ABC liczenia kosztów eksploatacji maszyn rolniczych

Fundusze unijne, kredyty preferencyjne istotnie przyczyniają się do technicznego unowocześnienia gospodarstw rolnych, w tym do inwestycji w nowe ciągniki i maszyny rolnicze.

Koszty eksploatacji ciągnika i rolniczych zestawów maszynowych zajmują ważną pozycję w kosztach produkcji roślinnej i zwierzęcej. Często się zdarza, że w przypadku braku możliwości dokonania oszczędności po stronie kosztów materiałowych, rezerwy mogą tkwić jedynie w kosztach eksploatacji ciągnika i maszyn rolniczych. Postęp techniczny i technologiczny pociąga za sobą racjonalizację i optymalizację kosztów eksploatacji maszyn rolniczych. Nie wystarczy ustalić koszty eksploatacji własnego sprzętu, należy je również odnieść do kosztu usług. W niektórych gospodarstwach może się bowiem okazać, że będzie to wariant korzystniejszy.

Udział kosztów mechanizacji w ogólnych wydatkach na podstawie gospodarstw prowadzących rachunkowość rolniczą sięga nawet 35% ogółu kosztów ponoszonych w gospodarstwie. Jest to znaczący koszt w wydatkach, podczas gdy koszty nasion i sadzeniaków wynoszą 3%, środków ochrony roślin około 5 %. Na taką relacje kształtowania się kosztów nie wpływa jedynie cena zakupu sprzętu rolniczego. Często przyczyna tkwi w przeinwestowaniu gospodarstw w stosunku do faktycznych potrzeb produkcyjnych oraz możliwości odtworzeniowych.

Ogólnie koszty związane z eksploatacją maszyn dzieli się na koszty utrzymania oraz użytkowania. Koszty utrzymania to takie, które ponosi się niezależnie od tego, czy dana maszyna jest wykorzystywana, czy też nie. Mają one bowiem charakter kosztów stałych.

Do kosztów utrzymania ciągnika i maszyn, które jednocześnie możemy zaklasyfikować do kosztów stałych zaliczamy:

• amortyzacja,
• koszt przechowywania i konserwacji,
• koszt ubezpieczenia,

Wymienione powyżej koszty ponoszone są przez użytkownika pojazdu rolniczego niezależnie od stopnia wykorzystania maszyny w ciągu okresu eksploatacji.

Drugi rodzaj kosztów związanych z eksploatacją maszyn rolniczych to koszty użytkowania maszyn. Są to koszty, które są ściśle uzależnione od tego, ile będzie się pracować daną maszyną. Wynika to z ich zmiennego charakteru, są to więc koszty zmienne do których zaliczamy:

• koszt napraw,
• koszt paliwa i smarów,
• koszt wynagrodzenia traktorzysty lub koszt pracy własnej rolnika.

Poziom kosztów zmiennych uzależniony jest od tego w jakim stopniu i do jakich prac ciągnik i maszyny rolnicze są wykorzystywane w ciągu roku.

Reasumując, aby obliczyć jednostkowy koszt wykonania czynności zestawem złożonym z ciągnika i odpowiedniego narzędzia należy dodać do siebie wartości jednostkowych kosztów eksploatacji danego ciągnika oraz koszt eksploatacji narzędzia, odniesiony do godziny pracy.

Jak liczyć koszty eksploatacji maszyn rolniczych ?
Przystępując do określenia kosztów eksploatacji maszyn niezbędne jest uzyskanie danych wyjściowych odnośnie parametrów technicznych charakteryzujących ciągniki
i wybrane maszyny rolnicze oraz ceny zakupu. Do obliczeń jednostkowych kosztów eksploatacji maszyn niezbędna jest również znajomość kwot ubezpieczenia sprzętu rolniczego, ceny oleju napędowego oraz energii elektrycznej. Każda zmiana np. ceny maszyny czy paliwa powoduje, że koszty eksploatacji należy uaktualnić. Uaktualnienie kosztu wymaga ponownych przeliczeń.

Jak się liczy koszty utrzymania?
Koszty amortyzacji związane są ze zużyciem i koniecznością odtworzenia posiadanych maszyn. Obliczamy je najczęściej według zależności prostoliniowej.

• Ka (zł/rok) = Cm (cena maszyny): T (okres użytkowania)
• Koszty przechowywania i konserwacji uzależnione są od wskaźnika na poziomie 2% ceny maszyny rocznie.
• Kk (zł/rok) = k (wskaźnik kosztów przechowywania i konserwacji) x Cm (cena maszyny)

W przypadku ubezpieczenia ciągników bądź maszyn koszt zależny jest po prostu od kwoty ubezpieczenia.

            Ku (zł/rok) = K (kwota ubezpieczenia danej maszyny).

Ustalając poszczególne kategorie kosztów możemy wyliczyć koszt utrzymania na godzinę.

Jednostkowy Kutrz (zł/h) + (Ka+Kk+Ku) : Wr (wykorzystanie roczne).

Jak się liczy koszty użytkowania?
Jednym z większych wartościowo kosztów użytkowania maszyn jest koszt paliw i smarów. Koszt paliwa zależy od zużycia godzinowego paliwa i jego ceny. Wartość zużytych smarów w odniesieniu do wartości zużytego paliwa stanowi około 10% dla ciągników i maszyn rolniczych. W kosztach użytkowania przyjęto narzut kosztów średnio 1,10.

Kp (zł/ha) = Ge (zużycie paliwa) x Cp (cena paliwa) x 1,10

Koszty napraw, które podczas eksploatacji pojawiają się nieregularnie, można rozłożyć na każdą godzinę pracy i określić wykorzystując wskaźnik kosztów napraw.

Kn zł/h = (r/roczny wskaźnik kosztu napraw x Cm/cena maszyny/ : WT /normatywne wykorzystanie w okresie trwania)

Znając powyższe wielkości poszczególnych kosztów możemy obliczyć koszt użytkowania:

Kuż (zł/h) = Kn+Kp

Po ustaleniu i wyliczeniu kosztów utrzymania oraz użytkowania sumujemy i uzyskujemy jednostkowy koszt eksploatacji:

Ke (zł/h) = Kutrz + Kuż

Podane powyżej zasady liczenia kosztów mechanizacji zostały przedstawione w przykładzie wyliczenia kosztów eksploatacji agregatu składającego się z ciągnika Zetor i agregatu przedsiewnego. Wyliczenia kosztów przeprowadzono według poziomu cen z października 2010 r.

Do obliczeń w przykładzie przyjęto następujące założenia:

1. Przewidywany okres użytkowania ciągnika – 15 lat, agregatu 8 lat,
2. Opłata za obowiązkowe ubezpieczenie OC (według PZU) oraz AC (dobrowolne ubezpieczenie – 1,5% wartości maszyny)

• ubezpieczenie OC ciągnika – 50 zł
• ubezpieczenie AC ciągnika – 1 650 zł

1. Cena netto oleju napędowego w wysokości – 3,50 zł/l

Obliczenie kosztów eksploatacji agregatu składającego się z ciągnika  ZETOR 9641 i agregatu przedsiewnego  Famarol UNIA KOMBI szerokość rob. 4,2 m.

Podsumowanie
Jednostkowy koszt eksploatacji ciągnika i maszyn rolniczych odnosi się do godziny pracy, a następnie przelicza się go na 1ha (lub na 1 h) wykonanej pracy. Najczęściej przy szacowaniu kosztów eksploatacji ciągnika i maszyn rolniczych stosowana jest metoda kalkulacyjna. W metodzie tej na koszt eksploatacji rolniczego środka transportowego i maszyn składają się jego koszty utrzymania, nazwane kosztami stałymi i koszty użytkowania, nazwane kosztami zmiennymi.

Wartość jednostkowych kosztów utrzymania zależna jest od intensywności eksploatowania maszyn i okresu ich użytkowania. Maszyny o niewielkim wykorzystaniu rocznym posiadają wyższe koszty utrzymania. Spowodowane jest to rozłożeniem ceny zakupu maszyny (amortyzacji) i pozostałych kosztów stałych (przechowywanie, konserwacja, ubezpieczenie) na mniejsza liczbę przepracowanych godzin. Natomiast przedłużenie okresu użytkowania maszyn w celu minimalizacji kosztów amortyzacji powoduje, że łączne koszty utrzymania maszyny zwiększają się dodatkowo każdego roku o koszty jej przechowywania i ubezpieczenia, co łącznie ze zwiększonym na wskutek korozji zużycia przyczynia się do wzrostu kosztów eksploatacji.

Na koszty użytkowania składają się koszt napraw, paliwa i smarów, energii elektrycznej i robocizny. Łączna wartość kosztów użytkowania maszyny w ciągu roku jest zależna od ilości wykonywanej pracy. Istotnym składnikiem kosztów użytkowania jest koszt paliwa.

Podane w niniejszym opracowaniu jednostkowe koszty eksploatacji zostały obliczone przy użyciu metodyki Instytutu Budownictwa, Mechanizacji i Elektryfikacji Rolnictwa w Warszawie .

Źródło: Waldemar Poświata, Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu