Uszkodzenia ziemniaków powstałe w trakcie zbiorów i ich transportu zdecydowanie obniżają ich jakość, a tym samym wartość rynkową tego produktu. Zwiększają one również ryzyko wystąpienia strat w przechowalni, będąc zarzewiem procesów gnicia bulw oraz rozwoju chorób grzybiczych ziemniaka. Zanim więc nasz produkt trafi do klienta lub magazynu, warto oszacować poziom tych uszkodzeń.
Przykładowy system oceny
Szacowanie uszkodzeń ziemniaków zaczyna się od identyfikacji newralgicznych miejsc ich powstawania. Są to poszczególne moduły kombajnu, elewator, naczepa i taśmy transportujące oraz zasypujące bulwy do magazynu. Szczególną uwagę warto też skupić na tych miejscach, gdzie w poprzednich sezonach odnotowaliśmy najwięcej szkód.
Duża ich część powstaje z reguły na etapie transportu do przechowalni oraz w trakcie zasypywania ziemniaków na pryzmę. Tutaj ważną rolę odgrywa prędkość taśm, kąty ich skrzyżowania oraz wysokość spadania bulw. Trzeba też bezwzględnie pamiętać o tym, żeby taśmy te były wypełnione ziemniakami w około 70%, co zminimalizuje ryzyko ich obijania w trakcie transportu. Ustawienia tych taśm powinny być również na bieżąco regulowane, analogicznie do zmieniających się warunków polowych.
Krok 1: Pobieranie prób
Po zidentyfikowaniu miejsc powstawania uszkodzeń bulw, z każdych z tych miejsc należy pobrać próby ziemniaków. Najlepiej, żeby były one wielkości po ok. 10 kg. Próby te powinny być również pobrane z każdego pola, z uwagi na zróżnicowanie typów gleb oraz powtórzone w sytuacji istotnych zmian warunków polowych, czy zmian w technicznych ustawieniach maszyn.
Krok 2: Umieszczenie próbek w tzw. hot boxie
Uszkodzenia bulw są widoczne dopiero po kilku dniach od momentu ich powstania. Tyle bowiem czasu potrzeba na ujawnienie się zachodzących w bulwie reakcji enzymatycznych. Żeby przyśpieszyć ten proces, próby ziemniaków należy umieścić w tzw. hot boxie. To miejsce, np. skrzynia, w którym temperatura powietrza przekracza 32°C przy wilgotności na poziomie 95-98%. W takich warunkach uszkodzenia ziemniaków będą widoczne już po 12 godzinach. Wówczas można przystąpić do szacowania uszkodzeń.
Krok 3: Szacowanie uszkodzeń
Istnieje wiele rodzajów procedur kalkulacji uszkodzeń bulw. Przykładowa procedura, przytoczona w naszym artykule, sprowadza się do podzielenia bulw pochodzących z prób na 4 sekcje:
- nieuszkodzone,
- otarte (wyłącznie otarta skórka bez uszkodzeń miąższu),
- lekko uszkodzone,
- mocno uszkodzone.
Wcześniej ziemniaki należy bardzo delikatnie umyć. Tak podzielone bulwy należy zważyć, żeby określić wagę poszczególnych sekcji. W oszacowaniu indeksu uszkodzeń pomocna będzie tabela:
| Rodzaj uszkodzeń | 1.
Waga bulw w sekcji
|
2.
% wagi ogólnej (waga sekcji/waga ogółem×100) |
3.
Faktor |
4.
Indeks uszkodzeń (% wagi ogólnej × faktor) |
| nieuszkodzone | 15 kg | 75 | 0 | 0 |
| otarte | 1 kg | 5 | 1 | 5 |
| lekko uszkodzone | 3 kg | 15 | 3 | 45 |
| mocno uszkodzone | 1 kg | 5 | 7 | 35 |
| Razem | 20 kg | – | – | 85 |
W kolumnie nr 1 tabeli wpisane zostały wagi poszczególnych sekcji, następnie obliczono zawartość procentową tej wagi w całkowitym ciężarze próby, przedstawioną w kolumnie nr 2. Próba w omawianym przypadku waży 20 kg. Faktor z kolumny nr 3 to przypisana danym uszkodzeniom waga określająca poziom istotności problemu. Różne firmy przypisują poszczególnym uszkodzeniom różne faktory. Indeks uszkodzeń, umieszczony w kolumnie nr 4, został w tym przypadku obliczony według następujących wag (faktorów): nieuszkodzone – 0, otarte – 1, lekko uszkodzone bulwy – 3, mocno uszkodzone – 7.
Indeks ten w omawianym przypadku jest mniejszy od 100. Jeśli osiągnąłby liczbę większą od 100, byłby to sygnał do przerwania wykopków i sprawdzenia ustawień maszyn oraz dokładności pracy operatorów na każdym etapie pracy w polu z uwagi na zbyt duży poziom uszkodzeń.
Krok 4: Szacowanie zasinień
Zasinienia bulw, podobnie zresztą jak inne uszkodzenia, rozwijają się zazwyczaj w okresie 3-4 dni od momentu powstania obicia. Jeśli zależy nam na tym, żeby stosunkowo szybko wykryć zmiany w kolorze miąższu ziemniaków, proces ten można przyśpieszyć przez umieszczenie prób w hot boxie.
Żeby upewnić się, czy zasinienie wystąpiło, bulwy należy bardzo cienko obrać. Jeśli zaobserwujemy charakterystyczne czarne lub szare zmiany w miąższu tuż pod skórką, należy obrać kolejną, cienką warstwę tego miąższu i jeśli to konieczne, następną. Obrane bulwy można wówczas przyporządkować do 3 kategorii:
- brak zasinień
- niewielkie zasinienie
- silne zasinienie.
Ziemniaki, których zasinienia znikały po pierwszym obraniu miąższu kwalifikuje się do grupy z niewielkimi przebarwieniami, natomiast te, które wymagały dalszych zabiegów usunięcia tych przebarwień, do grupy silnie uszkodzonych. Indeks zasinień oblicza się tak samo, jak w przypadku innych uszkodzeń.
Regularne szacowanie uszkodzeń ziemniaków w trakcie zbioru i transportu do przechowalni pozwala na dokładny ich monitoring i szybką reakcję w przypadku ryzyka ich wystąpienia. To również większa pewność co do jakości oferowanego produktu i mniejsze prawdopodobieństwo zaskoczenia negatywnymi wynikami ocen, dokonywanych przez odbiorcę towaru. Warto też zapytać tego odbiorcę o to, jak wygląda jego procedura oceny jakości produktu, aby zapewnić jej kompatybilność z tą, jaką przeprowadza się w naszym gospodarstwie.
Monika Wańkowicz
Polskie Stowarzyszenie Rolnictwa Zrównoważonego ASAP
