Oczyszczalnie przydomowe – aspekty formalne

Podejście do rozwiązania problemu oczyszczania ścieków bytowo-gospodarczych i komunalnych zmieniało się z biegiem lat. W latach siedemdziesiątych i na początku lat osiemdziesiątych XX wieku akceptowalnym systemem rozwiązania gospodarki ściekowej w Polsce była kanalizacja zbiorcza zakończona centralną oczyszczalnią ścieków, niezależnie od charakteru przestrzennej zabudowy miejscowości i wysokości nakładów inwestycyjnych.

Dla oczyszczalni przydomowych i prostych rozwiązań, na których one bazują, nie było uregulowań prawnych.

W drugiej połowie lat osiemdziesiątych, kiedy stało się jasne, że nierealne jest wyposażenie wszystkich miejscowości w systemy kanalizacji sanitarnej, zwrócono uwagę na intensyfikację rozwoju kanalizacji lokalnych i wdrażanie coraz sprawniejszych urządzeń do oczyszczania małych ilości ścieków. Powoli zaczęto również wprowadzać zmiany w prawie regulującym budowę oczyszczalni przydomowych. Jednakże regulacje prawne w tym zakresie do końca stulecia nie były dostatecznie jasne i nastręczały dużo trudności inwestorom, projektantom i producentom. Na przełomie 2001 i 2002 roku nastąpiły szybkie zmiany w prawodawstwie ochrony środowiska w Polsce, związane z dostosowaniem prawa krajowego do prawa Unii Europejskiej, obejmujące również szczegółowe wdrażanie unijnych wymogów w zakresie gospodarki wodno-ściekowej i ochrony wód.

Podstawą stosowania przydomowych oczyszczalni ścieków jest art. 42, ust. 4 Prawa wodnego, który mówi, że w miejscach, gdzie budowa systemów kanalizacji zbiorczej nie przyniosłaby korzyści dla środowiska lub powodowałaby nadmierne koszty, należy stosować systemy indywidualne lub inne rozwiązania zapewniające ochronę środowiska.

Pomimo dość powszechnego stosowania, wyczerpująca definicja przydomowej oczyszczalni ścieków nie występuje w żadnym krajowym akcie prawnym. W normie PN-EN 12566 jest mowa o instalacji odbierającej ścieki bytowo-gospodarcze i oczyszczającej je do deklarowanej jakości, o przepustowości do 50 mieszkańców. Inne akty prawne podają tylko kryterium przepustowości, decydujące o zaliczeniu danego systemu oczyszczania ścieków do przydomowych. Niestety, ustalone są tu dwie różne wartości: do 5 m3 na dobę według Prawa wodnego oraz do 7,5 m3 na dobę według Prawa budowlanego. Właściwsze wydaje się przyjęcie przepustowości 5 m3 na dobę. Po pierwsze dlatego, że podstawą jest tutaj Prawo wodne, szerzej traktujące wymogi związane z oczyszczaniem ścieków. Po drugie – przy przeciętnie wytwarzanej przez jednego mieszkańca (zwłaszcza terenów wiejskich) ilości ścieków wynoszącej około 0,1 m3 na dobę daje to liczbę równoważnych mieszkańców wynoszącą około 50, czyli wartość podaną przez normę PN-EN 12566.

Wymagania prawno-administracyjne związane z budową małej oczyszczalni ścieków wynikają z zakresu przepisów ochrony środowiska, a także z przepisów budowlanych. Można tu wyróżnić trzy obszary:

• procedura prawno-administracyjna związana z budową oczyszczalni;
• wymagania dotyczące jakości ścieków oczyszczonych uzależnione od rodzaju odbiornika, wynikające z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 roku, w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego;
• wymagania techniczne zawarte w normach – przede wszystkim w normie PN-EN 12566 Małe oczyszczalnie ścieków dla obliczeniowej liczby mieszkańców (OLM) do 50.

Decydującą okolicznością, która wpływa na status prawny przydomowej oczyszczalni ścieków w zakresie procedury wymaganej przy budowie, a także pod względem wymaganej jakości ścieków oczyszczonych, jest sklasyfikowanie danego obiektu albo jako zwykłe korzystanie z wód, albo jako szczególne korzystanie z wód (Prawo wodne). Wielu potencjalnych, a nawet istniejących użytkowników z faktu tego nie zdaje sobie sprawy.

Zwykłe a szczególne korzystanie z wód
Zwykłe korzystanie z wód służy zaspokajaniu potrzeb własnego gospodarstwa domowego oraz gospodarstwa rolnego (art. 36, ust. 2 Prawa wodnego). Jednak korzystanie z wód na potrzeby działalności gospodarczej, a także rolnicze wykorzystanie ścieków lub wprowadzanie do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m3 na dobę, nie stanowi zwykłego korzystania z wód (art. 36, ust. 3 Prawa wodnego).

Szczególnym korzystaniem z wód jest korzystanie wykraczające poza korzystanie powszechne lub zwykłe (art. 37 Prawa wodnego).

Oczyszczalnia ścieków w warunkach zwykłego korzystania z wód
Stosunkowo prostą procedurę dla budowy oczyszczalni mają obiekty mieszczące się w ramach zwykłego korzystania z wód.

Przystępując do realizacji inwestycji, należy ustalić jej możliwości z punktu widzenia przepisów o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz Prawa budowlanego. Zgodnie z art. 29, ust. 1, pkt 3 Prawa budowlanego, budowa indywidualnej przydomowej oczyszczalni ścieków nie wymaga pozwolenia na budowę, gdy jej dobowa przepustowość nie przekracza 7,5 m3. W myśl Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, realizacja inwestycji nie wymagającej pozwolenia na budowę, nie wymaga również uzyskania decyzji o ustaleniu warunków zabudowy i zagospodarowania terenu. Jeśli chodzi o przepisy Prawa wodnego, przydomowa oczyszczalnia ścieków w ramach zwykłego korzystania z wód nie wymaga uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na wprowadzanie do wód lub do ziemi oczyszczonych ścieków bytowych w ilości nieprzekraczającej 5 m3 na dobę, pochodzących z gospodarstwa domowego lub gospodarstwa rolnego (pod warunkiem, że odbywa się to na gruncie stanowiącym naszą własność).

Chociaż zgodnie z Prawem wodnym oczyszczalnie ścieków w warunkach zwykłego korzystania z wód nie są urządzeniami wodnymi (nie wymagają pozwolenia wodnoprawnego), jednak zaliczane są do instalacji mogących negatywnie oddziaływać na środowisko, z których emisja wymaga zgłoszenia właściwemu organowi ochrony środowiska (art. 152 Prawa ochrony środowiska). Obowiązek ten wynika bezpośrednio z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 22 grudnia 2004 roku w sprawie rodzajów instalacji, których eksploatacja wymaga zgłoszenia. Zgłoszenia należy dokonać co najmniej na 30 dni przed rozpoczęciem eksploatacji oczyszczalni. Organem właściwym do przyjęcia zgłoszenia jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta.

Zgłoszenie to powinno zawierać dane dotyczące:

• eksploatującego oczyszczalnię, wraz z adresem,
• czasu pracy instalacji oraz ilości i składu odprowadzanych ścieków,
• spełniania norm jakości odprowadzanych ścieków.

Organ przyjmujący zgłoszenie może w ciągu 30 dni wnieść w formie decyzji wymagania dotyczące eksploatacji oczyszczalni. W przypadku braku zgłoszenia eksploatacji organ może nałożyć na eksploatującego karę grzywny. W razie naruszenia warunków decyzji określającej wymagania dotyczące eksploatacji tej oczyszczalni wójt, burmistrz lub prezydent miasta może w drodze decyzji wstrzymać jej użytkowanie.

Chociaż budowa oczyszczalni przydomowej o dobowej przepustowości do 7,5 m3 nie wymaga pozwolenia na budowę, aby pozostać w zgodzie z Prawem budowlanym, należy co najmniej na 30 dni przed zamierzonym terminem rozpoczęcia robót budowlanych dokonać zgłoszenia zamiaru budowy w administracji budowlanej (wydział architektury i budownictwa) starostwa powiatowego.

Do zgłoszenia należy dołączyć:

•  oświadczenie o posiadaniu prawa do dysponowania nieruchomością na cele budowlane;
• projekt zagospodarowania działki i projektu budowlanego oczyszczalni, sporządzony przez osobę posiadającą stosowne uprawnienia budowlane, członka izby samorządu zawodowego (3 egz.); projekt powinien zawierać informację o warunkach geologicznych pod projektowanym osadnikiem i drenażem rozsączającym;
• szkice i rysunki oraz opis (rodzaj, zakres i sposób wykonania) robót budowlanych;
• pozwolenia, uzgodnienia i opinie wymagane odrębnymi przepisami;
• dowód wniesienia opłaty skarbowej za pełnomocnictwo, w przypadku jego ustanowienia.

W razie konieczności uzupełnienia zgłoszenia, organ nakłada w drodze postanowienia obowiązek uzupełnienia w określonym terminie brakujących dokumentów, a w przypadku ich nieuzupełnienia – wnosi sprzeciw w drodze decyzji.

W ciągu 30 dni organ administracji budowlanej może nałożyć obowiązek uzyskania pozwolenia na budowę, gdy istnieją podejrzenia, że realizacja pociągnie za sobą pogorszenie stanu środowiska, warunków zdrowotno-sanitarnych itp. Po tym okresie, jeżeli organ nie wniesie sprzeciwu, można przystąpić do wykonania robót budowlanych – nie później niż po upływie 2 lat od określonego w zgłoszeniu terminu ich rozpoczęcia.

Do użytkowania oczyszczalni można przystąpić w momencie ukończenia jej budowy, bez oczekiwania na pozwolenie. Nałożony przez Prawo budowlane obowiązek kontroli obiektów budowlanych, a w szczególności instalacji i urządzeń służących ochronie środowiska w czasie ich użytkowania, nie dotyczy właścicieli domów jednorodzinnych i oczyszczalni ścieków.

Inwentaryzacja geodezyjna wybudowanej oczyszczalni wymagana jest tylko w przypadku nałożenia takiego obowiązku przez urząd.

Oczyszczalnia ścieków w warunkach szczególnego korzystania z wód
Nieco inne wymogi formalne obowiązują w odniesieniu do oczyszczalni ścieków, których eksploatacja wiąże się ze szczególnym korzystaniem z wód – czyli wówczas, gdy:

• wydajność oczyszczalni jest większa niż 5 m3 na dobę,
• oczyszczalnia odbiera ścieki pochodzące z działalności gospodarczej (np. z małego warsztatu),
• ścieki z oczyszczalni odprowadzane są poza teren, do którego inwestor ma tytuł własności.

W przypadkach szczególnego korzystania z wód, zawsze konieczne jest uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego na odprowadzanie ścieków z oczyszczalni, wydawanego przez starostwo powiatowe oraz decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, którą wydaje organ administracji samorządowej (wójt, burmistrz lub prezydent miasta). Pozwolenie wodnoprawne wydawane jest na wniosek inwestora, zgodnie z wymogami określonymi w art. 131 i 132 Prawa wodnego. W sytuacji, gdy ścieki odprowadzane są do wód lub urządzeń wodnych (np. rowu melioracyjnego) poza teren, do którego inwestor ma tytuł własności, wymagane jest dodatkowe pozwolenie wodnoprawne na wykonanie urządzenia wodnego, którym jest wylot instalacji służący do wprowadzania ścieków do tych odbiorników.

Wymagane dokumenty do uzyskania pozwolenia wodnoprawnego:

• wniosek;
• wypis i wyrys z miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, jeżeli został sporządzony oraz decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, jeżeli jej uzyskanie było wymagane;
• operat wodnoprawny (4 egz.);
• dowód wpłaty za decyzję.

Jeżeli oczyszczalnia służy do oczyszczania ścieków pochodzących z obiektu działalności gospodarczej, czyli ścieków przemysłowych, konieczne jest uzyskanie pozwolenia na budowę dla jej wykonania oraz wcześniej (w przypadku braku ważnego planu zagospodarowania przestrzennego) uzyskanie decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Jeżeli niespełnienie warunku zwykłego korzystania z wód wynika z większej niż 5 m3 na dobę ilości ścieków oczyszczonych lub z tego, że ścieki po oczyszczeniu odprowadzane są poza teren, do którego prawo własności ma inwestor, to pozwolenie na budowę oczyszczalni i ewentualnie decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu wymagane będą dla oczyszczalni o dobowej wydajności większej od 7,5 m3.

Wymagana jakość ścieków odprowadzanych z oczyszczalni
Z kategoriami zwykłego lub szczególnego korzystania z wód związane są wymogi wynikające z Prawa ochrony środowiska, szczegółowo określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska wodnego.

Warto zauważyć, że dla wprowadzania ścieków w ramach zwykłego korzystania z wód do urządzeń wodnych wymagania są wyższe niż dla ścieków wprowadzanych do urządzeń wodnych i wód w ramach korzystania szczególnego.

Dodatkowym ograniczeniem dotyczącym odprowadzania ścieków do ziemi jest wymóg, aby miejsce wprowadzania ścieków było oddzielone od najwyższego poziomu wodonośnego wód podziemnych warstwą gruntu o miąższości co najmniej 1,5 m, natomiast w przypadku urządzenia wodnego (rowu melioracyjnego, stawu, wylotu urządzeń kanalizacyjnych służącego do wprowadzania ścieków do wód powierzchniowych) – aby najwyższy poziom wodonośny wód podziemnych był co najmniej 1,5 m pod dnem tego urządzenia. Nie dotyczy to ścieków oczyszczonych w gruncie i odprowadzanych (np. systemem drenażowym zbierającym) do śródlądowych wód powierzchniowych płynących, a także ścieków wykorzystywanych rolniczo.

