Zamożność rolników wzrasta

Ważnym elementem diagnozy sytuacji na polskiej wsi po wejściu Polski do UE jest ocena sytuacji materialnej jej mieszkańców. Integracja z UE przyniosła dużą zmianę głównie w sytuacji rolników, bowiem Wspólna Polityka Rolna UE wprowadziła przeznaczone dla nich instrumenty i programy finansowego wsparcia oraz dodatkowe środki przeznaczone na rozwój obszarów wiejskich. Tej zmianie towarzyszą komentarze kwestionujące funkcjonalność i efektywność unijnej polityki oraz podważające racjonalność kierowania na obszary wiejskie środków finansowych w tak dużym wymiarze.

Przedmiotem zainteresowania ekspertów i publicystów są płatności bezpośrednie, powodujące zdaniem dziennikarzy ogromny wzrost rolniczych dochodów. Wokół tej kwestii buduje się skrajnie odmienne stereotypy, od wizji upadających gospodarstw rolnych wieszczących koniec polskiego rolnictwa po wizję gwałtownie rosnących dochodów rolniczych, które należy opodatkować i skierować do budżetu państwa. Opublikowana w 2012 roku kolejna edycja Diagnozy Społecznej pod red. prof. J. Czapińskiego i J. Panka pozwala na wiarygodną weryfikację części tych stereotypów. Dochody gospodarstw domowych, dochody osobiste, dobrostan, poziom cywilizacyjny i wiele wskaźników opracowanych w ramach Diagnozy pozwala nie tylko porównać ze sobą poszczególne grupy zawodowe i społeczno-demograficzne, ale także sprawdzić dynamikę zmian w porównaniu z 2009 rokiem.

Badanie zrealizowane w marcu 2011 roku objęło 12 386 gospodarstw domowych z ich 36 753 członkami oraz oddzielnie 26 453 członków tych gospodarstw. Typologia gospodarstw domowych oraz analizowane kategorie społeczne umożliwiają porównanie zarówno sytuacji miast i wsi, jak i rolników produkujących na samozaopatrzenie oraz produkujących na rynek z sytuacją innych grup zawodowych.

Zdaniem autorów Diagnozy kondycja polskiego społeczeństwa jest coraz lepsza, większość wskaźników dobrobytu materialnego uległa poprawie, spadło nasilenie stresu życiowego i wzrosło ogólne zadowolenie obywateli. Średni dochód netto w marcu 2011 roku wyniósł w badanych gospodarstwach domowych 1295 zł na osobę. I jakkolwiek z ostatnich latach wzrósł o 4 proc., to tempo wzrostu dochodów w porównaniu z okresem 2007–2009 spadło pięciokrotnie.

Towarzyszył temu spadek aspiracji gospodarstw domowych o około 7 proc.17. Analiza czynników stanowiących potencjalne ryzyko wykluczenia społecznego wyłoniła cztery kategorie wykluczeń. Są wśród nich fizyczne (wiek i niepełnosprawność), strukturalne (kapitał kulturowy i mieszkanie na wsi), normatywne (patologie) oraz materialne (bieda i bezrobocie). Wieś nadal jest, zdaniem autorów Diagnozy Społecznej, jedną z niezależnych kategorii stanowiących potencjalne ryzyko wykluczenia. Porównanie dochodów uzyskiwanych w gospodarstwach domowych oraz w przeliczeniu na jedną osobę w poszczególnych grupach zawodowych i demograficznych pokazuje, że mieszkańcy miast zarabiają więcej niż mieszkańcy wsi, jakkolwiek dochody gospodarstw domowych są zbliżone. Jednak poziom dochodów rolników i mieszkańców wsi w przeliczeniu na osobę jest wyraźnie niższy i sytuuje ich bliżej osób utrzymujących się z niezarobkowych źródeł niż pracowników, przedsiębiorców, mieszkańców miast, a nawet emerytów.

