Komisja Europejska pracuje nad zmianami w dyrektywie Rady 91/676/EWG dotyczącej ochrony wód przed zanieczyszczeniem powodowanym przez azotany pochodzenia rolniczego, czyli tzw. dyrektywie azotanowej. Chodzi o wprowadzenie do niej odpowiednich zapisów umożliwiających stosowanie tzw. nawozów RENURE.
Obecnie Dyrektywa stanowi, że ilość nawozów gospodarskich lub przetworzonego nawozu naturalnego stosowanego na gruntach każdego roku, w tym przez same zwierzęta, nie przekracza określonej ilości na hektar, ustalonej na poziomie 170 kg azotu (N) rocznie. Tymczasem od czasu przyjęcia tej dyrektywy postęp naukowo-techniczny w technikach przetwarzania obornika umożliwił produkcję nawozów (znanych jako nawozy „RENURE”), które pod pewnymi warunkami działają jak nawozy chemiczne, sztuczne. Wspólne Centrum Badawcze Komisji oceniło, że w pewnych warunkach nawozy RENURE mają podobny potencjał wymywania azotu i skuteczność agronomiczną jak te nawozy chemiczne. Materiały te zmniejszają zatem ryzyko strat azotanów w wodzie w porównaniu z obornikiem, a dzięki tej korzyści dla środowiska mogą być stosowane w ilości przekraczającej maksymalną ilość nawozu określoną w dyrektywie azotanowej, zapewniając jednocześnie osiągnięcie celów dyrektywy i odpowiednie korzyści agronomiczne.
Szersze stosowanie nawozów organicznych i składników pokarmowych pochodzących z odpadów poddanych recyklingowi mogłoby wzmocnić strategiczną autonomię Unii i jej bezpieczeństwo żywnościowe, a jednocześnie ustanowić wysokie standardy zrównoważonego rozwoju, w szczególności w regionach o niskim poziomie wykorzystania nawozów organicznych. Stosowanie obornika i przetworzonego obornika, zgodnie z dyrektywą azotanową, mogłoby zmniejszyć narażenie rolników na zmiany cen nawozów mineralnych i dopełniać zapotrzebowanie na składniki pokarmowe.
KE: należy zezwolić na stosowanie nawozów RENURE w ilości powyżej 170 kg N na hektar rocznie
W 2023 r. Komisja rozpoczęła ocenę dyrektywy azotanowej w celu oceny m.in., czy dyrektywa ta w wystarczającym stopniu wspiera recykling składników pokarmowych z różnych źródeł, w tym przetworzonego obornika oraz postęp technologiczny w technologiach przetwarzania obornika, w wyniku którego powstają nawozy RENURE. W związku z tym, do czasu zakończenia tej oceny konieczne jest zapewnienie tymczasowego rozwiązania dla Państw Członkowskich. Komisja uważa, że należy zezwolić na stosowanie nawozów RENURE w ilości powyżej 170 kg N na hektar rocznie pochodzących z odchodów zwierzęcych wraz z odpowiednimi zabezpieczeniami, aby usprawnić zastępowanie nawozów chemicznych nawozami organicznymi, zmniejszyć koszty ponoszone przez rolników i zwiększyć strategiczną autonomię unijnego sektora rolnego, bez zagrażania osiągnięciu celów dyrektywy azotanowej.
Nie może się to jednak stać automatycznie i wymaga od państw członkowskich podjęcia odpowiednich działań legislacyjnych. Stosowanie nawozów RENURE musi iść w parze z nieustannymi wysiłkami na rzecz złagodzenia ogólnego wpływu na środowisko. Konieczne jest zatem wprowadzenie w przepisach odpowiednich zabezpieczeń i ustalenie górnego limitu stosowania nawozów RENURE. Limit ten powinien odzwierciedlać charakterystykę nawozów RENURE z odchodów zwierzęcych, ich stosowanie i zdolność zastępczą. Należy określić kryteria jakości nawozów RENURE oraz warunki ich stosowania, tak aby mogły one zastąpić „nawozy chemiczne” zgodnie z celami dyrektywy azotanowej. Przy ich produkcji trzeba uwzględnić tylko metody przetwarzania, które w sposób niezawodny pozwalają uzyskać materiały o stałej jakości zgodnie z określonymi kryteriami.
Komisja uważa, że aby zapewnić bezpieczne rolnicze stosowanie nawozów RENURE, państwa członkowskie powinny być zobowiązane do stosowania rygorystycznych norm jakości, w tym bezpiecznych limitów dla odpowiednich zanieczyszczeń i patogenów, zgodnie z odpowiednimi przepisami unijnymi i krajowymi. Należy zatem określić górne wartości dopuszczalne, w szczególności w odniesieniu do obecności miedzi, cynku i mikroorganizmów. Aby ułatwić ich rolnicze wykorzystanie zgodnie z wymogami upraw, nawozom RENURE powinny towarzyszyć odpowiednie informacje na temat zawartości składników pokarmowych.
Wspólne Centrum Badawcze Komisji oceniło wpływ na środowisko i zdrowie oraz zaproponowało kryteria stosowania nawozów RENURE pod warunkiem i przy założeniu, że całkowita ilość obornika wyprodukowanego w Unii, liczba dużych jednostek przeliczeniowych inwentarza i zagęszczenie zwierząt gospodarskich nie wzrosną. Państwa członkowskie powinny zatem ściśle monitorować wpływ zezwolenia na stosowanie nawozów RENURE powyżej ilości 170 kg azotu na hektar rocznie, na ogólną liczbę zwierząt gospodarskich i produkcję obornika. W przypadku gdy zawartość azotu w całkowitej rocznej produkcji nawozu naturalnego na hektar wykorzystywanej powierzchni użytków rolnych przekroczy lub istnieje ryzyko, że przekroczy 170 kg azotu na hektar w całym państwie członkowskim, państwo to powinno zapobiec wszelkiemu wzrostowi tej zawartości w celu zapewnienia, że nie spowoduje to dalszych niezamierzonych negatywnych skutków dla środowiska.
Nawozy RENURE mają na celu zastąpienie nawozów chemicznych
Z uwagi na fakt, że nawozy RENURE mają na celu zastąpienie nawozów chemicznych, może zaistnieć potrzeba dokonania przeglądu ograniczeń stosowania nawozów zgodnie z zasadą zrównoważonego nawożenia stosowanego w danym państwie członkowskim. W odpowiednich programach działań należy wziąć pod uwagę ewentualne dodatkowe presje środowiskowe wynikające ze stosowania nawozów RENURE, w szczególności po ich jesiennym zastosowaniu na rośliny uprawne, a w odpowiednich programach działań należy podjąć odpowiednie środki, w szczególności w odniesieniu do ograniczenia rolniczego wykorzystania nawozów. Należy zatem przestrzegać dobrych praktyk rolniczych, takich jak poplony czy międzyplony (żywe pokrywy roślinne) lub środki równoważne, aby zapobiec stratom azotu ze środowiska.
Stosowanie nawozów RENURE może również wiązać się z ryzykiem emisji azotu poprzez ulatnianie się z gleb, zwłaszcza w przypadku nawozów zawierających ponad 60% azotu w formach innych niż azotany i pH wyższym niż 5,5. W związku z tym, aby uniknąć negatywnego wpływu na środowisko, należy przestrzegać odpowiednich technik nawożenia gleby, takich jak stosowanie doglebowe, natychmiastowe przykrywanie lub temu podobne środki. Państwa członkowskie powinny podjąć też szczególne środki ostrożności na obszarach Natura 2000 i wokół nich oraz w pobliżu punktów poboru wody pitnej.
Uwzględniając powyższe uwarunkowania, przed wydaniem zezwolenia na stosowanie nawozów RENURE, państwa członkowskie powinny ocenić ogólny wpływ na emisje amoniaku w regionach, w których stosowanie nawozów RENURE jest dozwolone, w celu zapewnienia, aby nie miało to negatywnego wpływu na cele środowiskowe.
Powyższe zasady Państwa członkowskie mają wprowadzić w życie poprzez własne krajowe przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne niezbędne do wykonania dyrektywy azotanowej, najpóźniej w ciągu 2 lat od daty wejścia w życie zmian dyrektywy. Tekst tych przepisów Państwa członkowskie mają niezwłocznie przekazać Komisji.
Opracowanie: Paweł Dopierała
WIR
