Czerwona szwedzka – szansą na zysk z mleka?

W dzisiejszych czasach, gdy cena mleka jest bardzo niska i w najbliższym czasie nie są zapowiadane gwałtowne podwyżki cen mleka, rolnik żeby przetrwać musi szukać oszczędności. Oprócz wydajności mlecznej (produkcyjności) coraz ważniejszym czynnikiem jest zdrowotność krów, ponieważ wydatki na leczenie krów często są ogromne. Jednym ze sposobów na poprawę zdrowotności jest krzyżowanie rasy hf rasą szwedzką czerwoną (SRB), która ma opinie długowiecznej i nie mającej problemów ze zdrowotnością.

Krowy rasy holsztyno-fryzyjskiej są rasą najbardziej wydajną na świcie, w najlepszych polskich stadach średnia wydajność wynosi nawet powyżej 12 000 kg mleka. Aby uzyskać od nich tak dużą wydajność trzeba ponieść bardzo wysokie koszty na żywienie, leczenie, zapewnienie odpowiedniego dobrostanu itd. Koszt wytworzenia od nich 1 litra mleka jest też wysoki, ponieważ większość wysoko wydajnych krów hf jest utrzymywanych krócej niż 4 laktacje.

Oznacza to, że koszty wytworzenia 1 kg mleka są o wiele większe niż gdyby taka krowa była użytkowana przez 7 laktacji, ponieważ np. koszty wychowu jałówki są dzielone na 7, a nie na 4 laktacje. Wynika to przede wszystkim z ich coraz większej homozygotyczności. Aby nie stracić wysokiej wydajności od tej rasy i jednocześnie obniżyć koszty ponoszone na ich utrzymanie najszybszym sposobem jest krzyżowanie tej rasy z innymi rasami mlecznymi. Rasami, które cechują się wysoką wydajnością mleczną, a zarazem poprawą szeroko rozumianej zdrowotności są rasy: Czerwona Szwedzka (SRB), Norweska Czerwona (NRF), Montbeliarde, Simental (typ mleczny). Z pośród nich bardzo ciekawą rasą i zdobywającą sobie coraz więcej zwolenników jest rasa czerwona szwedzka (SRB). Dzięki temu, że bydło czerwone szwedzkie jest rasą nie mająca żadnego dolewu krwi holsztyno-fryzów, w krzyżowaniu z hf możliwe jest uzyskanie wysokiego efektu heterozji.

Krowy rasy szwedzkiej czerwonej należą do typu mlecznego, są nieco niższe od krów hf, ich optymalny wzrost wynosi 140-145 cm, są także nieco lżejsze od hf, ale za to bardziej umięśnione. Rasa SRB powstała w 1928 r. z połączenia populacji wpisanych do dwóch ksiąg: księgi prowadzonej dla bydła Szwedzkiego Ayshire i księgi prowadzonej dla bydła Czerwonego Szwedzkiego. Rasa ta wywodzi się od lokalnych szwedzkich krów i pochodzącego z importu czerwonego bydła. Utrzymywana w Szwecji populacja krów rasy Szwedzkiej Czerwonej wynosi około 131 tysięcy w roku 2008, a ich średnia wydajność mleczna wynosiła 8 754 kg mleka, przy zawartości tłuszczu 4,30% i białka 3,53% (wynik przeliczony na 365 dni laktacji). Bydło rasy Szwedzkiej Czerwonej charakteryzuje się przede wszystkim bardzo dobrą płodnością, łatwością wycieleń oraz zdrowotnością wymienia (rekordowo niska zawartość komórek somatycznych) oraz odpornością na stres spowodowany przez różnice klimatyczne i trudne warunki bytowe.

Krowy tej rasy posiadają najczęściej umaszczenie biało-czerwone w odcieniach od jasnobrązowego do brązowo-wiśniowego, a ich mieszańce z rasą holsztyno-fryzyjską są zawsze biało-czarne, ponieważ kolor czarny jest dominujący.

