Warunkiem uzyskiwania wysokich plonów zbóż jest zapewnienie roślinom komfortowego, czyli stałego dostępu wszystkich niezbędnych składników pokarmowych. Rośliny potrzebują ich zwłaszcza w okresach krytycznych – czyli w momentach przechodzenia z jednej fazy do drugiej. Aby to osiągnąć niezbędne są woda i wystarczająca ilość przyswajalnych form tych składników w glebie.
Pierwszy krok to regulacja kwasowości gleby
Mając to na uwadze, najważniejsze jest uzupełnienie brakujących w glebie podstawowych składników nawozowych, jak fosfor, potas, magnez i wapń. Trzeba więc zbadać glebę, zaplanować plon rośliny, którą będziemy wysiewać i wtedy dopiero zaplanować nawożenie, tak aby bilans nie był ujemny dla tych wszystkich składników. Oczywiście pierwszy ruch w tym zakresie, jaki rolnik musi wykonać to regulacja kwasowości gleby (pH), aby nawożenie pozostałymi składnikami było efektywne. Problemem jest bowiem nie tylko zbyt niskie pH gleby, ale i zbyt wysokie. Przy nadmiarze wapnia łatwo wchodzi ono w reakcje z innymi pierwiastkami, przez co blokuje pobieranie ich przez rośliny (np. fosfor).
Po uregulowaniu pH należy uzupełnić braki składników pokarmowych na polach (fosfor, potas, magnez) oraz wykonać pierwsze nawożenie ozimin azotem. Oczywiście nawozy podstawowe stosujemy przedsiewnie jesienią – pod oziminy i wiosną pod rośliny jare. Zawsze jednak mamy dylemat wiosną, czy już wejść w pole i jaką pierwszą dawkę azotu zastosować.
Nawożenie azotem możliwe od 1 marca
Nawożenie azotem (dotyczy wszystkich nawozów zawierających azot) jest możliwe w Polsce dopiero od 1 marca. Pozostałe nawozy można stosować wcześniej pod warunkiem, że gleba nie jest mokra, zamarznięta czy pokryta śniegiem. Fosfor, potas, magnez czy wapń można zastosować, kiedy tylko warunki na to pozwolą.
Wiosną musimy sprawdzić: czy rośliny dobrze przezimowały i jakie są ewentualne straty. A także czy nawożenie fosforowo-potasowe i magnezowe były na właściwym poziomie na oziminach i czy będzie konieczność uzupełnienia ich wiosną.
Od lipca 2017 roku cała Polska została uznana za obszar wymagający ochrony przed odpływem azotu.
Od lipca 2018 roku wszedł w życie nowy „Program działań zapobiegających odpływowi azotu”, a to oznacza, że obowiązują zasady:
1. Nawożenie azotem (wszystkie rodzaje nawozów zawierających azot) możemy wykonać najwcześniej 1 marca, a najpóźniej 25 października na gruntach ornych (obornik do 31 października).
2. Nawozy naturalne, takie jak obornik, gnojówka gnojowica, pomiot ptasi i inne nie mogą być wywożone na pola (stosowane jako nawóz) wcześniej niż 1 marca – dotyczy to wszystkich rolników.
3. Wszyscy rolnicy nie mogą nawozić pola niezależnie od terminu, jeżeli pole jest pokryte śniegiem albo zalane wodą.
4. Nie wolno nawozić pól zmarzniętych (nie dotyczy to gruntów powierzchniowo przemarzniętych w marcu, gdy występują przymrozki).
5. Nie wolno nawozić pól podczas deszczu, gdy grunt jest zbyt przesiąknięty wodą.
6. Obornik można złożyć na polu bezpośrednio na gruncie w pryzmę i przetrzymać go do 6 miesięcy pod warunkiem, że:
– pole będzie równe o dopuszczalnym spadku do 3%, w miejscu niepiaszczystym i niepodmokłym, w odległości większej niż 25 m od linii brzegowej wód powierzchniowych,
– obornik może być złożony w tym samym miejscu na tym polu nie wcześniej niż po 3 latach,
– lokalizację pryzmy obornika w danym roku na danej działce zaznacza się na mapie lub szkicu działki wpisując datę złożenia obornika, które przechowuje się przez 3 lata od dnia zakończenia składowania obornika.
Tak jak dotychczas, jeśli wymogi 3, 4, 5 są spełnione, to już w lutym można pole zwapnować czy wysiać mineralne nawozy fosforowe, potasowe, magnezowe czy wapniowe. Ale uwaga – jeżeli stosowany nawóz zawiera azot, to nie można go stosować wcześniej niż 1 marca (np. polifoska, amofoska i inne zawierające N, P, K). Nowe przepisy nie zakazują wcześniejszego stosowania nawożenia mineralnego w ogóle – jedynie określają kompleksowo postępowanie z azotem zawartym w nawozach.
