Jak wskazują dane, polskie gleby cechuje duże zróżnicowanie pod względem jakości użytkowej. Gleby bardzo dobre i dobre (klasy I-II) zajmują jedynie 3,7% powierzchni, gleby średniej jakości (klasy IVa i IVb) obejmują 35,2%, a gleby słabe i bardzo słabe (klasy V i VI) aż 37,3%. Wśród gruntów ornych dominują gleby średniej jakości, które stanowią 51,2% ich powierzchni, podczas gdy gleby słabe i bardzo słabe zajmują 27,2%1. Takie proporcje wskazują na pilną potrzebę wdrożenia działań wspierających regenerację gleb i poprawę ich długofalowej żyzności.
Nowoczesna diagnoza gleby jako fundament regeneracji Przez dekady gleba była traktowana jedynie jako podłoże dla roślin, a jej naturalna plonotwórczość została zastąpiona intensywnym stosowaniem nawozów chemicznych. Tymczasem, aby obniżyć koszty nawożenia, poprawić retencję wody i zapewnić stabilne plony, konieczne jest przywrócenie naturalnych funkcji gleby. Pierwszym krokiem w tym procesie jest precyzyjna diagnoza, która umożliwia dobór optymalnych działań naprawczych.
Dotychczas stosowane metody analizy gleby pochodzą jeszcze z lat 50. XX wieku i nie uwzględniają współczesnej wiedzy o procesach biologicznych decydujących o jej żyzności. Jednym z rekomendowanych rozwiązań jest akredytowana w Polsce metoda Mehlich 3, która lepiej odpowiada specyfice krajowych gleb. Choć żadna metoda analizy nie jest doskonała, Mehlich 3 zapewnia rolnikom najbardziej kompleksową ocenę stanu gleby, co umożliwia skuteczne planowanie działań regeneracyjnych.
Kluczowe elementy analizy gleby
Aby skutecznie zregenerować glebę, niezbędne jest jej wieloaspektowe badanie. Istotnym parametrem jest pH gleby, które wpływa na dostępność składników odżywczych. Zaleca się uwzględnienie różnic pomiarów pH w roztworach KCl i w wodzie, ponieważ mogą one znacząco się różnić. Kolejnym kluczowym elementem jest potencjał wymiany kationów (PWK), czyli analiza stosunku wapnia, magnezu, potasu, sodu i innych kationów, co pozwala określić właściwe nawożenie. Równie ważna jest kwasowość hydrolityczna, która odgrywa istotną rolę w ocenie potrzeb wapnowania oraz poprawie struktury gleby.
„Gleba to żywy ekosystem, którego funkcjonowanie zależy od właściwego zarządzania. Wciąż zbyt często traktujemy ją jako jedynie magazyn składników pokarmowych, ignorując bogaty świat mikroorganizmów odpowiedzialnych za jej żyzność i zdolność do retencji węgla. Ograniczenie degradacji gleby i zwiększenie jej zawartości substancji organicznej wymaga świadomych decyzji rolniczych, takich jak stosowanie upraw bezorkowych, wprowadzenie poplonów oraz wdrażanie bardziej zrównoważonych systemów nawożenia”– mówi dr inż. Jerzy Próchnicki, Członek Zarządu Polskiego Stowarzyszenia Zrównoważonego Rolnictwa i Żywności.
Nie można pominąć zawartości materii organicznej, której optymalny poziom powinien wynosić 3,5% na Niżu Polskim oraz 5% w regionach o większych opadach i cięższych glebach, gdy obecnie wynosi on średnio 1,6-1,9% wg danych IUNG. Równie ważna jest dostępność mikro- i makroelementów, takich jak siarka i mikroelementy, które wspierają rozwój mikroorganizmów glebowych. Struktura gleby również zasługuje na uwagę, szczególnie w kontekście wykrywania warstw zagniecenia, które mogą ograniczać wzrost korzeni i zdolność gleby do retencji wody. Wreszcie, analiza zmianowania i poplonów pozwala ocenić wpływ praktyk uprawowych na plonowanie oraz zdrowie gleby, co sprzyja jej długoterminowej regeneracji.
Działania regeneracyjne – podstawa zdrowych gleb
Skuteczna regeneracja gleby wymaga kompleksowego podejścia. Należy zadbać o jej strukturę, eliminując warstwy zagniecenia i aktywując życie glebowe. Niezwykle ważne jest także przywrócenie właściwych stosunków kationowych poprzez odpowiednie nawożenie oraz uzupełnienie brakujących mikro- i makroelementów, które wspierają rozwój zarówno roślin, jak i mikroorganizmów glebowych. Szczególną rolę w regeneracji odgrywa aktywowanie mikroflory grzybowej, zwłaszcza grzybów mykoryzotycznych, które mają istotne znaczenie w gospodarce składnikami odżywczymi. Ostatecznie, ograniczenie stosowania fungicydów pozwala zachować naturalną równowagę mikrobiologiczną gleby, co przekłada się na jej długofalową żyzność i stabilność plonów.
Kampania promująca techniki uprawy gleby, realizowana w ramach projektu Partners for International Business (PIB) „Soil Improvement Poland”, ma na celu zwiększenie świadomości na temat znaczenia regeneracji gleby. Jej głównym zadaniem jest poprawa jakości gleb oraz zwiększenie efektywności produkcji rolniczej.
Więcej informacji oraz materiały edukacyjne dostępne są na stronie: www.polskiegleby.pl
- Źródło: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Szczecinie (https://www.wios.szczecin.pl/)
