Komisja dużo wymaga, ale mało płaci

31 marca br. Komisja Europejska zgodnie z zapowiedzią przesłała swoje uwagi do krajowych planów strategicznych państw członkowskich, w tym do polskiego KPS-u. W piśmie wstępnym do swoich uwag KE prosi o uwzględnienie przesłanych uwag i adaptację planu, tak aby w przeciągu  6 miesięcy mógł być zaakceptowany przez Komisję Europejską.

Przesłane uwagi mają charakter wskazujący na konieczność zmiany niektórych zapisów lub ich lepsze uzasadnienie i powiązanie w spójną całość. Poniżej prezentujemy główne uwagi Komisji Europejskiej do naszego KPS-u.

Nowy kontekst

Pierwsza zasadnicza uwaga dotyczy zmiany kontekstu wdrażania KPS w warunkach agresji Rosji na Ukrainę. Komisja Europejska stoi na stanowisku, że wojna na Ukrainie tylko wzmacnia konieczność budowy zrównoważonego systemu produkcji żywności w krajach UE. KE zwraca uwagę, że w tym kontekście kraje członkowskie powinny:

• Wzmacniać odporność swoich systemów rolniczych,
• Redukować uzależnienie zużycia nawozów sztucznych i zwiększać skalę produkcji energii odnawialnej bez szkody dla produkcji żywności,
• Przekształcać sektor rolniczy w kierunku zrównoważonych metod produkcji.

Te wymaga od krajów członkowskich wspierania rolnictwa węglowego, praktyk agro-ekologicznych, zwiększania produkcji biogazu i jego wykorzystania, poprawy efektywności energetycznej, wzmacniania rolnictwa precyzyjnego, przyspieszenia wzrostu produkcji roślin białkowych oraz wdrażania najlepszych praktyk poprzez system transferu wiedzy.

Kluczowe kwestie

• KE zwraca uwagę na konieczność poprawy kluczowych wskaźników realizacji KPS pod kątem ich ambicji, precyzji wyliczenia oraz systemu monitorowania. Komisja wyraża swoje obawy, że KPS nie będzie efektywny pod kątem wzmacniania dochodów rolniczych, konkurencyjności oraz pozycji rolnika w łańcuchu spożywczym. KE ocenia, że pomimo przeniesienia 1/3 środków z II do I filaru w celu wsparcia dochodów rolników, założone przez Polskę cele dotyczące rozwiązywania strukturalnych problemów takich jak niska konkurencyjność, rozdrobnienie, niski poziom wiedzy, długoterminowa żywotność ekonomiczna gospodarstw, są niewystarczające. Komisja wzywa Polskę do podjęcia działań uniezależniających rolnictwo od importu roślin białkowych oraz do rozszerzenie narzędzi zarządzania ryzykiem i redukcji zużycia nawozów sztucznych.
• Komisja zwraca uwagę, że podstawowe wsparcie dochodów powinno być lepiej zrównoważone. Powinno ono trafiać do gospodarstw o największych potrzebach, najlepiej poprzez system cappingu i stawek degresywnych (malejących wraz ze wzrostem powierzchni gospodarstwa). Strona polska został tu poproszona o rozważnie i wprowadzenie takiego systemu.
• KE wskazuje, że wsparcie na inwestycje nie jest właściwie kierowane do sektorów o największych potrzebach. Poziom tego wsparcia, planowanego w ramach KPS jest stosunkowo niski. Polska jest poproszona o lepszego ukierunkowania i uzasadnienie wsparcia inwestycyjnego z uwzględnieniem inwestycji w obszarze efektywności energetycznej oraz efektywności wykorzystania nawozów sztucznych.
• Ocena potrzeb, wskazuje na konieczność skracania łańcucha spożywczego oraz poprawy pozycji rolnika na rynku. Natomiast planowane w tym zakresie interwencje mają ograniczony zakres. Polska powinna lepiej ukierunkować wsparcie do sektorów o największych potrzebach i zagwarantować rzeczywiste wzmocnienie pozycji rolnika w łańcuchu spożywczym.
• Komisja ma zasadnicze wątpliwości co do efektów wdrażania KPS w zakresie walki ze zmianami klimatu, emisji azotu, zarządzania składnikami pokarmowymi, wzmacniania bioróżnorodności, jakości i dostępności wody, produkcji energii odnawialnej oraz poprawy efektywności energetycznej. Polska jest poproszona o wykazanie większych ambicji w zakresie realizacji strategii zielonego ładu i rewizję wskaźników fizycznych i finansowych dotyczących realizacji celów klimatycznych. KE zwraca uwagę, że niektóre ekoschematy mają co prawda wysokie ambicje pro środowiskowe ale ich zakres jest bardzo ograniczony. Inne interwencja mają szeroki planowany do wdrożenia zakres ale są mało ambitne i nie wykraczają poza normalne praktyki rolnicze. Komisja zauważa również, że niektóre ekoschematy pokrywają się z działaniami rolno-środowiskowymi. Z kolei działania inwestycyjne są zorientowane głównie na produkcję a nie kwestie ochrony środowiska i klimatu lub poprawę dobrostanu zwierząt. Polski KPS prawie w ogóle nie odnosi się do kwestii emisji CO2 w kontekście torfowisk oraz produkcji zwierzęcej, czyli dwóch największych źródeł emisji. Te dwie kwestie wymagają szerszego uwzględnianie w postaci planowanych interwencji.
• Kwestie klimatyczne wymagają znaczącej poprawy w polskim KPS poprzez rewizję celów, działań oraz alokacji finansowej.
• KE zauważa bardzo ograniczony wpływ KPS-u na kwestie socjo-ekonomiczne wsi. Komisja rozumie, że te sprawy będą rozwiązywane w ramach innych programów. Niemniej jednak KPS powinien się w większym stopniu odnosić do kwestii dywersyfikacji działalności gospodarczej na obszarach wiejskich.
• KE zwraca uwagę, że w KPS, pomimo świadomości wagi tych zagadnień, nie wskazano działań mających na celu redukcję zużycia antybiotyków w produkcji zwierzęcej oraz poprawy bioasekuracji w całym sektorze trzodowym a szczególnie w mniejszych gospodarstwach.
• KE zauważa, że planowane w ramach KPS działania dotyczące transferu wiedzy, doradztwa, szkoleń, wdrażania innowacji są dalece niewystarczające w stosunku do rosnących potrzeb rolników w tym zakresie.

KPS a Zielony Ład

Antybiotyki: KE uznaje cel redukcji zużycia antybiotyków na poziomie 10% jako zbyt niski. Dodatkowo strona polska chce ten cel realizować poprzez instrumenty spoza KPS. KE prosi o zrewidowanie tego celu oraz wskazanie krajowych działań, które mają wspomóc realizację tego celu

Środki ochrony roślin: KE zwraca uwagę na brak instrumentów w KPS, które będą realizowały założone cele redukcji zużycia ŚOR

Nawożenie: Komisja prosi stronę polską o dostosowanie się do celów wyznaczonych w ramach strategii „Od pola do stołu”

Rolnictwo ekologiczne: KE zwraca uwagę za zbyt niskie ambicje Polski w realizacji tego celu. Dodatkowo brak jest spójności pomiędzy zakładanym celem a wielkością wsparcia.

Wzrost bioróżnorodności: KE ocenia, że planowany przez Polskę 4% wzrost obszarów pozarolniczych jest zbyt mały. Należy tu wzmocnić obligatoryjne oraz dobrowolne instrumenty wspierające wyższy poziom ambicji.

Uwagi szczegółowe

Opracowanie zawiera 40 stron bardzo szczegółowych uwag do poszczególnych części KPS. W większości uwagi szczegółowe są rozwinięciem uwag ogólnych przedstawionych powyżej. Część uwag ma charakter wyłącznie porządkowy lub techniczny. Wiele uwag odnosi się do braku powiązania i spójności materiału zawartego w KPS.

Z przedstawionej przez KE informacji wynika, że KE będzie twardo trzymała się swoich pierwotnych założeń i kontekst wojny niewiele tu zmienia. Wręcz odwrotnie KE wskazuje, że realizacja ambitnych celów klimatycznych i środowiskowych w tym kontekście jest jeszcze ważniejsza. Komisja słusznie zauważyła, że KPS nie odnosi się do wielu kwestii klimatycznych i środowiskowych w planowanych działaniach. Szczególnie dotyczy to ekoschematów i działań inwestycyjnych. Komisja wymaga od nas lepszego dostosowania wsparcia do realnych potrzeb i celów – to jest merytorycznie słuszne ale politycznie zawsze trudne. Degresywność wsparcia i capping będą szczególnym zagrożeniem dla towarowych, rodzinnych gospodarstw w Wielkopolsce. MRiRW słusznie się przed tym broni. Komisja Europejska wymaga od naszego KPS-u zwiększenia ambicji klimatycznych i rolnośrodowiskowych oraz zaplanowania wielu kolejnych działań nie biorąc pod uwagę, że budżet jest zbyt mały na ich rzeczywistą realizację. Na ten element WIR wielokrotnie zwracał uwagę. Pisze o tym również MRiRW w swoim komentarzu do oceny KE.

Warto nadmienić, że obecne, bardzo doktrynalne podejście Komisji Europejskiej do rolnictwa jest powszechnie krytykowane przez ekspertów oraz organizacje rolnicze. Również Parlament Europejski nie przegłosował ostatnio ambitnych celów Komisji co do rozwoju rolnictwa ekologicznego. 

Andrzej Przepióra
WIR