Od 1 maja 2009 roku Polska Federacja Hodowców Bydła i Producentów Mleka (PFHBiPM) zaczęła prowadzić księgi hodowlane dla rasy SRB. W maju 2009 roku w Polsce było 337 sztuk krów i jałowic rasy SRB objętych oceną wartości użytkowej. W październiku w województwie kujawsko-pomorskim 4 hodowców utrzymywało krowy tej rasy, które zostały wpisane do ksiąg hodowlanych. PFHBiPM podaje, że celem programu hodowlanego realizowanego dla bydła rasy Szwedzkiej Czerwonej w Polsce jest postęp genetyczny prowadzący do doskonalenia populacji krów w typie mlecznym.

Doskonaleniu podlegają cechy wpływające w zasadniczy sposób na poprawę opłacalności produkcji takie jak: wydajność mleka, wydajność białka, wydajność tłuszczu, cechy typu i budowy, ze szczególnym uwzględnieniem budowy wymienia i nóg, cechy funkcjonalne. Ważnym elementem pracy hodowlanej jest również zachowanie dobrych cech płodności i łatwości wycieleń, a także dobrej odporności na trudne warunki środowiskowe.

Mankamentem krzyżowania międzyrasowego jest to, że potomstwo powstałe z takiego krzyżowania jest w pojęciu polskich przepisów hodowlanych mieszańcem międzyrasowym, który nie może być wpisany do ksiąg bydła hodowlanego.

Rasa czerwona szwedzka jest coraz częściej wykorzystywana na całym świecie w krzyżowania międzyrasowym, z krowami hf. Szczególnie popularne takie krzyżowanie jest w USA. Dzięki krzyżowaniu międzyrasowemu znacząco poprawiają się cechy zdrowotne. Według przeprowadzonych badań w wielu krajach, można spodziewać się, że skutkiem takiego krzyżowania będzie:

• mniejsza ilość komórek somatycznych, średnio o 20-30%,
• łatwiejsze porody (nawet 3-krotny spadek trudnych porodów u pierwiastek) oraz mniejsza liczba martwych urodzeń,
• poprawa płodności, średnio zużywa się o 0,5 słomki mniej na skuteczne pokrycie,
• skrócenie okresu międzywycieleniowego (średnio o 30 dni),
• poprawa zdrowotności racic,
• wzrost poziomu białka w mleku, niestety maleje ilość mleka, ale spadek dzięki działaniu efektu heterozji jest niewielki i często sucha masa mleka od mieszańca przewyższa sm od krowy hf.

Poprzez poprawę tych czynników odsetek brakowania krów ulega znacznemu obniżeniu, znacznie poprawia się długość okresu użytkowania.

Polecanym typem krzyżowania międzyrasowego jest krzyżowanie rotacyjne, które polega na tym, że rasą mateczną jest krowa hf, która kryta jest buhajem SRB, jeśli urodzi się jałówka z tego kojarzenia zostaje ona pokryta buhajem hf, a następne pokolenie buhajem SRB i tak na zmianę. Bardzo dobre efekty przynosi również krzyżowanie rotacyjne przy użyciu 3 ras, czyli krowę hf kryjemy buhajem SRB, następnie jałówkę z tego kojarzenia kryjemy np. buhajem norweskiej czerwonej (NRF) lub montbeliarde i w następnym pokoleniu buhajem rasy hf.

W Polsce rasa SRB jest rasą młodą (możliwość zakupu nasienia buhaja od 2006 roku), ale dzięki niezaprzeczalnym zaletom tej rasy zyskuje coraz więcej zwolenników. W dzisiejszych czasach ważniejsze od wydajności krowy staje się ile kosztuje wyprodukowanie 1 kg mleka od krowy.

Źródło: Marcin Mętlewicz, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego,Oddział w Zarzeczewie, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu