosły w płytkich drewnianych skrzynkach. Najczęściej oceny zimotrwałości z warunków prowokacyjnych dobrze korespondują z ocenami w warunkach naturalnych, czego potwierdzeniem są wyniki przezimowania odmian w obecnym sezonie wegetacyjnym.
Znacznie większym problemem jest ocena zimotrwałości odmian rzepaku, gdyż testy w warunkach prowokacyjnych nie dają spodziewanych rezultatów, dlatego nie są obecnie prowadzone przez Centralny Ośrodek. Wiedza o tej cesze czerpana jest więc wyłącznie z podstawowych doświadczeń polowych (dla oceny plonu i innych cech rolniczo-użytkowych), ale w ostatnich latach praktycznie nie występowało wymarzanie odmian. Wyjątkiem są dwa ostatnie sezony wegetacyjne, przy czym dla oceny zimotrwałości odmian przydatny był w zasadzie tylko sezon 2011/2012. Z tego względu w tabeli nr 5 podano wyłącznie wyniki martwych roślin dla odmian badanych w doświadczeniach PDOiR w obecnym sezonie wegetacyjnym.
Wpływ Centralnego Ośrodka na poziom zimotrwałości odmian, wpisywanych do krajowego rejestru, jest bardzo ograniczony. Jest to bowiem zależne od podaży odmian o takich właściwościach przez krajowe i zagraniczne ośrodki hodowlane.
Radykalne poprawienie zimotrwałości odmian, przy zachowaniu innych korzystnych właściwości nie jest zadaniem łatwym i na pewno niemożliwym do realizacji w krótkim czasie. Wiedząc, że zachodzące zmiany klimatu przejawiają się między innymi nasileniem zjawisk ekstremalnych należy podjąć także inne działania, pozwalające minimalizować ryzyko. Istotne znaczenie może mieć tu instytucjonalne (tak postąpiono w niektórych krajach po ostrej zimie 2002/2003) lub indywidualne tworzenie rezerw materiału siewnego. Rozważyć można także uprawę mieszanek międzygatunkowych (np. żyto + pszenżyto; mieszanka na bardzo trudne warunki) lub odmian tego samego gatunku o zróżnicowanej zimotrwałości oraz plenności (plenna odmiana o małej zimotrwałości + mniej plenna odmiana o lepszej zimotrwałości).
Centralny Ośrodek Badania Odmian
Roślin Uprawnych w Słupi Wielkiej
Zimotrwałość odmian zbóż i rzepaku ozimego – tabele
Źródło: Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi,
Redakcja AgroNews, fot. sxc.hu
