Każda choroba kukurydzy, która występuje w większym nasileniu może zniszczyć plantację poprzez zmniejszenie plonu i pogorszenie jego jakości. W Polsce kukurydzę może porażać około 400 patogenów, które są odpowiedzialne za rozwój kilkunastu chorób. Wśród nich dominującą grupę stanowią grzyby chorobotwórcze, które towarzyszą roślinom przez cały okres wegetacji, czyli od momentu siewu ziarna aż do zbioru plonu. Grzyby mogą pojawiać się także w trakcie przechowywania ziarna.
Patogeny chorobotwórcze porażają plantacje najczęściej w przedziale od 5 do 50%. Zdarzały się lata, gdzie choroby pojawiały się epidemicznie i wtedy powodowały uszkodzenia plantacji nawet do 100% roślin. W tej chwili praktycznie nie ma w Polsce zasiewów kukurydzy, które byłyby całkowicie wolne od obecności grzybów chorobotwórczych. W odniesieniu do kukurydzy zbieranej na kiszonkę, szkodliwość chorób jest z reguły nieco mniejsza, a jest to związane z wcześniejszym zbiorem plonu.
Choroby kukurydzy
Spośród wszystkich chorób, które mogą powodować szkody w uprawie kukurydzy szczególną uwagę należy zwrócić na: głownię guzowatą kukurydzy, fuzariozę kolb oraz zgniliznę korzeni i zgorzel podstawy łodygi.
Źródłem głowni guzowatej kukurydzy choroby są: gleba, resztki pożniwne oraz materiał siewny. Zarodniki choroby są przenoszone z wiatrem i deszczem, a w miejscach infekcji tworzą się guzy. W jednym sezonie wegetacyjnym mogą się rozwinąć trzy generacje choroby (1. generacja – od czwartego do siódmego liścia, 2. generacja – kwitnienie, 3. generacja – wypełnienia i dojrzałości mlecznej ziarniaków). Nasileniu choroby sprzyjają uszkodzenia spowodowane przez szkodniki (ploniarkę zbożówkę, wciornastki, mszyce, omacnicę prosowiankę), gęsty siew, uproszczona uprawa oraz susza i wysoka temperatura.
Objawem choroby są narośla (guzy), które pojawiają się w miejscach, gdzie występuje masa zbitych, czarno-szarych zarodników. Początkowo są one jasne i jędrne, później ciemnieją, marszczą się i pękają. Pojawienie się głowni guzowatej na plantacjach powoduje pogorszenie i zmniejszenie plonu, a także zmniejszenie wartości pokarmowej otrzymanej paszy.
Największe szkody choroba powoduje na plantacjach przeznaczonych na ziarno. Porażone rośliny mają utrudnione procesy asymilacji. Wysoki stopień porażenia może prowadzić do łamania się łodyg a plon z takiej plantacji jest mniejszy i zanieczyszczony zarodnikami. Zarodniki głowni kukurydzy mogą przetrwać w glebie trzy lata.
Ograniczeniu występowania choroby sprzyja właściwa agrotechnika. Odpowiednie zmianowanie, przeorywanie resztek pożniwnych, wysiew ziarna pozbawionego patogena oraz prawidłowa gęstość siewu są elementem ochrony w walce z tą chorobą.
Fuzarioza kolb kukurydzy to druga najważniejsza choroba kukurydzy w kraju. Źródłem infekcji są zarodniki grzyba znajdujące się w glebie i na resztkach pożniwnych kukurydzy. Pojawienie się choroby wpływa na zdrowotność roślin. Grzybnia pojawiająca się na liściach okrywowych kolb i ziarniakach może mieć kolor biały, różowy lub łososiowy. W przypadku silnego porażenia ziarniaki obumierają a kolby zwisają w dół. Fuzarioza kolb przyczynia się do zmniejszenia wysokości plonu a także do pogorszenia jakości ziarna. Dodatkowo patogen ma zdolność wytwarzania mikotoksyn.
Ograniczeniu występowania choroby sprzyja prawidłowa agrotechnika odnosząca się do właściwego zmianowania, dokładnego przyorania resztek pożniwnych i zrównoważonego nawożenia, a także wysiew zdrowego, niezainfekowanego ziarna. Fuzarioza jest chorobą bardzo powszechną w uprawach kukurydzy dodatkowo może również porażać inne gatunki takie jak zboża i trawy.
Zgnilizna korzeni i zgorzel podstawy łodygi. Choroba ta nazywana jest także „fuzariozą łodyg” i zaliczana jest do najgroźniejszych chorób kukurydzy w Polsce. Rośliny mogą być zakażone przez grzybnię, która znajduje się w glebie lub przez zarodniki koloidalne powstające na resztkach pożniwnych. Mogą one być także przenoszone przez wodę lub wiatr. Do infekcji dochodzi najczęściej poprzez korzenie a także poprzez zranienia powstające u podstawy łodygi lub nasady liści.
Fuzarioza łodyg powoduje osłabienie roślin, a pierwsze objawy chorobowe widoczne są na roślinach w lipcu w postaci więdnących i zasychających od dołu ku górze liści, a w następstwie całej powierzchni blaszek liściowych. Kolby roślin porażonych pochylają się w dół, jakby były podgryzione u nasady, dają mniejszy plon ziarna, który dodatkowo może być zanieczyszczony przez mikotoksyny.
