Przegląd biochemiczny zbóż najczęściej stosowanych w żywieniu zwierząt.
Ziarno zbóż zalicza się do pasz treściwych niskobiałkowych, wśród których możemy wyróżnić zboża konsumpcyjne (pszenica, żyto) i pastewne (owies, jęczmień). Skład chemiczny ziarna i jego wartość pastewna zależy od wielu czynników (gleby, nawożenia, odmiany, stopnia dojrzałości, sposobu przechowywania). Ziarno zbóż wszystkich gatunków zawiera dość dużą ilość skrobi (około 70% s.m), jest lekkostrawne, smaczne, jednocześnie jest w nim mała ilość białka ogólnego (bo około 9% w kukurydzy, a 14% w pszenicy).
Wartość biologiczna białka zbóż jest niska, gdyż jest ono ubogie w leucynę i izoleucynę (np. w pszenicy) czy też w tryptofan i treoninę (w życie), a ogólnie brakuje w ziarnie zbóż lizyny i metioniny. Z tego względu przy sporządzaniu mieszanek treściwych dla drobiu i trzody należy stosować dodatki pasz bogatych w te aminokwasy. Zawartość białka ogólnego i skład aminokwasowy może ulegać zmianom zależnie od gatunku rośliny, odmiany, siedliska i nawożenia. Ziarno zawiera również niewielką ilość tłuszczu(około 2%). Wyjątek stanowi owies, który zawiera 5% tłuszczu i kukurydza 7%. Ze względu na małą zawartość włókna surowego, ziarno jest paszą lekkostrawną za wyjątkiem owsa, który zawiera około 10% włókna surowego. Zboże z reguły ma mało składników mineralnych, głównie wapnia (Ca) i sodu (Na). Odnotowuje się natomiast większą ilość potasu (K) oraz fosforu (P), przy czym fosfor występuje w związkach fitynowych i jest słabo przyswajalny przez drób i trzodę.
Zawartość witamin w zbożach jest również niewielka. Ubogie są one w karoten, brakuje wit. D, a wit E znajduje się głównie w tłuszczu zarodka ziarniaka. Niektóre zboża, takie jak owies i jęczmień, bogate są w wit.B. W ziarnach, jak również w ich produktach ubocznych, występują – obok składników pokarmowych – pewne związki mające negatywny wpływ na zdrowie zwierząt i ich wydajność. Związki te określane są mianem antyodżywczych. Najważniejsze z nich to:
- Rezorcynole (żyto)
- Polisacharydy nieskrobiowe,
- Inhibitory trypsyny i chymotrypsyny (żyto, pszenżyto),
- Taniny i pektyny (nasiona strączkowe, sorgo, jęczmień),
Owies
Jego skład chemiczny zależy od odmiany, zawiera około 10% białka ogólnego, 4-5% tłuszczu surowego, 10% włókna surowego, 60% bezazotowych wyciągowych. Wartość biologiczna białka nie jest wysoka jedynie zawiera dużo takich aminokwasów jak lizyna i arginina. Spośród wszystkich zbóż ma najwięcej włókna głównie w łuskach, co powoduje obniżenie jego strawności i wartości energetycznej. Odznacza się dużą zawartością wit E oraz wit B1 . Jest bardzo dobrą paszą dla koni (w ilości do 8kg), dla była (2-3 kg), nie nadaje się natomiast do tuczu świń, gdyż wysoka zawartość tłuszczu powoduje powstanie u tuczników słoniny o niepożądanej miękkiej konsystencji.
Jęczmień
Jest ziarnem o najbardziej stałym składzie chemicznym niezależnym od odmiany, zawiera 12% białka ogólnego, 2% tłuszczu, 5% włókna surowego, 60-65% bezazotowych wyciągowych, bardzo mało karotenu i wit.D, więcej natomiast kwasu nikotynowego. Białko jęczmienia, jak również jego większość innych składników pokarmowych, jest bardzo dobrze trawione przez wszystkie zwierzęta. To najbardziej odpowiednia pasza do tuczu świń, gdyż bardzo korzystnie wpływa na jakość słoniny.
Żyto
Ziarno żyta swym składem podobne jest do pszenicy, zawiera 9, 5% białka ogólnego, 1, 6% tłuszczu, 2, 4% włókna surowego, 72, 7% bezazotowych wyciągowych. Wartość odżywcza żyta jest jednak bardzo ograniczana zawartością dużej ilości substancji antyżywieniowych. Śruty żytnie stosuje się głównie w tuczu świń. Należy jednak pamiętać, aby udział śruty żytniej w dawce nie przekraczał poziomu 25%. Krowy mleczne nie powinny otrzymywać więcej jak 2 kg dziennie.
Pszenica
Przeznaczona jest najczęściej na pokarm dla ludzi, a na pasze stosuje się nadwyżki lub poślad. Zawiera 12- 14% białka ogólnego, 2% tłuszczu, 2, 9% włókna surowego, 69, 4% bezazotowych wyciągowych. Stosowana jest dla wszystkich grup zwierząt, dla trzody chlewnej może stanowić nawet do 50% udziału w dawce. Doskonała pasza głównie dla drobiu.
Pszenżyto
To nowy rodzaj zboża powstały ze skrzyżowania pszenicy z żytem. Charakteryzuje się bardzo dużą zmiennością w stosunku do innych zbóż w składzie chemicznym. Zawiera 12,2% białka ogólnego, 1,4% tłuszczu, 2,4% włókna surowego, 70,2% bezazotowych wyciągowych. Białko pszenżyta ma większą zawartość lizyny niż pszenica. Mniejsza zawartość substancji antyżywieniowych sprawia, że składniki pokarmowe pszenżyta są bardziej strawne aniżeli w życie. W tuczu świń może stanowić nawet do 75% udziału w dawce pokarmowej. Nadaje się także bardzo dobrze dla drobiu w ilości 30-40% w dawce.
Kukurydza
Ziarno kukurydzy ma najwyższą wartość energetyczną dzięki dużej zawartości skrobi, tłuszczu, a małej zawartości włókna. Zawiera 9,4% białka ogólnego, 3,9% tłuszczu, 2,9% włókna surowego, 70,1% bezazotowych wyciągowych. Może być stosowana dla wszystkich grup zwierząt jednak należy pamiętać, że ze względu na wysoką zawartość tłuszczu, trzeba ją ograniczać dla niosek i ptactwa wodnego, gdyż dochodzić może do nadmiernego otłuszczenia. Podobna sytuacja jest u trzody – nadmiar kukurydzy powodować może pogorszenie jakości rzeźnej tuszy, czyli otłuszczenie.
Sorgo
Wartość sorga jest bardzo podobna do wartości kukurydzy: zawiera bardzo mało białka, a w nim bardzo mało lizyny. W skład sorga wchodzi 9,2% białka ogólnego, 3% tłuszczu, 2,5% włókna surowego, 71,7% bezazotowych wyciągowych. Niektóre odmiany mogą zawierać dużo tanin i innych garbników, przez co ziarno może mieć gorszy smak i niższą wartość. Sorgo stosowane jest głównie w tuczu trzody w ilości do 50 % dawki, a także w żywieniu bydła zastępując kukurydzę.
Źródło: Jarosław Gnyś, Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.modr.mazowsze.pl, fot. morguefile.com
