Prawidłowy płodozmian gwarantuje efektywność

Uzyskiwanie wysokich plonów możliwe jest w płodozmianie wielopolowym, złożonym z gatunków roślin należących do różnych grup biologicznych. Niestety uwarunkowania rynkowe i ekonomiczno-organizacyjne gospodarstw wymuszają ograniczanie liczby uprawianych gatunków.

Powszechny stał się płodozmian zbożowy, z dużym bądź bardzo dużym udziałem zbóż w strukturze zasiewów. Udział zbóż w ogólnych zasiewach nie powinien przekraczać 60-67%. Duża koncentracja zbóż w uprawie jest niekorzystna ze względów przyrodniczych i ekonomicznych. Prowadzi do zmniejszenia plonów, większego zużycia środków ochrony roślin, nawozów mineralnych.

W zbyt uproszczonym płodozmianie trudno jest zapewnić prawidłowe następstwo roślin. Konsekwencją wysiewania zbóż po sobie przez okres dwóch, trzech a nawet więcej lat jest nie tylko spadek wydajności, ale również z czasem – degradacja gleby.

Przyczyny spadku plonów
Do głównych przyczyn spadku plonów zbóż uprawianych po przedplonach kłosowych należą między innymi nasilenie występowania chorób podstawy źdźbła, nicieni glebowych, wzrost zachwaszczenia oraz gromadzenie się w glebie podczas rozkładu słomy i resztek pożniwnych substancji hamujących wzrost zbóż.

1) Choroby podstawy źdźbła
W uprawie zbóż po sobie wyraźnie wzrasta zagrożenie porażenia roślin grzybami pasożytniczymi wywołującymi choroby podstawy źdźbła (tzw. choroby podsuszkowe) – zgorzel podstawy źdźbła, łamliwość źdźbła, fuzaryjna zgorzel podstawy źdźbła i korzeni.

Choroby te uszkadzają system korzeniowy oraz źdźbło, a ich sprawcy przenoszą się na roślinę następczą poprzez glebę i resztki pożniwne. Wskutek porażenia zbóż (głównie ozimych, a w tym pszenicy) następuje przerzedzenie łanu, wcześniejsze dojrzewanie (podsychanie) porażonych roślin – bielenie kłosów, gorsze wypełnienie ziarna i większy udział pośladu, większe zagrożenie wylegnięcia roślin. Chore rośliny znacznie gorzej zimują, wypadają i wskutek tego następuje przerzedzenie łanu.

2) Wzrost zachwaszczenia
Częsta uprawa zbóż po sobie powoduje naruszenie równowagi ekologicznej środowiska, co objawia się znacznym wzrostem zachwaszczenia plantacji oraz kompensacją gatunków chwastów, które mają podobne tempo wzrostu i długość okresu wegetacji jak roślina uprawna.

Zwiększony udział zbóż powoduje np. występowanie w większym nasileniu miotły zbożowej, przytulii czepnej, rumianowatych, gwiazdnicy pospolitej, bratka polnego, owsa głuchego. Uproszczone zmianowanie sprzyja także większemu zaperzeniu pól. Nasileniu zachwaszczenia sprzyja także gorsza zdrowotność zbóż oraz przerzedzenie łanu.

3) Powstawanie związków biologicznie czynnych hamujących wzrost zbóż
Uproszczenie zmianowania wpływa na ograniczenie występowania mikroorganizmów prowadzących rozkład resztek roślinnych w glebie oraz na wzrost zawartości substancji fitotoksycznych, hamujących wschody i początkowy wzrost zbóż, szczególnie ozimin. Substancje te powstają podczas rozkładu w glebie resztek pożniwnych i słomy.

Sposoby ograniczania strat
Wysokość strat w plonach wynikających z dużego udziału zbóż w strukturze zasiewów zależy od wielu czynników. Przy wyższym poziomie agrotechniki, lepszych glebach i wyższej kulturze tych gleb, optymalnym rozkładzie opadów, itp. spadki plonów są niższe. Z punktu widzenia przyrodniczego i ekonomicznego istnieje możliwość wprowadzania pewnych racjonalnych uproszczeń zmianowania, ale nie dopuszczających do dużego spadku plonów.

Wybór gatunków zbóż
W płodozmianach zbożowych zaleca się uprawę w gorszych stanowiskach, nawet na glebach lepszych, gatunków o mniejszych wymaganiach przedplonowych – pszenżyto, jęczmień, mieszanki zbożowe, owies lub mieszanki zbożowo-strączkowe.

Taki dobór gatunków jest uzasadniony w przypadku produkcji zbóż na paszę na własne potrzeby. W przypadku uprawy zbóż na sprzedaż można wyjątkowo zdecydować się na uprawę pszenicy po sobie lub jęczmieniu, zakładając uzyskanie – gorszych efektów ekonomicznych, tzn. niższych plonów i konieczność zwiększenia kosztów produkcji. Decyzja taka musi być poprzedzona rachunkiem ekonomicznym – trzeba rozważyć czy ponieść wyższe koszty na produkcję ziarna o wyższej wartości rynkowej, czy pozostać przy produkcji ziarna paszowego o mniejszej wartości rynkowej, ale i mniejszych nakładach na jego produkcję.

Dobrą rośliną w zmianowaniu zbożowym jest owies, który pozostawia dobre stanowisko dla pozostałych zbóż (w tym także dla pszenicy). Niestety pomimo dużej wartości pokarmowej i energetycznej ziarno owsa ma ograniczone zastosowanie w żywieniu zwierząt, ze względu na duży udział łuski. W związku z tym udział owsa w strukturze zasiewów jest dotychczas stosunkowo mały. Wyhodowanie i wprowadzenie do produkcji nieoplewionej odmiany owsa (odm. Akt) powinno zachęcić rolników do rozszerzenia uprawy tego gatunku zboża, co jednocześnie wpłynie na poprawę stanowisk w zmianowaniu.

Jeśli chodzi o dobór odmian, to należy przyjąć zasadę, że w przypadku uprawy tego samego gatunku po sobie trzeba wysiać inną odmianę.

Chemiczna ochrona
W płodozmianach z dużym udziałem zbóż szczególnego znaczenia nabiera chemiczna ochrona plantacji. Zwiększają się jej koszty. Dla uzyskania wyższego i jakościowo lepszego plonu ziarna konieczne są dodatkowe zabiegi chemiczne oraz stosowanie bardziej selektywnych i droższych środków ochrony roślin.

l. Zwalczanie chorób podstawy źdźbła
Wyniki doświadczeń wykazują, że chemiczna ochrona zbóż przed tymi chorobami nie kompensuje ujemnego wpływu stanowiska na ich plonowanie. Ochrona zbóż przed zgorzelą podstawy źdźbła ogranicza się głównie do profilaktycznego oddziaływania zmianowania, gdyż brak jest skutecznych fungicydów. Na rynku pojawiły się nowe zaprawy ograniczające zgorzel podstawy źdźbła. Natomiast łamliwość podstawy źdźbła zwalcza się chemicznie, wykonując oprysk od początku fazy strzelania w źdźbło do fazy l-kolanka. W miarę korzystne stanowisko dla zbóż (głównie dla pszenicy ozimej) pod względem fitosanitarnym można uzyskać po dwuletniej przerwie w uprawie na danym polu roślin porażanych przez grzyby powodujące choroby podstawy źdźbła.

2. Zwalczanie chwastów
W wyniku uproszczenia zmianowania następuje znaczny wzrost zachwaszczenia. Kompensacja chwastów najszybciej następuje w zbożach ozimych, szczególnie pszenicy. Dlatego zwalczanie chwastów w takich płodozmianach wymaga na ogół zastosowania herbicydów selektywnych w stosunku do gatunków chwastów. W związku z tym często istnieje konieczność stosowania dwukrotnego oprysku – przeciwko chwastom jedno- i dwuliściennym.

Podstawowym elementem agrotechniki decydującym o poziomie nakładów i plonowania zbóż jest dobry przedplon (rośliny niezbożowe lub owies). Zabiegi agrotechniczne nie kompensują ujemnego wpływu złego stanowiska na plon zbóż.

Jednak poprzez poprawną agrotechniki – pełne nawożenie organiczno-mineralne, staranne przygotowanie roli, zwalczanie chwastów, chorób i szkodników – straty plonów są mniejsze niż przy gorszej agrotechnice.  Zmianowanie oznacza takie następstwo roślin po sobie na określonych polach, przy którym są uwzględniane z jednej strony wymagania roślin, a z drugiej – charakter siedliska. Zmianowanie zaplanowane w gospodarstwie na kilka lat określa się jako płodozmian.

Źródło: www.raportrolny.pl, fot.sxc.hu