Od wielu lat powierzchnia uprawy ziemniaków jadalnych w Polsce ulega nieznacznie zmniejszeniu. Zmienia się natomiast przeznaczenie ziemniaków, coraz częściej ziemniaki traktowane są przez konsumentów jako warzywo. Ziemniak jest jednym z najbardziej popularnych warzyw w Polsce, stosowany w przetwórstwie spożywczym na frytki i chipsy.
Przyczyny zmniejszania się liczby gospodarstw uprawiających ziemniaki jadalne
Do najważniejszych obecnie przyczyn ciągłego zmniejszania się liczby gospodarstw uprawiających ziemniaki jadalne oraz areału uprawy tego gatunku zaliczamy:
– ograniczenie wykorzystania ziemniaków jako paszy gospodarskiej tylko do plonu odpadowego, którego z przyczyn niskiej jakości nie można sprzedać,
– wysokie koszty uprawy ziemniaków, w porównaniu do innych gatunków roślin uprawnych,
– trudności ze sprzedażą zbiorów przez małych producentów (rozwój sieci sklepowych współpracujących z dużymi specjalistycznymi gospodarstwami lub centralami konfekcjonowania ziemniaków z ciągłością dostaw),
– obawy producentów oraz utrudnienia eksportowe związane z chorobami bakteryjnymi, które wykrywane są w naszym kraju dość często,
– zmniejszające się spożycie ziemniaków, które coraz częściej traktowane są przez konsumentów jako warzywo.
Mimo nieznacznie zmniejszającej się powierzchni uprawy ziemniaka, jego znaczenie w gospodarstwach rolnych będzie ciągle duże, z punktu widzenia wyżywienia (tradycyjny produkt) oraz tradycji uprawy tej rośliny. Ze względów ekonomicznych natomiast istotnie zmniejszy się zużycie ziemniaka na paszę oraz do przetwórstwa na krochmal i etanol.
Pomimo, że Europa nie jest największym producentem ziemniaków nadal pozostaje regionem o największych obrotach handlowych. Zdaniem eksperta IERiGŻ-PIB w Warszawie Wiesława Dzwonkowskiego rygorystyczne przepisy fitosanitarne, duża wrażliwość ziemniaków na transport oraz wysokie jego koszty uprawy sprawiają, że światowy rynek ziemniaków tworzy szereg rynków lokalnych, z których największy jest w Europie. Duże obroty handlowe ziemniakami między krajami UE wynikają z różnic klimatycznych i późnych terminów zbioru ziemniaków. Pomimo gwałtownego spadku cen w okresie wiosennym, w Europie Zachodniej areał uprawy ziemniaków jadalnych w 2020 roku został utrzymany na poziomie 2019 r., natomiast miał miejsce jego wzrost w krajach Europy Środkowo-Wschodniej. W całej UE areał uprawy ziemniaków w 2020 r. wyniósł 1,81 mln ha i był o 3,4% większy niż w roku poprzednim. Dzięki w miarę korzystnym, chociaż bardzo zróżnicowanym warunkom agrometeorologicznym w okresie wegetacji, średnie plony wzrosły w UE, w porównaniu z rokiem poprzednim, o około 5% do 338 dt/ha, a w odniesieniu do średniej z ostatnich pięciu lat ich poziom był wyższy o 3,5%.
W Polsce powierzchnia uprawy ziemniaków wyniosła w 2020 r. około 328 tys. ha i była większa niż w roku poprzednim o około 6%
Czynnikiem zwiększającym areał uprawy ziemniaków jest systematycznie rosnący popyt na ziemniaki z przeznaczeniem do przetwórstwa spożywczego na frytki i chipsy, stymulowany wysoką dynamiką produkcji i eksportu przetworów ziemniaczanych.
W Polsce powierzchnia uprawy ziemniaków, według szacunków IHAR-PIB i IERiGŻ-PIB, wyniosła w 2020 r. około 328 tys. ha i była większa niż w roku poprzednim o około 6%. Plony szacuje się na 270 dt/ha, wobec 214 dt/ha w roku poprzednim i 234 dt/ha średnio w latach 2011-2015. Zbiory wyniosły ok. 8,87 mln ton i były o 2,27 mln ton większe niż w 2019 r. i o 0,93 mln ton powyżej średnich zbiorów z lat 2011-2015. W sezonie 2020/21 prognozuje się, że nastąpi niewielki wzrost spożycia ziemniaków i ich przetworów (do ok. 90 kg na mieszkańca), głównie pod wpływem spadku cen i dosyć dobrej jakości bulw zebranych w 2020 r. Zadecyduje o tym wzrost spożycia w gospodarstwach domowych, przy spadku konsumpcji w sektorze HoReCa (określenie sektora hotelarskiego i gastronomicznego) – podaje IERiGŻ.
Z powodu znaczącego wzrostu produkcji, ceny ziemniaków również w Polsce są niskie, w okresie jesiennym w obrocie targowiskowym nieznacznie przekraczały 100 zł/dt. Ceny ziemniaków w Polsce zdaniem ekspertów będą utrzymywać się na podobnie niskim poziomie, a dalszy ewentualny ich spadek będzie stymulowany sytuacją na rynkach zachodnioeuropejskich i możliwą presją importu bardzo tanich ziemniaków z tego kierunku. Przewiduje się natomiast, że zwiększy się przede wszystkim przerób na skrobię, ale również wzrośnie wykorzystanie ziemniaków w produkcji frytek, chipsów i suszy. Wzrośnie również sprzedaż do bezpośredniej konsumpcji. Samozaopatrzenie również będzie większe niż przed rokiem. Przewiduje się, że w sezonie 2020/21 kanałami rynkowymi (skup, sprzedaż hurtowa, sprzedaż targowiskowa), przy uwzględnieniu ubytków i strat, rozdysponowane będzie ok. 54% zbiorów.
Średnia cena oferowanych ziemniaków na targowiskach w województwie kujawsko-pomorskim wyniosła na początku marca 111 zł/dt
Sytuacja cenowa ziemniaków jadalnych na targowiskach w woj. kujawsko-pomorskim na początku marca 2021 roku jest dość zróżnicowana na poszczególnych targowiskach. Najwyższe ceny odnotowano na targowisku w Piotrkowie Kujawskim (200 zł/dt), najniższe na targowisku w Golubiu-Dobrzyniu (70,00 zł/dt). Średnia cena oferowanych ziemniaków na targowiskach w województwie kujawsko-pomorskim wyniosła na początku marca (111 zł/dt). Na wielkość ceny ziemniaków ma wpływ rejonizacja uprawy, koszty transportu surowca. Analiza bieżącej sytuacji rynku ziemniaka pozwala stwierdzić, że w najbliższej perspektywie nie przewiduje się istotnych zmian w zakresie zmian poziomu cen. Prawdopodobnie nastąpi stabilizacja cen na dotychczasowym poziomie.
Rys. 1 Kształtowanie się cen ziemniaków jadalnych na targowiskach w woj. kujawsko-pomorskim w okresie od stycznia 2020 do lutego 2021 roku.
Więcej informacji odnośnie kształtowania się cen w wybranych punktach targowiskowych na terenie woj. kujawsko-pomorskiego, w tym ziemniaków jadalnych można uzyskać na stronie Naszego Ośrodka: www. notowania.kpodr.pl
Kalkulacje rolnicze – ziemniaki jadalne
Poniższa tabela zawiera kalkulację uprawy 1 ha ziemniaków jadalnych według cen brutto i środków do produkcji z marca 2021 r. opracowaną na podstawie wydawnictwa „Kalkulacje Rolnicze”. Założenia metodyczne do „Kalkulacji Rolniczych” znajdziecie Państwo na stronie Naszego Ośrodka.
Tabela 1. Kalkulacja uprawy 1 ha ziemniaków jadalnych
Waldemar Poświata
Główny specjalista ds. ekonomiki
Dział Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem Rolnym