Pierwsze wiosenne zasilenie azotem ozimin jest najważniejszym zabiegiem agrotechnicznym warunkującym ich potencjalny plon. Azot jest głównym składnikiem pokarmowym roślin, ale jednocześnie bardzo podatnym na straty w wyniku wymywania, ulatniania czy immobilizacji (czyli wchłonięcia) przez mikroorganizmy glebowe. Azot jest składnikiem, którego ruchliwość w środowisku jest wprost proporcjonalna do temperatury. Im cieplej, tym jest bardziej ruchliwy i dostępny roślinom, im zimniej ruchliwość i dostępność słabnie. Przy temperaturze 0oC i poniżej jego ruch i dostępność też spada praktycznie do zera. W związku z tym ważne jest umiejętne stosowanie azotu w takich dawkach i terminach, aby było to działanie racjonalne.
Dwukrotne zasilanie azotem
W zbożach wiosną zaleca się stosować co najmniej dwukrotne zasilanie azotem. Pierwszą dawkę azotu w oziminach – stosuje się w momencie ruszenia wegetacji lub bezpośrednio przed ruszeniem wegetacji. Drugą powinno się zastosować bezpośrednio przed fazą strzelania w źdźbło. W niektórych technologiach przy założeniu bardzo wysokich plonów, lub gdy zależy nam na białku dodaje się także trzecią – dodatkową (zazwyczaj mniejszą od drugiej) dawkę przed kłoszeniem.
Wiosną pierwszej dawki azotu nie wolno opóźnić i należy nawóz podać w formie dobrze rozpuszczalnej w wodzie (saletra amonowa itp., które zawierają azot w formie amonowej i azotanowej). Mocznik zawiera formę amidową, dlatego rośliny mogą z niego korzystać dopiero po jego hydrolizie do formy amonowej, a decyduje o tym kilka czynników, przy czym temperatura jest najważniejsza. Hydroliza mocznika przy temperaturze 10oC (gleba) przebiega w ciągu 21 dni, dlatego mocznik nie nadaje się do najwcześniejszego nawożenia ozimin na przedwiośniu. Uwalnianie azotu z mocznika wzrasta wraz ze wzrostem temperatury gleby i trzeba to przewidzieć.
Wysokość pierwszej dawki azotu zależy od takich czynników, jak:
1. Gatunek, odmiana – pszenica oz. i pszenżyto oz. wymagają większych dawek niż żyto i jęczmień oz.
2. Termin siewu oziminy – im wcześniejszy wysiew, tym więcej pędów kłosonośnych jesienią i mniejsze potrzeby azotu na dokrzewienie. Przy opóźnionym siewie odwrotnie – dawka musi być nieco większa i wczesna.
3. Rodzaj przedplonu i jego nawożenie i plonowanie – np. po rzepaku dobrze nawożonym i po strączkowych pierwszą dawkę można zmniejszyć.
4. Rodzaj i jakość gleby – na lepszych glebach wyższe plony i nieco wyższe dawki.
5. Planowana wysokość plonu oziminy – bardzo wysokie plony wymagają praktycznie 3 stosunkowo wysokich dawek i są silnie skolerowane z sytuacjami w pkt. 1, 2, 3 ,4 j.w.
6. Zasoby wodne gleby – gdy jesienią i zimą występowały silne opady przy niezamarzniętym gruncie gleba może być „przepłukana” z azotu.
Na schemacie faz rozwojowych skali BBCH pokazano 3 okresy największego zapotrzebowania zbóż na azot:
– 1. dawka – wczesnowiosenna kończy tworzenie pędów (kończy krzewienie, zwłaszcza przy później sianych oziminach), ale niezbędna jest głównie do budowy kłosków i kwiatków, a więc odpowiada za wielkość kłosa,
– 2. dawka – kończy budowę kłosa i zabezpiecza przed nadmierną redukcją pędów i kłosków w kłosie (tzw. wielki okres),
– 3. dawka – ma za zadanie uzupełnić ewentualne niedobory azotu z mineralizacji oraz zabezpieczyć azot dla wytworzenia odpowiedniej ilości białka.
Wysokie nawożenie azotem ma sens tylko wówczas, gdy roślina jest dobrze zaopatrzona we wszystkie pozostałe składniki pokarmowe oraz w wodę. Nadmierne nawożenie azotem (N) zwiększa podatność na choroby, zachęca szkodniki do żerowania (zwłaszcza gdy brakuje potasu) zwiększa wyleganie, może także pogarszać jakość biologiczną.
Pamiętajmy aby zachować strefy buforowe
Dziś zgodnie z nowymi przepisami rolnicy muszą także zwrócić uwagę na odległości od brzegów kanałów, rowów, cieków wodnych czy brzegów jezior. Minimalna odległość powinna wynosić 5 m dla wszystkich nawozów zawierających azot z wyjątkiem gnojowicy, dla której ustanowiono 10-metrową strefę buforową. Takie odległości mogą ulec zmianie: zmniejszeniu o połowę, tj. do 2,5 m (5 m gnojowica), jeśli nawozy aplikowane będą doglebowo (np. siewnikami z aplikatorami nawozów wsiewającymi do gruntu i przykrywającymi nawóz) lub cała dawka będzie podzielona na 3 części i zastosowana w odstępach nie krótszych niż 14 dni.
Marek Radzimierski
Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego
