Rzepak nie jest rośliną łatwą w uprawie, wymaga dużych nakładów na nawożenie, ochronę przed chwastami, szkodnikami i chorobami. Wysokie plony zapewnia uprawa na glebach żyznych, zasobnych w próchnicę i wapń. Rzepak wymaga starannej uprawy gleby i siewu nasion w optymalnym terminie agrotechnicznym, w naszym rejonie 15-20 sierpnia. Rzepak charakteryzuje się dużą zmiennością plonowania. W czasie mroźnych bezśnieżnych zim może wymarzać.
Krótka charakterystyka rzepaku ozimego
Nasiona rzepaku potrzebują do kiełkowania stosunkowo mało wody, 48-51% ciężaru suchego nasienia, a dla przykładu burak cukrowy 100%. Wschody roślin w optymalnych warunkach temperatury oraz zaopatrzenia w wodę i tlen trwają tylko 3 dni.
Roślina wytwarza silny, palowy korzeń, który w pełni rozwoju rośliny może osiągnąć 120-290 cm długości. Główna masa korzeniowa rozwinięta jest w warstwie ornej. Rozgałęzienia boczne nie wyrastają z szyjki korzeniowej, ale zawsze z niżej położonej części korzenia. Przed zimą szyjka korzeniowa powinna osiągnąć grubość 1-2 cm, a rozeta 8-10 liści. Rozwój roślin przed zimą decyduje o wysokości uzyskiwanych plonów. Do prawidłowego rozwoju rzepak potrzebuje jesienią 75-85 dni pełnej wegetacji z temperaturą minimalną powyżej 50oC. Reaguje na opóźnienie siewu, czyli skrócenie wegetacji jesienią mniejszą liczbą rozgałęzień bocznych wiosną. Każdy dzień opóźnienia siewu obniż plon nasion od 15 do 50 kg na 1 ha.
Rzepak wytrzymuje mrozy do minus 15oC (istnieją różnice odmianowe), a pod śniegiem do minus 30oC.
W czasie zimy mrozoodporność spada, rośliny ulegają rozhartowaniu. Pąki kwiatowe mogą przemarzać w czasie majowych przymrozków.
Rzepak ozimy jest wrażliwy na większe susze jak i duże opady. Zapotrzebowanie na wodę jest zróżnicowane w poszczególnych fazach rozwojowych. Dodatni wpływ na plony nasion mają częste i dobrze rozłożone opady w okresie kwitnienia, ale jednocześnie niewysokich temperaturach.
Optymalne dla rzepaku ozimego na glebach średnich ilości opadów* i średnie temperatury wynoszą w:
- kwietniu 50 mm i 8oC
- maju 70 mm i 13oC
- czerwcu 75 mm i 16oC
- lipcu I połowa 30 mm i 18oC
* Ilości opadów dla gleb ciężkich należy pomnożyć przez 0,85, a dla gleb lekkich przez 1,20. Określenie optymalnych ilości opadów wynika z odmiennych możliwości retencjonowania wody w czasie zimy i po intensywnych opadach deszczu na różnych glebach.
Rzepak nie ma szczególnych wymagań glebowych. Dobre plony zapewnią gleby żyzne, zasobne w próchnicę, niezakwaszone o przepuszczalnym podłożu, w dobrej kulturze, klasy bonitacyjnej od I do IVa. Uprawa na glebach lżejszych jest opłacalna pod warunkiem zapewnienia dostatecznej ilości wody.
Odmiany
Aktualnie uprawiane odmiany rzepaku ozimego różnią się zdolnością tworzenia plonu nasion i tłuszczu, długością okresu wegetacji, odpornością na choroby.
W gospodarstwach uprawiających duży areał rzepaku zaleca się wysiewać wcześniejszą i późniejszą odmianę, pozwoli to na stabilizację plonów rzepaku w latach oraz rozłożenie żniw rzepakowych i zbiór we właściwej fazie.
Nowością są mieszańce złożone, które są specjalnie dobraną mieszanką o składzie 70% mieszańca nie wytwarzającego pyłku i 30 % odmiany zapylacza. Mieszańce te do dobrego zapylenia potrzebują owadów zapylających, najlepiej 1 do 3 ule na 1 ha i słonecznej pogody do pracy owadów. Na plantacjach obsianych mieszańcami złożonymi rzepaku nie wolno stosować w okresie kwitnienia pyretroidów. Insektytcydy te wykazują działanie odstraszające – repelentne w stosunku do owadów zapylających.
Mieszańce zrestorowane, czyli o przywróconej płodności pyłku nie wymagają w czasie kwitnienia dobrej pogody i owadów zapylających do zawiązania nasion.
Stanowisko w zmianowaniu
Warunkiem dobrych plonów jest terminowy siew rzepaku w glebę starannie doprawioną i odleżałą. Tak, więc uprawa po jęczmieniu ozimym, grochu, wczesnych odmianach ziemniaka jest najlepsza. Brak stanowisk wymusza uprawę po pszenicy ozimej, a z konieczności po rzepaku.
Uprawa po rzepaku powoduje większe porażenie przez choroby grzybowe tj. suchą zgniliznę kapustnych, czerń krzyżowych, szarą pleśń, cylindrosporiozę, mączniaka rzekomego. Nie bez znaczenia jest zwiększenie liczebności szkodników, wymusza to konieczność zwiększenia nakładów na ochronę Roślinom w większym stopniu zagrażają; gnatarz rzepakowiec, chowacz brukwiaczek, słodyszek rzepakowy, chowacz czterozębny, pryszczarek kapustnik, mszyca kapuściana.
Nasiona z samosiewów zawierają więcej kwasu erukowego i glukozynolanów.