Opinia o gwałtownym wzroście zamożności rolników jest bardziej stereotypem niż wiarygodną diagnozą. Ilustracją trwałości zróżnicowań ekonomicznych miasto–wieś jest prezentowany w Diagnozie zestaw syntetycznych miar jakości życia pozwalający porównać poziom cywilizacyjny, dobrobyt materialny, kapitał społeczny, dobrostan psychiczny, fizyczny i społeczny różnych grup społeczno-demograficznych i zawodowych.
 

Syntetyczne miary jakości życia stworzono zarówno z obiektywnych, jak i z subiektywnych wskaźników mierzących np. poczucie szczęścia, nadużywanie alkoholu, wizyty u psychiatry, poczucie osamotnienia, a także poziom wykształcenia, posiadanie laptopa, komputera, pralki automatycznej, domu letniskowego itd. Z ośmiu syntetycznych miar jakości życia Polaków zaprezentowanych w Diagnozie wybrałam pięć: dobrobyt materialny, poziom cywilizacyjny, dobrostan społeczny, patologie i kapitał społeczny Na wskaźnik dobrobytu materialnego składa się dochód, posiadane dobra od pralki automatycznej po dom letniskowy.

Dobrostan społeczny zawiera takie wskaźniki, jak brak poczucia osamotnienia, poczucie, że jest się kochanym i szanowanym, oraz liczbę przyjaciół. Patologię mierzy nadużywanie alkoholu, branie narkotyków, papierosy, wizyty u psychiatry, bycie sprawcą lub ofiarą łamania prawa. Średnie wskaźników jakości życia dla każdej grupy społeczno-demograficznej i zawodowej pokazują jej położenie w stosunku do średniej z całej próby badawczej. Wskaźniki jakości życia pokazują, że nie ma dziś w Polsce jednego, uniwersalnego wymiaru dobrostanu. Ci, którym wiedzie się nie najlepiej materialnie, jak bezrobotni, rolnicy, emeryci i mieszkańcy wsi, są w mniejszym stopniu narażeni na patologie niż mieszkańcy miast czy wyższa i średnia kadra kierownicza.
 

Dobrostan społeczny, czyli posiadania wsparcia społecznego jest częściej udziałem mieszkańców wsi niż miast. Także rolnicy produkujący na rynek cieszą się dobrostanem społecznym na poziomie średniego personelu biurowego i elektryków, czyli są tym grupom bliżsi niż w materialnym wymiarze jakości życia. Wskaźnik dobrobytu materialnego potwierdza po raz kolejny niską pozycję w hierarchii zamożności zarówno mieszkańców wsi i rolników, jak też emerytów i bezrobotnych.

 Na zakończenie rozważań nad zamożnością i niedostatkiem mieszkańców wsi i rolników na tle innych grup społeczno-zawodowych odwołam się do ogólnego wskaźnika jakości życia prezentowanego w Diagnozie Społecznej 2011. Z pełnej listy 39 zawodów wybrałam te, które w rankingu jakości życia zajęły18 wysokie, średnie i najniższe pozycje. Na pierwszym miejscu znajdują się, nauczyciele szkół wyższych, potem informatycy, lekarze i na pozycji czwartej – przedstawiciele władz oraz wyższej kadry kierowniczej. Na samym dole tego rankingu z pozycją 39 są pomoce domowe i sprzątaczki, wyprzedzane tylko o jedno miejsce przez rolników) produkujących na własne potrzeby.

Rolnicy produkujący na rynek zajmują nieco wyższą – 33 pozycję, wyprzedzając robotników budowlanych, robotników wykonujących proste prace, monterów i pracowników wyrabiających odzież. Różnice między jakością życia w 2009 i 2011 roku potwierdzają ogólny wniosek autorów Diagnozy Społecznej – sytuacja materialna Polaków poprawiła się w ostatnich latach, jakkolwiek nie dotyczy to wszystkich grup społeczno- zawodowych. Obie grupy rolników, tj. towarowych i produkujących na samozaopatrzenie, „poprawiły” od 2009 roku nieco swój ogólny wskaźnik jakości życia, co nie znaczy, że przesunęły się w rankingu grup społeczno-zawodowych na wyższe pozycje.

Źródło: Raport Polska Wieś 2012