Choroba znana jest na świecie od XIII wieku, a po raz pierwszy została opisana w 1870 roku przez rosyjskiego naukowca M. S. Woronina.
Kiła kapusty do niedawna występowała na rzepaku w Polsce, tylko w niektórych rejonach. Zasięg jej występowania nieustannie się powiększa i co roku dochodzą sygnały o pojawieniu się tej choroby na nowym obszarze.
Sprawcą choroby jest jednokomórkowy pierwotniak o nazwie Plasmodiophora brassicae rozmnażający się za pomocą zarodników płciowych o charakterze przetrwalnikowym, który może przetrwać w glebie ponad 10 lat.
Objawy choroby stwierdza się na rzepaku ozimym i jarym, gorczycy, rzepiku, brukwi, rzepie, kapuście głowiastej, kapuście pekińskiej, kalafiorze, kalarepie, brokule, rzodkiewce, brukselce i in., a także na wielu chwastach kapustowatych. Do najbardziej rozpowszechnionych w uprawach należą: tobołki polne, tasznik pospolity, rzodkiew świrzepa, stulicha psia, stulisz lekarski, gorczyca polna i samosiewy rzepaku.
Objawy kiły kapustnych
Kiła na polu występuje placowo w postaci żółknących, następnie czerwieniejących, a w końcu więdnących roślin; objawy nasilają się zwłaszcza przy suchej pogodzie.
Właściwe objawy porażenia stwierdza się po delikatnym wykopaniu rośliny z ziemi wraz z całym systemem korzeniowym. Na korzeniach tworzą się początkowo jasne i twarde, a następnie brunatniejące i rozpadające się narośla z zarodnikami przetrwalnikowymi. W korzystnych warunkach do wytworzenia narośli może dojść już po 4-6 tygodniach od porażenia. System korzeniowy zainfekowanych roślin jest zredukowany lub całkowicie pozbawiony korzeni bocznych i włośnikowych, które odpowiadają za pobieranie substancji pokarmowych i wody. Na guzach również nie ma włośników, ich powierzchnia jest początkowo gładka, następnie ulega spękaniu, gnije i rozpada się. Narośla znajdują się pod powierzchnią gleby, jednak przy wczesnym i silnym porażeniu mogą również częściowo być widoczne nad jej powierzchnią.
Gdy dochodzi do infekcji w początkowych fazach rozwoju roślin, w sprzyjających warunkach do rozwoju patogena, może nastąpić całkowite zniszczenie korzeni. Niekiedy porażone rośliny wydają plon, ale często jest on zredukowany pod względem zarówno ilości i jakości (nasiona małe, niedojrzałe, o niskiej zawartości oleju). Porażona roślina może przeżyć atak sprawcy choroby, gdy gleba jest dostatecznie wilgotna i wykształci wtórny system korzeniowy.
Infekcji i rozprzestrzenianiu się kiły kapusty w rzepaku sprzyja:
- pH gleby.- niskie pH sprzyja gleby szybszemu uwalnianiu zarodników wiciowych z plasmodii w glebie– optimum do infekcji to pH 5,3 – 5,7. Natomiast pH powyżej 6,5 spowalnia tempo infekcji.
- temperatura gleby – rozwój choroby następuje w szerokim zakresie temperatur od 14 do 35°C (minimum termiczne 14°C, a optimum temperatur wynosi 18-24°C)
- wilgotność gleby – wpływa na tempo infekcji roślin, szczególnie w warunkach nadmiernej wilgotności gleby, wywołanej intensywnymi opadami po siewie rzepaku.
- nawożenie naturalne np. obornik, gdyż zarodniki przetrwalnikowe nie giną w przewodzie pokarmowym zwierząt.
- zbyt wczesny siew – im wcześniej, tym bardziej sprzyjające temperatury i warunki do infekcji.
- chwasty z rodziny kapustnych – duże nasilenie w uprawie roślin następczych, nieskuteczne ich zwalczanie oraz uprawa w poplonach roślin kapustnych (gorczyca) sprzyja infekcji.
- nieuregulowane stosunki wodne (poziom melioracji, cieki wodne, erozja wodna, silne deszcze sprzyjają aktywnemu poruszaniu i przemieszczaniu zarodników w glebie ułatwiają).
- spływy wód powierzchniowych do studzienek melioracyjnych, umożliwiające bierny transport zarodników.
- używanie wody gruntowej ze zbiorników otwartych (stawów) do zabiegów opryskiwania roślin.
Zarodnie kiły mogą być przenoszone z cząstkami gleby, przez zwierzęta i sprzęt uprawowy.
Do najważniejszych metod ograniczających straty w plonie należą:
- przestrzeganie odpowiednich przerw w uprawie rzepaku
- siew odmian o podwyższonej odporności – odmian takich przybywa i aktualnie podwyższoną odporność na kiłę kapusty w zakresie patotypów najczęściej występujących w Polsce posiadają m.in. odmiany(wpisane do Krajowego Rejestru): Alasco, Archimedes, Augusta, Crocodile, Crotora, DK Platinium, LG Anarion, SY Alibaba, SY Alister i wiele innych ze wspólnotowego katalogu CCA.
- zwalczanie chwastów kapustowatych i samosiewów rzepaku również w uprawach następczych („zielone mosty”).
- nie przyspieszanie terminu siewu rzepaku (z uwagi na wyższe temperatury gleby i powietrza w pierwszym okresie siewów).
- bezwzględne przestrzeganie czystości maszyn
- utrzymanie odpowiedniego pH (6,5- 7,2) – wapnowanie przed kolejnym siewem
- poprawa struktury gleby i uregulowanie stosunków wodnych w glebie
- na plantacjach o wyższym ryzyku zminimalizować zabiegi uprawowe i wykonywać je w ostatniej kolejności.
- częsta i dokładna kontrola pól, szczególnie w rejonach potencjalnie zagrożonych.
- badanie gleby na obecność zarodników kiły
Kiła w kapuście
Z P. brassicae borykamy się również w uprawie kapusty. Pierwotniak ten występuje endemicznie na chwastach kapustowatych rosnących na glebach torfowych – torfowiskach niskich oraz na torfowiskach wysokich, z których pozyskuje się torf ogrodniczy do produkcji substratów w których produkuje się rozsady warzyw kapustnych
Choroba jest powszechnie znana, lecz trudna do rozpoznania w fazie produkcji rozsady. Pierwsze symptomy są widoczne dopiero w polu w okresach ciepłej i słonecznej pogody w postaci placowego więdnięcia i zasychania roślin. Porażone komórki w zależności od temperatury gleby szybko się powiększają i namnażają, a po kilkunastu dniach tworzą charakterystyczne wyrośla na korzeniach, w całości wypełnione zarodnikami infekcyjnymi.
Chore, ulegające rozkładowi korzenie uwalniają do gleby olbrzymie ilości zarodników, które wraz z wodą i glebą mogą rozprzestrzeniać się na okoliczne pola.
Jednym z głównych źródeł rozprzestrzeniania się tej choroby może być zakażona przez sprawcę choroby rozsada warzyw kapustnych, produkowana na zakażonym rozsadniku lub wcześniej podano w zakażonym substracie.
Ochronę roślin kapustowatych można prowadzić metodą integrowaną. Podstawową zasadą profilaktycznej ochrony jest produkcja zdrowej rozsady. Gleba lub substrat do produkcji rozsady musi być bezwzględnie wolny od sprawcy kiły kapusty.
Prawidłowo zaplanowane i przeprowadzone zmianowanie pozwoli ograniczyć ryzyko porażenia patogenami glebowymi w tym kiłą kapusty. Na stanowiskach gdzie wystąpiła choroba nie należy uprawiać roślin kapustowatych co najmniej 4 – 5 lat.
W płodozmianie należy uwzględnić rośliny, które w naturalny sposób będą przyspieszały zanikanie zarodników przetrwalnikowych gleby zasiedlonej przez P. brassicae: por, fasola, pomidor, ogórki, zboża jare (owies, jęczmień), gryka, rajgras roczny. Trzeba też pamiętać o zwalczaniu chwastów z rodziny kapustowatych w uprawach następczych, na miedzach oraz nieużytkach znajdujących się w pobliżu.
Zarodniki P. brassicae bytują w glebie i są gotowe do infekcji, gdy tylko wystąpią korzystne do tego warunki. Jedną z metod zapobiegania porażeniu jest uprawa odmian odpornych. Takich jest coraz więcej w odniesieniu nie tylko do kapusty głowiastej białej, ale również kalafiorów, brokułów a nawet kapusty pekińskiej, włoskiej i kalarepy (z ich hodowli słynie firma Syngenta).
Nie zawsze jednak uprawa odmian odpornych jest panaceum na kiłę kapusty. Ciągle pojawiają się nowe rasy grzyba, którą mogą infekować nawet odmiany odporne.
Obecnie oferowane odmiany kiłoodporne będące w produkcji są odporne na około 60-70% ras grzyba.
Niestety obecnie nie mamy żadnych zarejestrowanych chemicznych środków ochrony do bezpośredniego zwalczania kiły.
Autor: Monika Górzyńska
MODR