Uprawa roli
Staranna i wykonana we właściwym czasie jest niezbędna dla zapewnienia pełnych i wczesnych wschodów rzepaku, łatwego przenikania korzeni w głąb gleby i stworzenia młodym roślinom dobrych warunków wzrostu i rozwoju.
W stanowisku po zbożach bardzo ważne jest równomierne rozmieszczenie przyorywanej słomy, aby nie tworzyły się materace hamujące podsiąkanie wody, w wyniku czego brak wschodów rzepaku.
Dobrze wykonać zestaw uprawek pożniwnych i 2-3 tygodnie przed siewem orkę siewną na głębokość 22-25 cm . Głębokość orki pod rzepak nie ma większego znaczenia dla plonów rzepaku.
Nawożenie przedsiewne
Rzepak ma duże wymagania pokarmowe, które muszą być pokryte z zasobów naturalnych gleby lub przez nawożenie. Nawożenie to podstawowy czynnik plonotwórczy.
Bilans składników pokarmowych należy przeprowadzić w oparciu o aktualne wyniki analiz chemicznych na pH i zasobność gleby.
Obok azotu, fosforu, potasu, wapnia, magnezu rzepak pobiera duże ilości siarki. Potrzebuje również mikroelementów: boru, manganu, cynku, molibdenu, miedzi i innych. Pierwiastki te powinny być przede wszystkim dostarczone do gleby, skąd mogą zostać pobrane przez korzenie rzepaku. Część ( azot, mikroelementy) może być dostarczona w formie dokarmiania dolistnego.
Do wytworzenia 1 tony nasion z odpowiednią ilością biomasy rzepak potrzebuje: 50 kg azotu, 24 kg fosforu, 50 kg potasu 50 kg wapnia, 8 kg magnezu, 8 kg siarki i mikroelementy. Rolnik może więc sporządzić bilans i wyliczyć jaką ilość nawozu powinien dostarczyć do gleby, aby zapewnić oczekiwany poziom plonów i utrzymać zasobność gleby.
Bardzo ważny jest odczyn gleby, najlepiej w granicach 5,8-6,5 pH.
Uwaga na azot!
Jesienne zapotrzebowanie rzepaku na azot jest stosunkowo niewielkie i wynosi średnio 20-30 kg na 1 ha.
Po dobrych przedplonach: groch, lucerna, koniczyna, jare mieszanki zbożowo- motylkowe, które pozostawiają azot w resztkach pożniwnych, nawożenie azotem jest zbędne.
Po roślinach zbożowych, należy zastosować 20-40 kg azotu na 1 ha.
Siew rzepaku
Do siewu należy używać nasion kwalifikowanych.
O plonach rzepaku w dużej mierze decyduje ilość wysiewu nasion na 1 ha. W korzystnych warunkach panujących w czasie siewu na większości gleb można oczekiwać 90 % wschodów, na zwięzłych glebach ilastych 80% wschodów. Przypomnę, że 1 kg wysianych nasion rzepaku odpowiada obsadzie 20 roślin na 1 m2. Na dobrze uprawionej glebie, w optymalnym terminie siewu wystarczy wysiać od 3 do 3,5 kg nasion na 1 ha. Zapewni to obsadę 60-70 roślin/ m2 jesienią i około 50-60 roślin/m2 po przezimowaniu. Optymalna liczba na 1 m2 roślin po wschodach w przeciętnych warunkach powinna wynosić 60-80 roślin /m2, w korzystnych 50-60 roślin /m2, a w słabych stanowiskach 90 – 120 roślin /m2.
Odmiany mieszańcowe złożone rzepaku ozimego wymagają rzadszego siewu. Dla naszych warunków klimatycznych wegetacji najbardziej korzystny jest wysiew 70-80 kiełkujących nasion na 1 m2.
Optymalny termin siewu w naszym rejonie to 15-20 sierpnia. Rzepak przed zimą powinien wytworzyć rozetę z 8-10 liści, gruby i długi korzeń palowy i co bardzo ważne nisko osadzony pąk wierzchołkowy. Taki rozwój uzyskuje rzepak po 75-80 dniach jesiennej wegetacji w temperaturze powyżej 5oC. Z tego powodu tak ważny jest termin siewu nasion, nie można go zrekompensować większą ilością wysianych nasion na 1 ha i wyższym nawożenie azotem jesienią.
Podany wysiew w kg jest mało precyzyjny, ponieważ nasiona poszczególnych odmian różnią się masą 1000 nasion (nawet do 30%).
W celu precyzyjnego określenia ilości wysiewu polecam skorzystanie ze wzoru opracowanego przez IHAR Radzików.
Ilość wysiewu w kg/ha = MTN w g x obsada sztuk na m2 dzielona przez zdolność kiełkowania np. ilość wysiewu = 5,0 g x 60 siewek na m2: 80% zdolność wschodów
Ilość wysiewu = 3,75 kg na 1 ha
Wysoki plon rzepaku gwarantuje plantacja wolna od chwastów i zdrowa przez cały okres wegetacji.
Zastosowanie herbicydów jesienią to optymalny wariant chemicznego niszczenia chwastów w rzepaku ozimym. Dobór herbicydów do występujących na danym polu chwastów to gwarancja wysokiej skuteczności i czyste pole i szansa dobrego rozwoju roślin od początku wzrostu.
Wiosenne stosowanie preparatów to większy wydatek finansowy i trudności ze zwalczeniem silnie wyrośniętych chwastów. Nie może być tu usprawiedliwieniem to, że rzepak wymarznie i poniesione nakłady będą stracone czy następstwo roślin po zastosowanych jesienią herbicydach.
Źródło: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu
