Hodowle ślimaków coraz bardziej popularne

W Polsce z roku na rok rośnie zainteresowanie hodowlą ślimaków. Wielu rolników odkryło, że na przerobie i eksportowaniu ślimaczego mięsa oraz jaj można całkiem dobrze zarobić.

Ślimaki użytkuje się ze względu na smaczne mięso i jaja. Zwierzęta te były jednymi z pierwszych, spożywanymi przez ludzi jaskiniowych. Z kolei Rzymianie zjadali je w ogromnych ilościach, m.in., uważając je nie tylko za przysmak, ale też afrodyzjak. Do dnia dzisiejszego  Chińczycy cenią ślimacze jaja nazywając je białym kawiorem.

W Polsce próby hodowlane ślimaków rozpoczęto w latach 90., jednak bez większego powodzenia. Nie uwzględniono wówczas znajomości rynku zachodniego i braku zaplecza przetwórczego. W Europie Zachodniej, a w szczególności we Francji, hodowla i handel ślimakami stał się ogromnym przemysłem, korzystającym z finansowych środków pomocowych, kredytów i dotacji unijnych. Co roku do tego ślimaczożernego kraju sprzedaje się 15 ton ślimaków, głównie z Polski, Węgier i Grecji. Drugie tyle hodują sami Francuzi, którzy z kolei eksportują ekskluzywne konserwy i mrożone dania z mięczaków do Niemiec, USA, Australii, Belgii i Japonii. Chów ślimaków jest coraz bardziej popularny również w Polsce, dlatego worzą się nawet grupy producenckie, Co więcej – ich hodowcy, podobnie jak rolnicy konwencjonalni, mogą już liczyć na pieniądze z Unii Europejskiej.

Śródziemnomorskie pochodzenie
Ślimak hodowlany Helix aspersa maxima (ślimak szary duży) pochodzi z rodziny Helicidae. Pierwotnie został sprowadzony do Francji z Afryki Północnej. Tempo jego wzrostu jest szybsze niż w przypadku ślimaka Helix aspersa muller (ślimak szary mały) oraz Helix pomatia (winniczek), co wpływa na decyzję, który z tych gatunków hodować. Dzikie populacje ślimaka szarego dużego, który jest podgatunkiem ślimaka szarego zamieszkują obszar wilgotnych zarośli wokół Morza Śródziemnego.  Spotkać je można zarówno w Grecji, Włoszech, Czarnogórze, jak i w Maroko, Algierii, Libii i Tunezji.

W naturze mięczaki te objęte są całkowitą ochroną gatunkową z uwagi na dewastację ich środowiska. Również „zbieracze ślimaków” przyczynili się w znacznym stopniu do zmniejszenia populacji tych zwierząt. Wszystkie ślimaki szare spotykane w handlu pochodzą z hodowli zamkniętych, co daje dodatkową gwarancję najwyższej ich jakości. Prym w produkcji mięsa ślimaczego pozyskiwanego właśnie z omawianego gatunku wiodą kraje Europy Zachodniej- Francja, Niemcy, Holandia i Belgia.  Z uwagi na dobre wyniki produkcyjne, łatwość w hodowli i odporność na choroby, fermy ślimaków szarych olbrzymich powoli zastępują droższe fermy znanych nam ślimaków winniczków.

Ślimak szary duży osiąga masę ciała od 16 do 40 g, co sprawia, że jest większy od wspomnianego ślimaka winniczka. Z kolei jego muszla osiąga rozmiary 30-50 mm. Częścią jadalną mięczaka jest głowa oraz stopa, które separuje się w momencie usunięcia worka trzewiowego i muszli. Podobnie jak w wypadku ślimaków winniczków zmielona głowa ze stopą są ponownie umieszczane w oczyszczonych muszlach i sprzedawane jako rarytas. W przypadku ślimaka szarego dużego wykorzystuje się również jego jaja. Stanowią one ekskluzywny kawior ślimaczy, który ostatnio jest nawet bardziej poszukiwany niż ten z syberyjskich jesiotrów.

Ślimak szary mały preferuje trochę chłodniejszy i bardziej wilgotny klimat niż ślimak szary duży. Zasiedla skraje lasów, zarośla i przydrożne rowy zachodniej Europy. Mięczak ten szczególnie licznie występuje na terenach z bezpośrednim wpływem wilgotnych mas powietrza przemieszczających się znad Oceanu Atlantyckiego i Morza Śródziemnego.  Podobnie jak jego większy kuzyn jest objęty całkowitą ochroną gatunkową, a pozyskiwanie go ze środowiska naturalnego jest całkowicie zabronione. Ślimaka tego coraz częściej spotyka się w hodowlach zamkniętych, lecz, w związku z jego małą masą, jest znacznie rzadziej utrzymywany niż ślimak szary duży. Ślimak szary mały osiąga całkowitą masę ciała od 10 do 16 g. Mimo tak małej masy mięczak ten cieszy się niezmiernie dużą popularnością wśród europejskich konsumentów. Kupujący chętnie przyrządzają potrawy z jego użyciem dlatego, że nie wymaga on patroszenia oraz oddzielania worka trzewiowego. Po prostu- jada się go w całości, odrzucając jedynie muszlę.