Ponadto, zgodnie z art. 41 Prawa wodnego, ścieki (również te pochodzące z przydomowej oczyszczalni ścieków) wprowadzane do wód lub do ziemi w ramach zwykłego albo szczególnego korzystania z wód powinny być oczyszczone w stopniu wymaganym przepisami ustawy. Ścieki takie nie mogą zawierać: odpadów oraz zanieczyszczeń pływających, DDT, PCB, PCT, aldryny, dieldryny, endryny, izodryny, HCH, drobnoustrojów chorobotwórczych. Nie mogą też powodować w wodach, do których są odprowadzane: zmian biocenozy, naturalnej mętności, barwy i zapachu, ani formowania się osadów lub piany.

Jednakże dla pełnej ochrony wód, w tym wód podziemnych znajdujących się w warstwie wodonośnej, w Prawie wodnym zawarte zostały zakazy i ograniczenia, m.in. zakaz wprowadzania ścieków do ziemi, jeżeli stopień ich oczyszczenia lub miąższość utworów skalnych nad zwierciadłem wód podziemnych nie stanowią zabezpieczenia tych wód przed zanieczyszczeniem.

Niezależnie od powyższych uwarunkowań (jak również tego czy mamy do czynienia ze zwykłym, czy ze szczególnym korzystaniem z wód), przydomowe oczyszczalnie ścieków wymagają spełnienia warunków technicznych dla budynków i ich usytuowania, co wynika z Rozporządzenia Ministra Infrastruktury w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. Zgodnie z tym rozporządzeniem, budynek mieszkalny można wybudować na działce budowlanej pozbawionej możliwości przyłączenia kanalizacji, pod warunkiem zastosowania zbiornika bezodpływowego lub przydomowej oczyszczalni ścieków.

W przypadku dobowej ilości ścieków większej niż 5 m3 niezbędne jest uzyskanie pozytywnej opinii inspektora ochrony środowiska. Rozporządzenie to stawia również pewne ograniczenia co do odległości oczyszczalni od budynku mieszkalnego czy studni.

Ścieżka administracyjna przed przystąpieniem do budowy oczyszczalni przydomowej
Aby rozpocząć starania o pozwolenie na budowę przydomowej oczyszczalni ścieków o dobowej przepustowości do 7,5 m3, należy:

1. Udać się do urzędu gminy i sprawdzić, czy miejscowe przepisy dopuszczają instalację przydomowej oczyszczalni ścieków jako systemu neutralizacji ścieków (chodzi tu o sprawdzenie, czy w ramach planu zagospodarowania przestrzennego rada gminy nie podjęła decyzji zakazującej budowy oczyszczalni indywidualnych).
2. Rozpoznać warunki wodno-gruntowe na działce (najlepiej przez hydrogeologa).
3. Pobrać z Wydziału Geodezji i Gospodarki Nieruchomościami Starostwa Powiatowego mapkę sytuacyjno–wysokościową.
4. Zlecić osobie posiadającej uprawnienia budowlane w branży sanitarnej i będącej członkiem izby samorządu zawodowego adaptację projektu typowego bądź przygotowanie projektu budowlanego oczyszczalni wraz z planem zagospodarowania działki.
5. Z Wydziału Architektury i Budownictwa Starostwa pobrać druki zgłoszenia na budowę oraz oświadczenie o posiadanym prawie do dysponowania nieruchomością na cele budowlane i prawidłowo je wypełnić.
6. Jeśli przewidywany jest zrzut oczyszczonych ścieków poza granice własnej posesji, zgłosić się do Wydziału Środowiska Starostwa Powiatowego i poprosić o wskazanie uprawnionej osoby do napisania operatu wodno-prawnego, a następnie złożyć wniosek z załącznikami do tego wydziału o wydanie pozwolenia wodnoprawnego.
7. Złożyć wszystkie wymienione wcześniej dokumenty w Wydziale Budownictwa i Architektury Starostwa Powiatowego, które ma 30 dni na wyrażenie sprzeciwu – jeżeli nie ma w tym terminie odpowiedzi, można budować oczyszczalnię.

Źródło: Kujawsko-Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego, Oddział w Przysieku, www.kpodr.pl, fot. sxc.hu