Chwasty są nieodłącznym elementem pól uprawnych. Doskonale wykorzystuje warunki siedliska co wynika to z ich strategii przetrwania, fizjologii i cyklu życiowego oraz zdolności konkurencyjnych w odniesieniu do wody, światła i składników odżywczych. Rozwój chwastów jest również związany z rytmem rozwoju rośliny uprawnej i prowadzonych w tej uprawie zabiegów agrotechnicznych.
Herbicydy stały się podstawowym narzędziem w zwalczaniu chwastów. Uzależnienie od ich stosowania stale rośnie, co skutkuje występowaniem problemów. Jednym z nich jest odporność chwastów na herbicydy.
W Polsce najczęściej stwierdzano występowanie odporność na herbicydy wśród gatunków chwastów, takich jak: miotła zbożowa (Apera spica-venti (L.)P. Beauv.) i wyczyniec polny (Alopecurus myosuroides Huds.). Ponadto stwierdzono występowanie biotypów odpornych na herbicydy między innymi wśród gatunków, takich jak: owies głuchy (Avena fatua L.), chaber bławatek (Centaurea cyanus L.), maruna bezwonna (Matricaria perforata Merat) i mak polny (Papaver rhoeas L.).
Czynnikiem sprzyjającym powstawaniu odporności chwastów na herbicydy jest między innymi niewłaściwe zwalczanie chwastów oparte najczęściej na powszechnym stosowaniu herbicydów bez uwzględniania innych metod, a w szczególności metod agrotechnicznych.
Do praktyk zwiększających ryzyko pojawienia się populacji chwastów odpornych na herbicydy należy wymienić:
-
- częste stosowanie herbicydów opartych na tej samej substancji czynnej lub substancji czynnych o tym samym mechanizmie działania: najważniejszym czynnikiem rozwoju odporności chwastów na herbicydy jest „częste stosowanie” łącznie ze stosowaniem „o podobnym mechanizmie działania” herbicydów;
- uproszczone zmianowanie upraw lub brak zmianowania upraw, w którym zwalczanie chwastów oparte jest na herbicydach: zmianowanie upraw jest istotne dla optymalnego rozwoju rośliny uprawnej, ale także ma silny wpływ na aktualny skład i liczebność chwastów podyktowane terminem siewu, rozwoju i zbioru rośliny uprawnej; ponadto ma wpływ na częstotliwość i rodzaj stosowanych herbicydów w danym stanowisku;
- brak lub ograniczony wpływ niechemicznych praktyk w regulacji zachwaszczenia: włączenie metod niechemicznych opartych na odpowiedniej agrotechnice, mechanicznym zwalczaniu chwastów i doborze gatunków i odmian roślin uprawnych są podstawowym elementem integrowanej ochrony w regulacji zachwaszczenia upraw.
- liczne występowanie gatunków chwastów o dużym współczynniku rozmnażania, których nasiona łatwo mogą być rozprzestrzeniane.
W celu ograniczenia ryzyka rozwoju chwastów odpornych na herbicydy należy przyjąć odpowiednie postępowanie. Monitoring i działania ograniczające ryzyko wystąpienia odporności są ważnym aspektem w zarządzaniu odpornością chwastów na herbicydy. Wczesne wykrycie odporności, zrozumienie jego zakresu i ograniczenie rozprzestrzeniania są ważnym krokiem w zarządzaniu tym ryzykiem.
Zarządzanie ryzykiem
Zarządzanie ryzykiem związanym z odpornością chwastów na herbicydy jest obszarem strategicznym dla wiodących dostawców technologii herbicydowych oraz jest przedmiotem zainteresowania międzynarodowej organizacji Herbicide Resistance Action Committee (HRAC) pomagającej chronić plony upraw i ich i jakość w globalnej walce z chwastami odpornymi na herbicydy, a w szczególności dla producentów rolnych prowadzących produkcję roślinną.
Wczesne wykrycie wystąpienia odporności chwastów na herbicydy, a następnie zrozumienie zakresu tej odporności w określonym obszarze oraz podjęcie działań zapobiegających jej są kluczowym aspektem w zarządzaniu ryzykiem odporności na herbicydy.