Specyficzne utrzymanie
Ślimaki szare duże hoduje się w pomieszczeniach ( w specjalnych kuwetach), co umożliwia prowadzenie hodowli całorocznej. Mięczaki można też utrzymywać w parkach hodowlanych, ale na ten rodzaj gospodarowania możemy pozwolić sobie tylko w miesiącach letnich. Korzystne jest połączenie tych dwóch sposobów, ponieważ pozwala to obniżyć koszty hodowli i zmniejszyć pracochłonność.

Latem hodujemy ślimaki w parkach i pomieszczeniach, zimą tylko i wyłącznie w pomieszczeniach. Przygotowując pomieszczenie do hodowli musimy pamiętać o utrzymaniu tam właściwej temperatury wynoszącej 16-22 °C, doprowadzeniu bieżącej wody, która posłuży do zabiegów higienicznych jak i do zraszania hodowli oraz o posiadaniu możliwości zamontowania systemu naświetlającego.

Hodowla ślimaków szarych przypomina trochę skrzyżowanie pieczarkarni z laboratorium.  Skrzynki ze zwierzętami ustawione są na specjalnych stojakach. W budynku utrzymywana jest stała temperatura i wilgotność, a nad wszystkim czuwa komputerowy zegar, który dyktuje fazy życia mieszkańców. Ślimaki nie lubią przeciągów i nagłych zmian temperatury, wilgotności czy oświetlenia, dlatego przed wejściem do budynku czy szklarni powinniśmy powiesić kurtynę, zapobiegającą podmuchom zimnego powietrza i kurzowi.

Dla ślimaków mogą być także niebezpieczne różnego rodzaju zarazki, które możemy wnieść prosto z zielonej trawy rosnącej pod domem. Każda wchodząca do budynku osoba, gdzie umieszczona jest hodowla mięczaków, musi przejść po macie dezynfekcyjnej, nasączonej płynem odkażającym, by nie wnieść bakterii czy pierwotniaków. Temperatura dla rosnących ślimaków powinna wynieść 24 stopni przy wilgotności 80 procent. Raz na godzinę przez kilkanaście sekund powinno automatycznie uruchamiać się delikatne zraszanie lub zamgławianie hodowli. Pamiętajmy, ze woda użyta do tego zabiegu nie może być lodowato zimna! Powinna być podgrzana mniej więcej do temperatury panującej w pomieszczeniu. 

Ślimaki karmi się raz dziennie przez 6 dni w tygodniu. Siódmego dnia nie podajemy zwierzętom karmy, aby ich organizm mógł odpocząć. Ślimaki karmimy specjalnie do tego przygotowaną karmą, w której skład wchodzi zazwyczaj: kukurydza, pszenica oraz soja z dodatkiem ziemi (torf, piasek i kreda pastewna).

Ziemia służy do oczyszczenia układu pokarmowego. Do karmy dodawana jest także kreda, by wzmocnić skorupkę.
Od połowy maja ślimaki możemy utrzymywać w specjalnie przygotowanych zagrodach polowych. Pojedyncza zagroda zazwyczaj ma powierzchnię od kilkudziesięciu metrów kwadratowych do kilkudziesięciu arów. Ogrodzenie każdej takiej kwatery zbudowane może być z drewna lub szkieletu drewnianego wypełnionego po bokach cieniówką szklarniową lub włóknem kiszonkarskim. Zagroda musi być wyposażona w karmidełka w postaci drewnianych palet oraz systemu zraszania. Wczesna wiosną każdą ślimacza kwaterę warto obsiać mieszanką roślin karmowych, w których główny udział stanowić powinno perko (odmiana rzepiku).  Gdy roślinność podrośnie (połowa maja) do zagrodę zasiedlamy wylęgiem ślimaków w zagęszczeniu 200-400 szt/m².

Ślimaki można także hodować w podobnych zagrodach umieszczonych jednak w nieogrzewanej szklarni. Z kolei szklarnie ogrzewane sprawdzają się do inkubacji jaj i chowu świeżo wylęgniętych ślimaków.

Ślimacza reprodukcja
Ślimaki szare są obojnakami, które rozmnażają się przez zapłodnienie krzyżowe. Każdy ślimak jest jednocześnie samcem i samicą, ale zapłodnienie może nastąpić tylko w przypadku, gdy dwa osobniki połączą się i wymienią się materiałem genetycznym. Pojedynczy ślimak nie jest w stanie sam siebie zapłodnić. Aby rozmnożyć ślimaki szare już na początku lutego hodowca powinien zacząć wyprowadzać mięczaki z odrętwienia zimowego.

Wybudzanie polega na stopniowym podnoszeniu temperatury i wilgotności. W tym okresie, aż do kwietnia, mięczaki przetrzymuje się w klimatyzowanych pomieszczeniach (szklarnia) w specjalnych skrzyniach rozrodczych. Dzień świetlny w takim pomieszczeniu powinien wynieść 16-18 h/dobę. Wiadomo, że w tym celu hodowca będzie stosował oświetlenie sztuczne. Należy jednak pamiętać aby zainstalowane lampy emitowały światło jak najbardziej zbliżone do światła słonecznego. Temperatura pomieszczenia ze skrzyniami rozrodczymi powinna wynieść 18- 22°C, przy wilgotności względnej powietrza oscylującej wokół 70-90%.

Ślimaki- reproduktory żywi się zazwyczaj specjalnymi suchymi mieszankami paszowymi. Jaja składane są przez otwór znajdujący się z prawej strony głowy ślimaka. W jednorocznym cyklu hodowlanym ślimaki szare w okresie od lutego do kwietnia składają od 1 do 2 złóż jaj. Z kolei każde złoże liczy średnio 150 jaj, ale zdarzają się przekraczające nawet 200 szt. Jaja ślimaka szarego dużego i małego różnią się między sobą wielkością i ciężarem. Złoża jaj następują do kubków lęgowych wypełnionych mieszanką kwaśniej gleby torfowej lub substratem z udziałem włókna kokosowego. Kubki z jajami przenosi się następnie do specjalnych kuwet wylęgowych, które umieszcza się w pomieszczeniu lęgowym. Czas inkubacji wynosi 12-16 dni i zależy od temperatury pomieszczenia, która powinna wynieść 22-25°C. Po około 12-16 tygodniach od pierwszej kopulacji mięczaki przestają składać jaja. Musimy wówczas wyjąć kubki lęgowe i wprowadzić ślimaki w stan hibernacji. Hibernacja ma za zadanie służyć regeneracji organizmu. Stan ten trwa od 12 do 24 tygodni, a niezbędna temperatura to 7°C, a najlepszym okresem hibernacji jest zima.

W stosunku do liczby inkubowanych jaj, ilość uzyskanego wylęgu ślimaka szarego dużego wynosi 60-80%. Przed pierwszych kilka dni życia wylęgnięte ślimaki nie przemieszczają się w kuwetach, odżywiając się jedynie wysokobiałkowymi osłonkami jaj i jajami niewylężonymi. Po kilku dniach rozchodzą się po całym pomieszczeniu w poszukiwaniu pokarmu. Wówczas mięczaki należy zacząć żywić. Młode utrzymywane są w ogrzewanym pomieszczeniu zamkniętym zazwyczaj 10-45 dni. Po ustąpieniu ostatnich przymrozków zwierzęta (połowa maja) można przenieść do zagród polowych.

Ślimaki szare duże dojrzałość fizyczną osiągają po 12-14 tygodniach życia, a płciową po 16-18 tygodniach. Wiek ślimaków liczymy od pierwszego karmienia (około 7 dni po wykluciu). Gotowe ślimaki do sprzedaży powinny mieć nieuszkodzone muszle, a ich brzeg musi być lekko wywinięty. Powierzchnia muszli powinna być ponadto gładka i lśniąca, a jej tło kolorystyczne musi być jasnobrązowe do ciemnobrązowego.

Ślimaki przyrastają najszybciej od maja do lipca, gdyż wówczas najintensywniej żerują, szczególnie w parne, ciepłe noce. Od sierpnia do końca września zachodzą procesy dojrzewania mięczaków. W tym czasie następuje okres stopniowego zbioru dorosłych ślimaków. Zwierzęta umieszcza się w drewnianych skrzyniach, gdzie lekko się je podsusza, a następnie przenosi do magazynów- chłodni, w których w sterowanych warunkach mikroklimatycznych (temperatura wynosząca 6 °C) ślimaki przygotowują się do hibernacji. Cześć zwierząt sprzedaje się odbiorcom, a inne przetrzymuje do lutego następnego roku- one stanowić będą stado podstawowe.

Produkcja biomasy towarowej ślimaka szarego dużego w 6-7 miesięcznym cyklu hodowlanym, od połowy lutego do września wynosi 3-4 kg/m². Z kolei biomasa ślimaka  szarego małego wynosi w tym okresie 2-3 kg/m².

Nazwy handlowe dla poszczególnych gatunków ślimaków.

• Escargods de bourgognre dla winniczka (Helix pomatia)
• Escargods Petit-Gris dla gatunku Helix aspersa
• Escargods dla innych gatunków rodzaju Helix (szczególnie Helix lucorum)
• Achatines dla gatunku Achatinafulica.

Występują też inne odmiany jadalne, jednak ich znaczenie handlowe jest mniejsze. Niestety nie wszystkie jadalne gatunki ślimaków nadają się do hodowli zamkniętej. Ślimak winniczek (Helix pomatia) należy do najpopularniejszych, dlatego też 36 % handlu ślimakami w konserwach przypada właśnie na niego. Francuzi, zjadający najwięcej ślimaków w Europie, hodują głównie dwa gatunki: ślimaka szarego małego (Helix aspersa muller) nazywanego petit gris oraz ślimaka szarego dużego (Helix aspersa maxima) nazywanego gros gris.

Tekst i fot.: dr inż. Radosław Kożuszek