Dlaczego ekoschemat „Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant z wapnowaniem” jest rzadko wybierany?

Opracowanie prawidłowego planu nawożenia oraz regulacji zakwaszenia gleby umożliwia optymalizację kosztów związanych z zarządzaniem składnikami pokarmowymi w gospodarstwie. Plan Strategiczny WPR na lata 2023 – 2027 obejmuje ten zestaw praktyk wsparciem finansowym, jako jeden z ekoschematów możliwych do wdrożenia w gospodarstwie. Niestety nie cieszy się on dużą popularnością wśród rolników.

Kryteria uzyskania dofinansowania

Wdrożenie tego pakietu oznacza możliwość uzyskania 3 punktów, za które można uzyskać finansowanie wg rozporządzenia Ministra Rolnictwa z dn. 27.02.2024 r., w wysokości 314,67 zł/ha. Wśród kryteriów, które należy spełnić jest przeprowadzenie analiz chemicznych gleby zawartości przyswajalnych form makroelementów oraz pH gleby. Uzyskanie maksymalnego wsparcia jest możliwe jedynie, gdy producent spełnia wymagania podstawowe realizacji planu nawożenia oraz gdy poziom zakwaszenia gleby jest większy niż wartość graniczna zakwaszenia, czyli pH jest mniejsze lub równe wartości 5,5 (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dn. 15.03.2023 r.)

Dodatkowym kryterium jest brak ubiegania się o wsparcie do wapnowania realizowanych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska w okresie ostatnich 4 lat poprzedzających złożenie wniosku uwzględniającego wapnowanie, co wyklucza z możliwości ubiegania się tych, którzy skorzystali z finansowania (ok. 41 tys. gospodarstw). W praktyce oznaczało to wsparcie udzielane do każdej tony czystego składnika odkwaszającego w zależności od wielkości użytków rolnych. W przypadku powierzchni do 25 ha w kwocie 300 zł/t, do 50 ha – 200 zł/t oraz do 75 ha – 100 zł/t.

Optymalne pH, tylko na lekkich glebach

Realizacja badań gleby nie stanowi problemu dla producentów rolnych. W Polsce wg danych IUNG 64% udziału mają gleby kwaśne oraz bardzo kwaśne. 6,7 mln ha, to gleby o pH poniżej 5,1. Optymalny zakres pH dla poszczególnych kategorii agronomicznych gleb jest następujący:

• gleby bardzo lekkie 5,1-5,5,
• gleby lekkie 5,6-6,0,
• gleby średnie 6,1-6,5,
• gleby ciężkie 6,6-7,0.

Biorąc pod uwagę powyższe dane, wsparcie udzielane w ramach ekoschematu (Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi, Opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant z wapnowaniem), umożliwiają korektę pH do wartości optymalnej, tylko na glebach bardzo lekkich. Powstaje pytanie, co z pozostałymi? Płatności koncentrują się również na tych glebach, na których występuje problem toksyczności związków glinu (pH < 5,5) i wynikających z ich obecności pośrednich i bezpośrednich konsekwencji spadku plonowania roślin, co jest zjawiskiem typowym dla gleb mineralnych, dominujących w kraju.

Według szacunków IUNG spadki plonów w zależności od zakwaszenia gleby wynoszą odpowiednio:

• dla pH < 4,5 – ok. 25%,
• dla pH 4,6–5,5 – ok. 15%
• oraz dla pH 5,6–6,5 – ok. 5%.

W Polsce mamy 4,1 mln ha gleb o pH < 4,5, 2,6 mln ha gleb o pH < 5,1 oraz 1,6 mln ha gleb o pH < 5,6. 6% stanowią gleby wymagające wapnowania będące w stanie zakwaszenia pH 5,7-6,1, a 1% gleby wymagające wapnowania o pH 6,2-6,6. Tylko 36% powierzchni stanowią gleby o uregulowanym pH.

Wapnowanie małymi dawkami

System wsparcia finansowego nie przewiduje udzielenia pomocy finansowej na gruntach o pH > 5,5, co wyklucza udzielenie finansowania do wapnowania, które umożliwia zachowanie optymalnego pH gleby, co w praktyce oznacza brak wsparcia do wapnowania zachowawczego małymi dawkami rzędu 0,5 – 1,5 t/ha. Ten typ wapnowania to najefektywniejszy sposób utrzymania żyzności gleby, gdyż roczne straty związków wapnia i magnezu sięgają średniorocznie wartość 350-450 kg CaO/ha.

Należy podkreślić że większość roślin preferuje odczyn w zakresie 5,5-7,0, a więc w zakresie nie będącym przedmiotem publicznego wsparcia udzielanego polskim producentom. Według danych Instytutu Rolnictwa Precyzyjnego silne zakwaszenie gleb (pH < 4,5) powoduje spadek przyswajalności makroskładników: azotu o 70%, fosforu o 77%, a potasu o 67%. Z tego względu dla podniesienia świadomości konieczne wydaje się podniesienie rangi edukacji i szkoleń producentów rolnych w tym zakresie.

Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat uległo zmianie podejście do wapnowania gleby. Zaobserwowano trend wzrostu stosowanych dawek w gospodarstwach towarowych, co ma związek z charakterem produkcji oraz co istotne użytkownicy mają wyższą wiedzę w tym zakresie, a zatem świadomość celu wapnowania. Dodatkowo zwiększyła się częstotliwość wykonywania zabiegów wapnowania. W miejsce większych dawek stosowanych co 3-4 lata, stosuje się mniejsze dawki z częstotliwością 2-4 razy w okresie czteroletnim. Jest to dodatkowy problem, ponieważ wymogi ekoschematu związanego z wapnowaniem jasno wskazują, że wsparcie udzielane jest jeden raz na okres 4 lat. Stosowanie wysokich dawek rzędu podwójnej lub potrójnej kwasowości hydrolitycznej (na glebach o potrzebach wapnowania koniecznych i potrzebnych) jest mniej efektywne, ze względu na ryzyko utraty składników odkwaszających poprzez ich wymywanie.

Kto skorzystał z pomocy?

Biorąc pod uwagę aktywność producentów rolnych w zakresie korzystania ze wsparcia z programów pomocowych w ostatnich 4 latach, wg badań ankietowych ze wsparcia skorzystało ok. ¼ rolników, ok. ¼ nie posiadała wiedzy w tym zakresie. Pozostała część producentów nie spełniała kryteriów przyznania pomocy. Wśród wskazań ograniczających aktywność producentów (1/4 ankietowanych) w zakresie korzystania ze wsparcia finansowego do wapnowania, było kryterium oceny zakwaszenia gleby na poziomie pH 5,5. Kryterium zakwaszenia obowiązuje na tym samym poziomie w obecnym systemie wsparcia do wapnowania. Według oceny ekspertów wciąż dużą barierą jest prawidłowe wypełnienie dokumentacji elektronicznej związanej z przyznaniem pomocy, co wzbudza niechęć do ubiegania się o środki finansowe i według ich opinii stanowi większą uciążliwość niż kryterium pH gleby.

Podsumowanie

Pierwszym czynnikiem ograniczającym zainteresowanie wspomnianym ekoschematem są kryteria, jakie spełnić muszą rolnicy ubiegający się o dofinansowanie. Jednym z nich jest brak ubiegania się o wsparcie do wapnowania w trakcie 4 ubiegłych lat. Kolejna sprawa to sama wartość pH. Wystarczy, że wartość odczynu przekracza 5,5 i kryterium nie zostanie spełnione. Inna sprawa, że sam ekoschemat premiuje strategię wapnowania większymi dawkami, co nie zawsze jest najbardziej efektywną metodą. Dużym ograniczeniem z punktu widzenia użytkownika jest również zbyt skomplikowany proces wypełniania wymaganej dokumentacji.

W związku z tym jak duże przełożenie ma odczyn gleby na straty w plonie, samo wsparcie w postaci ekoschematu może być bardzo pomocne dla wielu rolników. Niestety na tą chwilę program ten nie cieszy się duża popularnością wśród producentów. Jednym z rozwiązań, które mogłoby to zmienić jest zwiększenie działań edukacyjnych. W perspektywie kolejnych lat bardzo ważnym jest realizowanie szkoleń w zakresie tematyki związanej z wapnowaniem, gdyż jak pokazuje analiza wyników prac projektu badań nad możliwościami i barierami wykorzystania wapnowania połowa respondentów nie uczestniczyła w tego typu szkoleniu. Można zatem zakładać, że jest jeszcze spora grupa rolników, która nie zdaje sobie sprawy, jak dużym ograniczeniem plonowania może być kwaśna gleba. Należy oczekiwać że dalsze działania w tym zakresie przyczynią się istotnie do zwiększenia zainteresowania oraz popularności działań wspierających zarówno przeprowadzanie badań gleby (w zakresie dostępności składników oraz poziomu ich zakwaszenia) oraz działań naprawczych wspierających utrzymanie żyzności gleb.

Nie bez znaczenie byłoby również uproszczenie procesu ubiegania się o dofinansowanie związanego z biurokratyzacją rozliczania programów. Z merytorycznego punktu widzenia idealnym rozwiązaniem byłoby umożliwienie ubiegania się o wsparcie wszystkim gospodarstwom, na których obserwuje się problem z zakwaszeniem gleby, uwzględniając także możliwość stosowania mniejszych dawek wapna aplikowanych częściej.

/artykuł sponsorowany/