Generalnie na zagrożenia ryzykiem rozwoju populacji chwastów odpornych na herbicydy wpływ ma splot różnych czynników wynikających z prowadzonych działań w gospodarstwie na przestrzeni lat zwłaszcza w zakresie zmianowania upraw i prowadzonych praktyk związanych z regulacją zachwaszczenia.
Zmianowanie upraw ma istotne znaczenie w ograniczaniu ryzyka wystąpienia odporności chwastów na herbicydy. Wraz z ograniczeniem zmianowania upraw najczęściej zwalczanie chwastów oparte jest na stosowaniu określonego cyklicznie powtarzanego „schematu”, który dotychczas się sprawdzał. Ponadto uproszczone zmianowanie, tym bardziej monokultura, zazwyczaj przyczynia się do ograniczenia liczby gatunków chwastów z jednoczesnym wzrostem ich liczebności. Niższa liczba gatunków chwastów nie jest jednoznaczna z łatwiejszym ich zwalczaniem, gdy liczebność osobników w obrębie danego gatunku znacząco wzrasta.
W zwalczaniu chwastów duże znaczenie ma przebieg warunków pogodowych. Często jej przebieg jest niekorzystny co uniemożliwia przeprowadzenie zabiegów w określonych terminach lub fazach rozwojowych.
Zachodzące zmiany klimatyczne również mają wpływ na efektywność zabiegów odchwaszczających
Coraz częściej występujące łagodne i bezśnieżne zimy niejednokrotnie skutkują wzrostem zachwaszczenia upraw ozimych. Występowanie bezśnieżnych zim przy temperaturze powietrza powyżej 3-4°C stwarza warunki dla nieprzerwanego rozwoju i wzrostu niektórych gatunków chwastów. Ponadto wdrażanie Strategii KE i wycofywania substancji czynnych herbicydów o dłuższym okresie działania będzie miało wpływ na efektywność zabiegów odchwaszczających. W warunkach dłuższego okresu wegetacji przed spoczynkiem zimowym upraw ozimych chronionych substancjami czynnymi o krótszym okresie działania, skutkować będzie mniejszą efektywnością chwastobójczą. Wiąże się to z koniecznością wykonania dodatkowych zabiegów herbicydowych jeszcze w okresie jesiennym lub wiosną po wznowieniu wegetacji.
W sytuacjach konieczności powtórzenia zabiegu herbicydowego w danym sezonie wegetacyjnym zabiegu herbicydowego to stosowanie herbicydów o podobnym mechanizmie działania zwiększa ryzyko wystąpienia odporności chwastów na herbicydy. Ponadto, gdy jest to prowadzone w warunkach uproszczonego zmianowania, tym bardziej w monokulturze, z perspektywy dłuższego okresu czasu zwiększa się częstotliwość stosowania herbicydów z tych samych grup chemicznych o podobnym mechanizmie działania.
Jak zmniejszyć ryzyko wystąpienia odporności na herbicydy
Aby przeciwdziałać ryzyku powstawania odporności chwastów na herbicydy należy między innymi stosować herbicydy przemiennie o innym mechanizmie działania lub przynajmniej z różnych grup chemicznych. W tym celu, przy wyborze herbicydu do zabiegu, warto korzystać z tabeli klasyfikującej herbicydy według mechanizmu działania, w oparciu o klasyfikację HRAC (Herbicyde Resistance Action Commitee). Poszczególnym mechanizmom działania herbicydów według tej klasyfikacji HRAC przypisane są kody literowe lub cyfrowe.
W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia odporności na herbicydy dobrym rozwiązaniem jest stosowanie herbicydu zawierającego mieszaninę substancji czynnych, przynajmniej o dwóch różnych mechanizmach działania na dany gatunek chwastu lub zalecaną w programach ochrony mieszaninę zbiornikową herbicydów, zawierających substancje czynne o różnym mechanizmach działania.
Często w praktyce przy stosowaniu mieszaniny zbiornikowej herbicydów zmniejsza się ich dawkę. Jest to uzasadnione postępowanie. Jednakże należy uwzględnić, że skuteczność zwalczania poszczególnych wrażliwych gatunków chwastów jest zależna między innymi od dawki i terminu stosowania.
Cały artykuł można przeczytać w najnowszym numerze Gazety Interaktywnej AgroNews
Gazeta Interaktywna AgroNews Nr 38
Dr hab. Roman Krawczyk
Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy
Zakład Herbologii i Techniki Ochrony Roślin