Ograniczeniu występowania choroby sprzyja odpowiednia agrotechnika, a także unikanie sąsiedztwa innych roślin zbożowych, niszczenie samosiewów i wysiew zdrowego ziarna. Rolnicy mają również możliwość wyboru odmian o podwyższonej odporności na tę chorobę oraz stosowanie zaprawionego materiału siewnego.
Dodatkowo, choć w mniejszym stopniu uprawy kukurydzy mogą być także atakowane przez: głownię pyląca kukurydzy, żółtą plamistość liści kukurydzy, drobną plamistość liści kukurydzy.
Głownia pyląca kukurydzy. Źródłem infekcji jest gleba a także zainfekowany materiał siewny oraz resztki pożniwne. Objawy choroby widoczne są w lipcu a patogen poraża przede wszystkim młode rośliny kukurydzy, rozwijając się wewnątrz tkanek. Porażone rośliny karłowacieją i uzyskują bladozielony kolor. Objawy chorobowe widoczne są na kolbach, a także choć w mniejszym stopniu na wiechach. Kolby porażonych roślin przyjmują cebulowaty kształt, mogą również całkowicie zanikać, a w ich miejscu powstawać pąki liściowe. Wiechy natomiast wyglądają jakby były zwęglone. W porażonych kolbach ziarno jest doszczętnie zniszczone.
Najważniejszym czynnikiem w ograniczeniu występowania głowni pylącej jest prawidłowa agrotechnika, gdyż zarodniki przetrwalnikowe tej choroby mogą przetrwać w glebie nawet dziesięć lat. Zalecany jest także wysiew ziarna zaprawionego.
Żółta plamistość liści kukurydzy. Głównym źródłem porażenia są resztki pożniwne kukurydzy, w których zimuje sprawca choroby. Pierwsze objawy chorobowe można zauważyć na dolnych liściach, które następnie etapowo przesuwają się ku górze. Objawami żółtej plamistości są owalne lub wydłużone szarobrunatne plamy, które otoczone są brunatnoczerwoną obwódką. Plamy ułożone są wzdłuż nerwów i powstają na blaszkach i pochwach liściowych oraz na liściach okrywających kolby.Najmocniej zaatakowane liście zasychają, co wpływa na osłabienie całej rośliny. Choroba powoduje zmniejszenie plonu i obniżenie jakości kiszonki. Porażeniu sprzyja gęsty siew, uproszczona uprawa oraz niekorzystne warunki pogodowe – podwyższona temperatura i wysoka wilgotność.Zastosowanie preparatów fungicydowych daje możliwość eliminacji sprawcy choroby. Ograniczeniu występowania żółtej plamistości sprzyja także właściwa agrotechnika oraz wysiew zdrowego ziarna.
Drobna plamistość liści kukurydzy. Objawami choroby są drobne, jasne i prześwitujące plamy otoczone brunatną obwódką i chlorotycznym pierścieniem. Plamy pojawiają się na liściach okrywających kolby i pochwach liściowych. Pierwsze objawy porażenia można zauważyć na roślinach w czerwcu bądź lipcu.
Głównym źródłem choroby są resztki pożniwne, w których sprawca zimuje
Czynnikami sprzyjającym rozwojowi drobnej plamistości liści kukurydzy sprzyjają przede wszystkim: niska temperatura i podwyższona wilgotność a także osłabienie roślin, uproszczona uprawa i gęsty siew. Aby doszło do porażenia liście okrywowe kolb muszą być wilgotne, dlatego do infekcji roślin dochodzi podczas deszczowej pogody lub gdy występuje długotrwale rosa. Choroba jest bardzo powszechna w uprawach kukurydzy. Prowadzi do zasychania liści, a niekiedy do zamierania całych roślin w konsekwencji czego uzyskany plon jest niższy a jakość kiszonki gorsza.
Istnieje możliwość ograniczenia występowania choroby za pomocą preparatów fungicydowych, a także dobór odmian o podwyższonej odporności.
Pojawienie się chorób w uprawach kukurydzy może poważnie zagrozić plantacjom poprzez ograniczenie wielkości plonu i jakości ziarna, stąd też należy dążyć wszelkimi możliwymi sposobami do ograniczania ich występowania. Aby tego dokonać konieczne jest stałe monitorowanie plantacji oraz ocena stanu fitosanitarnego upraw za pomocą metod wizualnych. Podczas lustracji należy szukać pierwszych objawów chorobowych, a także monitorować tempo rozwoju patogenów w danych warunkach pogodowych oraz określić optymalny termin wykonania zabiegów chemicznych.
Obecnie rolnicy mają do dyspozycji kilka metod pozwalających zapobieganiu występowania chorób. Najogólniej mówiąc metody te dzielimy na: hodowlane, agrotechniczne i chemiczne. Opracowanie planu ochrony roślin przeciwko chorobom jest bardzo ważne zwłaszcza, gdy kukurydza uprawiana jest w monokulturze.
