Integrowana ochrona buraka cukrowego

W 2014 roku zacznie obowiązywać w rolnictwie unijnym system integrowanej produkcji rolnej. Obejmie on wszystkie elementy produkcji roślin, tzn. całą agrotechnikę, planowane zużycie nawozów oraz zabiegi ochronne i stosowane w nich pestycydy. Ma to służyć zrównoważonemu rozwojowi gospodarstw rolnych, a wprowadzenie tego systemu do praktyki warunkować będzie uzyskiwanie dopłat. Przede wszystkim jednak będzie wpływało na walory zdrowotne produkowanej żywności.

Bardzo ważnym elementem systemu integrowanej produkcji jest ochrona roślin. W tej metodzie wykorzystuje się wiedzę o organizmach szkodliwych i ich biologii oraz wpływie na ich liczebność i aktywność innych organizmów i czynników. W oparciu o tę wiedzę powinny być podejmowane wszelkie działania, których celem jest naturalne ograniczenie populacji agrofagów. Ważnym czynnikiem jest również stosowanie odmian odpornych. Celem metod integrowanych jest uzyskanie wysokiego i zdrowego plonu przy ograniczeniu nakładów i przy minimalnym, koniecznym dla jego uzyskania, stosowaniu pestycydów.

Na integrowaną ochronę buraka cukrowego składają się wszystkie działania podejmowane przez plantatora – od wyboru i przygotowania stanowiska pod uprawę, poprzez nawożenie i dobór odmiany, aż po ochronę plantacji przed chwastami, szkodnikami i chorobami.

Racjonalne nawożenie i zastosowane dawki nawozów muszą być ustalane w oparciu o wyniki analizy chemicznej gleby. Nawożąc dostarczamy roślinie uprawnej wszystkich niezbędnych składników pokarmowych w odpowiedniej ilości, proporcji, czasie i formie, uwzględniając zakładaną wielkość plonu. Dotyczy to nawożenia zarówno makro-, jak i mikroskładnikami. Dlatego nie wolno bagatelizować sposobu pobrania prób gleby do analizy. Popełnione w trakcie tej czynności błędy będą skutkowały mniejszymi od zakładanych i gorszymi jakościowo plonami, większą podatnością roślin na choroby, a także niepotrzebnie poniesionymi nakładami.

Prawidłowo wykonane nawożenie to jeden z warunków dobrego rozwoju roślin, co wpływa na pełne uzewnętrznienie się naturalnej odporności buraka na patogeny chorobotwórcze oraz zmniejsza wrażliwość na ewentualny negatywny wpływ zastosowanej ochrony herbicydowej. Pozwala także na szybszą regenerację roślin w przypadku uszkodzeń spowodowanych przez szkodniki.

W uprawie buraków cukrowych bardzo ważną rolę odgrywa uprawa antymątwikowych odmian gorczycy białej i rzodkwi oleistej. Są to międzyplony charakteryzujące się głębokim systemem korzeniowym i dające wysoki plon łatwo rozkładającej się biomasy.

Zwalczanie chwastów jest jednym z głównych problemów w uprawie buraka cukrowego. Chwasty silnie konkurują z roślinami buraka o wodę, światło i składniki pokarmowe. Szczególnie niebezpieczne jest zachwaszczenie występujące w okresie od kiełkowania do fazy sześciu par liści. W związku z tym powszechnie stosuje się chemiczną metodę regulacji zachwaszczenia – wygodną w praktyce i skuteczną. Jednak pomimo tych zalet, herbicydy powinny być tylko uzupełnieniem integrowanego systemu ochrony. System ten oparty jest bowiem na łączeniu wszystkich metod ograniczania agrofagów: agrotechnicznych, mechanicznych i chemicznych, a także profilaktyki.

W działaniach profilaktycznych eliminowane są chwasty wieloletnie, zwłaszcza perz właściwy. Najkorzystniejsza jest aplikacja herbicydów nieselektywnych (np. glifosatu) po zbiorze rośliny uprawnej, ale przed wykonaniem uprawek pożniwnych (na zielone i intensywnie rosnące rośliny w ściernisku). Następnie należy przeprowadzić mechaniczne zabiegi uprawowe. Systematyczne jesienne uprawki mechaniczne pozwalają na znaczące zredukowanie zagrożenia ze strony samosiewów rzepaku na polach, na których roślina ta uprawiana jest w płodozmianie z burakiem (podobnie działa stosowanie glifosatu).

Najlepszym przedplonem dla buraka cukrowego są uprawy, w których skutecznie zwalczono chwasty. Ponadto zmianowanie z udziałem roślin ozimych lub mieszanek roślin motylkowatych wpływa na zmianę struktury zachwaszczenia, a także redukuje liczbę występujących gatunków chwastów.

Zastosowanie wyżej wymienionych metod ogranicza ilość nasion chwastów w glebie i pozwala na skuteczniejsze działanie użytych wiosną herbicydów. Niestety, praktyka pokazuje, że niejednokrotnie konieczne jest także mechaniczne usuwanie chwastów – zwykle w latach, gdy warunki klimatyczne sprzyjają rozwojowi zachwaszczenia wtórnego.

Burak cukrowy jest żywicielem wielu szkodników, ale tylko nieliczne z nich stanowią poważne zagrożenie. Integrowana ochrona zakłada pierwszeństwo wykorzystania metod niechemicznych. W momencie, kiedy zawodzą i liczebność szkodników przekracza próg ekonomicznej szkodliwości, konieczne jest zastosowanie typowych chemicznych środków ochrony roślin.

Przy wyborze stanowiska pod uprawę buraka należy unikać lokalizacji w pobliżu lasów, a także pól po wieloletnich motylkowatych i użytkach zielonych. Zdecydowanie zmniejszy to zagrożenie ze strony pędraków i drutowców, które występując w dużym nasileniu mogą znacząco obniżyć obsadę roślin na plantacji.

Najskuteczniejszą i najbezpieczniejszą formą ochrony chemicznej siewek jest wysiewanie nasion zaprawionych insektycydami. Obecnie stosowane zaprawy chronią uprawę do 2-3 miesięcy przed szkodnikami glebowymi i nalistnymi. Wykazują działanie kontaktowe i żołądkowe, a niektóre także gazowe. Przy niewielkiej presji ze strony szkodników zaprawy insektycydowe wykazują w pełni wystarczające działanie ochronne.

Jeżeli istnieje zagrożenie ze strony mątwika burakowego, należy stosować odmiany odporne. Ponadto uprawa w międzyplonie roślin mątwikobójczych (gorczyca biała, rzodkiew oleista) wraz z wprowadzeniem do płodozmianu roślin niesprzyjających temu szkodnikowi (kukurydza, żyto) również ograniczy zagrożenie. Także przyoranie słomy i nawożenie obornikiem sprzyja rozwojowi w glebie naturalnych wrogów mątwika – pasożytujących na nicieniach grzybów drapieżnych. Oczywiście, skracanie płodozmianu prowadzi do narastania liczebności populacji mątwika oraz pogorszenia wartości stanowiska, zmniejszenia oporu środowiska i większych uszkodzeń wywołanych przez szkodniki.

W przypadku pojawienia się szkodników właściwy moment wykonania zabiegu ochronnego można określić jedynie na podstawie częstych lustracji plantacji. Przy doborze insektycydu trzeba uwzględnić zakres optymalnej temperatury stosowania, spektrum i stadium zwalczanych agrofagów, toksyczność, okresy karencji i prewencji. Niedozwolone jest stosowanie środków ochrony roślin w sytuacji, gdy może dojść do zatrucia pszczół i innych owadów zapylających. O ile to możliwe, najlepiej wybierać środki o niskiej toksyczności i takie, których prewencja dla pszczół nie dotyczy (takie dane umieszczone są na etykietach insektycydów). Niekiedy zabieg ochronny można ograniczyć do opryskania miejsc silnego wystąpienia agrofagów. Jeżeli zachodzi potrzeba powtórzenia zabiegu, należy zastosować środek z innej grupy chemicznej, aby zapobiec uodpornieniu się szkodników. W walce ze szkodnikami znaczącą rolę spełniają także ich naturalni wrogowie: chrząszcze biegaczowate, biedronki, dorosłe ważki, pasożytnicze lub drapieżne larwy błonkówek, muchówek i sieciarek.

Burak cukrowy już od momentu kiełkowania narażony jest na działanie wielu organizmów chorobotwórczych. Wprowadzane do otoczek nasiennych zaprawy grzybobójcze nie zawsze w pełni zabezpieczają wschodzące rośliny przed patogenami. W sprzyjających warunkach niejednokrotnie obserwuje się znaczną liczbę siewek zniszczonych przez zgorzel. O roli prawidłowej agrotechniki w ograniczaniu takich zagrożeń wspomniano powyżej.

Każda czynność przyspieszająca kiełkowanie i zrównoważony wzrost siewek działa na korzyść zdrowotności roślin buraka. Ważną rolę odgrywa prawidłowy płodozmian. Jego skracanie sprzyja gromadzeniu się przetrwalników patogenów oraz namnażaniu szkodliwej fauny glebowej. Żerowanie szkodników glebowych prowadzi do powstawania uszkodzeń w hypokotylu i korzeniu wschodzących roślin, ułatwiając infekcję przez grzyby zgorzelowe. Najlepszym przedplonem pod buraka są zboża, bowiem na przyoranej słomie rozwija się mikroflora saprofityczna, antagonistyczna w stosunku do patogenów zgorzeli siewek. Istotnym elementem wpływającym na wschody jest utrzymanie prawidłowej struktury i zapobieganie zaskorupieniu gleby, a także (jak wspomniano już powyżej) prawidłowe i zrównoważone nawożenie.

System integrowanej ochrony roślin nabiera szczególnego znaczenia w przypadku ochrony buraka przed zgniliznami korzeni, ponieważ nie ma metod ich chemicznego zwalczania. W doborze dostępne są odmiany o podwyższonej odporności na grzyby wywołujące tę chorobę, jednak w warunkach sprzyjających ich rozwojowi korzenie tych odmian także są porażane. Stąd wyjątkowego znaczenia nabierają wszystkie działania agrotechniczne poprawiające strukturę gleby i jej przepuszczalność dla wody. Należy zachować odpowiedni, co najmniej 4-letni płodozmian. Zbyt częsta uprawa na tym samym polu danej rośliny zawsze powoduje nagromadzenie się i znaczny wzrost potencjału infekcyjnego organizmów chorobotwórczych.

Jeżeli na plantacji doszło do podtopienia roślin i wstrzymania ich wegetacji, w momencie kiedy to będzie możliwe, należy spulchnić międzyrzędzia na głębokość 10-15 cm. Celem tego zabiegu jest przede wszystkim napowietrzenie gleby i odparowanie nadmiaru wilgoci.

Ważną rolę w ograniczaniu występowania wszystkich chorób liści buraka, a szczególnie chwościka, odgrywa prawidłowa agrotechnika. Każdy plantator we własnym zakresie może ograniczyć zagrożenie ze strony tej choroby i opóźnić moment pojawienia się infekcji na plantacji. Bardzo istotne jest zagospodarowanie resztek pożniwnych po zbiorze buraków. Muszą być one starannie przyorane, gdyż źle przykryte podczas orki jesiennej liście są naturalnym źródłem infekcji w kolejnym roku. Podobną rolę odgrywają liście rozrzucone wzdłuż pól podczas ogławiania korzeni. Oczywiście, nie wolno uprawiać buraka po buraku. W miarę możliwości należy także unikać uprawy buraków na stanowisku sąsiadującym z polem, na którym były one uprawiane w roku poprzednim. Pomocne jest wysiewanie odmian o podwyższonej odporności na choroby. Odmiany takie później ulegają infekcji, a choroba wolniej się na nich rozwija.

W przypadku chemicznej ochrony przed chorobami grzybowymi liści istotne jest prawidłowe rozpoznanie sprawcy, dobór preparatu grzybobójczego i przeprowadzenie zabiegu w odpowiednim momencie, gwarantującym wysoką skuteczność zastosowanego środka. Pamiętać trzeba o regularnym lustrowaniu plantacji i obserwacji roślin, szczególnie na obrzeżach pola od strony najbliżej położonych sąsiednich pól buraczanych, gdzie zwykle występują pierwsze objawy infekcji.

dr hab. Jacek Piszczek
prof. nadzw. IOR-PIB, TSD w Toruniu
mgr Stanisław Szwejka
KPODR Minikowo, Oddział w Przysieku
 

Źródło: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu